Ex-Joegoslavië, het Midden-Oosten, Algerije, Tsjetsjenië, Noord-Ierland : de wereld bewoog zich met moeite en pijn in de richting van vrede.

Hij had nog liederen van vrede en vreugde op de lippen, toen de kogels door zijn lichaam joegen. Als een martelaar van de vrede stierf in de avond van 4 november de Israëlische premier Yitzhak Rabin. Had de zingende mensenmassa, samengelopen voor een vredesdemonstratie in Tel Aviv, de veiligheidsdiensten overmoedig gestemd ? Was hun legendarische waakzaamheid mals geworden ? Dat de extreem-rechtse religieuze jood Yigal Amir tot op een paar stappen van Rabin kon naderen en hem ongehinderd kon neerschieten, gaf naderhand stof tot opmerkingen en spekulaties over een komplot.

Die laatste teorie vond overigens vlot voedsel. De vrede heeft namelijk zo zijn tegenstanders. Vooral in het Midden-Oosten bleek dat in 1995 overvloedig. Doordat het vredesproces zo tergend traag vorderde en almaar nieuwe problemen opdoken, kregen de weerstanden ertegen de tijd om te rijpen. Zowel aan Palestijnse kant als aan Israëlische werd geregeld met geweld bezwaar aangetekend tegen de getroffen regeling. Tussen de vele onderhandelingen door bleef dus er bloed vloeien in de kwestieuze zones.

Dat ook het bloed van Rabin vloeide, was biezonder merkwaardig. Het wees op een wel zeer ongelukkige timing. Kort voordien hadden de partijen aan de onderhandelingstafel in de badplaats Taba immers ineens toch een akkoord bereikt. Anderhalve week voor de moord op Rabin werden de handtekeningen gezet. Een paar kogels, zelfs in het lichaam van de premier van Israël, konden op dat ogenblik het vredesproces niet meer tegenhouden. De dood van Rabin zette er integendeel meer spoed achter, na de ontruiming door Israëlische soldaten van de opstandige stad Jenin, kan de onafhankelijke Palestijnse staat aan het werk.

Vrede lijkt er ook op komst in ex-Joegoslavië. Of ze ook zal werken, moet de toekomst uitwijzen. Want, veel meer dan in het Midden-Oosten werd in de Balkan het vredesakkoord door de buitenwacht opgelegd aan de strijdende partijen.

Aanvankelijk zelfs daadwerkelijk en op het terrein. Toen Moslims en Kroaten in het begin van het jaar het wapenbestand inruilden voor een gezamenlijk tegenoffensief en de Bosnische Serviërs reageerden met beschietingen van Sarajevo en Tuzla, bemoeide de Navo er zich mee. Eerst nog op kousevoeten maar vervolgens toen dat niet hielp, blauwhelmen werden gegijzeld en een granaat 37 mensen doodde op het Markale-plein in Sarajevo, op volle kracht : de Bosnische Serviërs die in het vizier van de akties lagen, hadden op de duur geen andere keuze meer over dan de onderhandelingstafel in het Amerikaanse Dayton. En daar kregen ze zelfs geen plaats : de Bosnische leider Slobodan Milosevic moest hen vertegenwoordigen. Maar zo goed als zeker koos die eieren voor zijn geld. De opheffing van de handelsboycot tegen zijn Servië-Montenegro was hem allicht veel meer genegen dan de belangen van zijn volksservische broeders. Dat kwam de Amerikanen goed uit, tenslotte dikteerden zij de wet in Dayton en willen ze ook meewerken aan de kontrole door zestigduizend Navo-manschappen over de naleving van het akkoord. In de balans van 1995 overschaduwden nog altijd oorlogsbeelden de vrede van Dayton : de ravage op een café-terras in Tuzla en de vluchtelingenstroom uit de Krajina naar Bosnië en Servië, bijvoorbeeld. En vele zaken, zoals de vele verdwijningen en de berechting van de oorlogsmisdaden uit de vier jaar durende strijd, moeten nog een oplossing krijgen. Maar er werd tenminste aan vrede gewerkt.

Dat gold ook in een bepaalde mate voor een aantal andere konflikthaarden op de wereld. Heel erg bitter smaakte het vredesakkoord van Rusland en de Tsjetsjeense rebellen. Omdat het werd bereikt nadat het Russische leger, dat zich door een legertje opstandige bandieten belachelijk gemaakt voelde, het grof geschut bovenhaalde en Tsjetsjenië nagenoeg verwoestte.

In Noord-Ierland viel het vredesproces na de doorbraak in 1994 wat stil. Tussen de regering in Londen en het IRA ontspon zich een welles-nietesspelletje over de volgorde van gesprekken en inlevering van wapens. Terwijl dat maar niet lukte, bleef in Noord-Ierland alvast het brute geweld uit, en dat was winst, samen met het hartverwarmende bezoek van de Amerikaanse president Bill Clinton.

Of in 1995 de opmars van het islamistisch fundamentalisme gestuit werd, moet afgewacht worden. Algerije zette een stap in de goede richting. Niet alleen slaagde het erin presidentsverkiezingen te organizeren, ze draaiden ook nog uit op een zege van Liamine Zeroual, de kandidaat van het regime. In vergelijking met de vorige verkiezingen in Algerije betekent dat een stevige vooruitgang : toen werden de stembusgang nog geschrapt omdat de fundamentalisten op weg naar winst leken.

– De wereld in het algemeen en Israël in het biezonder rouwden om de vermoorde president Yitzhak Rabin, die een dikke maand voor zijn dood nog in Washington een twee vredesakkoord met de PLO had ondertekend (foto hierboven). Maar voor religieuze fundamentalisten zoals zijn moordenaar Yigal Amir (foto uiterst rechts) was Rabin precies op basis van dat akkoord een verrader van zijn land.

– De Navo bombardeerde doelwitten van de Bosnische Serviërs (grote foto), nadat blauwhelmen in ex-Joegoslavië machteloos moesten toekijken (foto bovenaan) en werden gegijzeld (foto daaronder) en gedood (hiernaast, foto in het midden). Voor het geweld gingen duizenden op de vlucht (hiernaast en daarboven), maar in Dayton sloten (van links naar rechts op de foto uiterst rechts) Milosevic, Izetbegovic en Tudjmann vrede.

– De Russen maakten er in Grozny een gruwelijke oorlog van (grote foto en foto hiernaast), Algerije hield presidentsverkiezingen (foto daarnaast) en Ruanda probeerde in het jaar na de genocide orde op zaken te stellen (de foto uiterst rechts toont de gevangenis in Kigali).