De wetsontwerpen om het asielbeleid te verstrakken, stuiten op protest. “Een echt debat is niet mogelijk. Het klimaat is verziekt”, zegt Joan Ramakers van de koepel van vluchtelingenorganizaties.
IN de loop van het voorbije jaar werden een half dozijn opvangcentra voor asielzoekers gesloten, omdat het aantal kandidaat-vluchtelingen zo spectaculair gedaald is. Maar binnenkort zal er weer werk zijn voor die centra, en voor nog een paar oude kazernes er bovenop. Minister Johan Vande Lanotte (SP) van Binnenlandse Zaken gaat alle asielzoekers onderbrengen in grote centra, waar ze nog alleen “steun in natura” krijgen. De OCMW-uitkering wordt gewoon afgeschaft. Ook de gevangenisbouwers mogen blij zijn : er komen nog twee nieuwe detentiecentra voor uitgeprocedeerden en illegalen. Daar zouden die mensen via tweemaandelijkse verlengingen voor onbepaalde duur mogen worden opgesloten (nu maximaal twee maanden). Tegen de door de ministerraad goedgekeurde wetsontwerpen is alvast heel wat protest gerezen, onder meer van kardinaal Godfried Danneels, die pleitte voor een meer menswaardige opvang. Ook voorzitter Joan Ramakers van het Overlegcentrum voor de Integratie van Vluchtelingen (OCIV), de koepelbeweging van de vluchtelingenorganizaties, neemt uitdrukkelijk stelling tegen de nieuwe verstrakking van het asielbeleid.
Zijn de vluchtelingenorganizaties geraadpleegd voor deze wetsontwerpen ?
JOAN RAMAKERS : Het kabinet van Binnenlandse Zaken heeft ons altijd gezegd dat er over de globale lijn, het restriktieve toelatingsbeleid, niet te diskussiëren valt. Dat wil niet zeggen dat er helemaal geen luisterend oor zou zijn. Er is systematisch overleg binnen de koepel van het Belgisch komitee voor vluchtelingen. En onlangs heeft Binnenlandse Zaken ons gevraagd een overleg op te starten over konkrete problemen van het asielbeleid. Bijvoorbeeld : de praktische toewijzing van verblijfsplaatsen in het fameuze spreidingsplan. Wij hebben op die vraag positief geantwoord omdat wij best bereid zijn mee te werken om de zaak in goede banen te leiden. Twee weken geleden is er het eerste kontakt geweest. Maar dat wil niet zeggen dat wij geen fundamentele kritiek meer mogen geven op de graduele uitholling van de asielwet.
Waarom is het beleid zelf onbespreekbaar ?
RAMAKERS : Het is al jaren de taktiek om de publieke opinie te sussen. Men voelt nog altijd de behoefte om zijn tanden te laten zien en de achterban te verzekeren dat men die zaak resoluut aanpakt. Met Tobback viel daar niet veel over te praten, en met Vande Lanotte ook niet. Het is louter een rekuperatie van de Vlaams Blok-kiezers. Zij die voor dit pakket maatregelen applaudisseren, zijn dan ook degenen die eigenlijk iedereen met een andere huidskleur eruit willen gooien.
Ten tweede zit die lijn in de Belgische politiek helemaal ingebakken. Zelfs in het eerste rapport van de vroegere koninklijke kommissaris Paula D’Hondt stond : een van de voorwaarden voor de integratie van de vreemdelingen is het beheersen van de nieuwe migratie. Nu, ik ben ook wetenschapper, en ik heb nog niemand gezien die een rechtstreeks verband tussen immigratie en extreem-rechts kon bewijzen. Zelfs in landen zonder migratie krijg je opkomend nationalisme, en zelfs in gemeenten zonder vreemdelingen scoort het Vlaams Blok.
De minister antwoordt dat een hard beleid helemaal niet populair is, want elke week staat er wel een aktiekomitee op zijn stoep ?
RAMAKERS : Hij maakt zich misschien niet populair aan de universiteit of in de vluchtelingenorganizaties, maar wel bij de man in de straat, en daar is het om te doen. Eerst moet je à la Tobback het beeld van bedreiging oproepen : we worden overspoeld, de hele Derde Wereld is op komst. Dan moet je jezelf profileren als de bewaker des vaderlands die het tij keert. De fall-out die bij de bevolking blijft hangen, is enerzijds het beeld van de minister als een goede bestuurder, anderzijds het beeld van asielzoekers als profiteurs. Kortom, de minister verslaat een Chinese draak die hij eerst zelf uit papier heeft geknipt.
Door alle asielzoekers in grote centra te stoppen, wordt hun integratie in een wijk of gemeente verhinderd. Dan zullen er ook geen aktiekomitees meer komen. Is dat de bedoeling ?
RAMAKERS : Wij vonden zelf ook wel dat het zinloos is iedereen meteen naar de gemeenten te laten doorstromen, waar de pastoor en een lokaal komitee zich dan over “hun” vluchteling ontfermen. Dat gaat dan meestal twee kanten uit : ofwel worden ze verbitterd wanneer ze ontdekken dat het om een “profiteur” gaat, ofwel houden ze tegen beter weten in koppig vol dat het toch een échte vluchteling is. Wat vaak niet waar is natuurlijk.
In principe gaan wij dus akkoord met een stroomlijning van de eerste opvang in open centra, maar dan onder strikte voorwaarden. Ten eerste : niet langer dan twee, drie maanden voor de ontvankelijkheidsfaze. Nu blijkt die procedure nog totaal onbeheersbaar te zijn. Ten tweede : met uitzonderingen voor specifieke groepen, zoals alleenstaande minderjarigen, mensen met trauma’s, enzovoort. Ten derde : met garanties voor een betere kwaliteit van de opvang. Het gaat niet op de mensen alleen een boterham en een rol toiletpapier te geven.
Oorspronkelijk was het de bedoeling van de minister om iedereen die niet in een centrum wou gehuisvest worden, meteen uit de asielprocedure te gooien, maar dat hebben we alvast kunnen tegenhouden.
Sommigen spreken van een uithongeringsstrategie. Eerst werd het de asielzoekers verboden om te werken, zodat ze wel naar het OCMW moesten. Nu schaft men de OCMW-steun af en kunnen ze nog alleen binnen de opvangcentra “steun in natura” krijgen.
RAMAKERS : En wie niet in zo’n opvangcentrum wil, is vrij om van honger om te komen, daar komt het op neer. Terwijl België asielzoekers verbood om te werken, heeft Nederland de arbeidsvergunning juist weer ingevoerd, omdat men hen anders veroordeelt tot de bijstand. Dat bewijst de relativiteit van die regels.
Terwijl er nu meer ruimte kan zijn voor een royaal, humaan beleid, want dit jaar zullen er ongeveer 11.000 asielzoekers zijn, het laagste aantal sinds de jaren tachtig. Zijn asielzoekers op termijn met uitsterven bedreigd ?
RAMAKERS : Er is één goede metode om het aantal asielzoekers tot nul te herleiden : de asielwet afschaffen. Die kant gaat het nu uit. Beetje na beetje is de deur gesloten. Op den duur denk je toch : sla de deur dan meteen helemaal dicht. Het resultaat is dat veel mensen, die vroeger van het asielsysteem misbruik zouden gemaakt hebben, nu direkt voor de illegaliteit kiezen. Begrijpelijk : waarom zouden ze zichzelf gaan aangeven en laten registreren ? Dus de migratiedruk is volgens mij niet afgenomen, wel verschoven. Er wordt ook enorm gegoocheld met cijfers. De minister zegt dat er nu meer vluchtelingen erkend worden. Maar dat komt gewoon omdat achterstallige dossiers en dat zijn de meest kansrijke die door de eerste faze gesparteld zijn nu versneld worden afgehandeld. Globaal blijft het zo dat er, van 1988 tot nu, slechts vijf tot zeven procent erkend wordt.
Volgens critici verloopt de procedure nu meer bevooroordeeld en gebeuren er meer fouten ?
RAMAKERS : De dienst vreemdelingenzaken is volledig afgestemd op afwijzing. Daar gooien ze er met de klak naar. Men moet zijn beoordeling niet meer motiveren, en men heeft de bewijslast gewoon omgedraaid : de asielzoeker moet nu zijn gelijk bewijzen. Die eerste faze is een lachertje geworden : 95 procent wordt onontvankelijk verklaard. Die gaan dan in beroep bij het Kommissariaat-Generaal voor Vluchtelingen, waar toch nog dertig of veertig procent heropgevist wordt. Het Kommissariaat-Generaal werkt veel beter, maar ook daar is men niet onfeilbaar.
De verdediging van de minister luidt : “de echte vluchtelingen worden niet getroffen. “
RAMAKERS : De echte vluchteling wordt wel getroffen, want dat hele afschrikkingsbeleid maakt het hem, mentaal en fysiek, steeds moeilijker om hier te geraken. Van de Belgische ambassades krijgt hij onmogelijk een visum. Zelfs de Ruandese vluchtelingen kregen vorig jaar geen visum ! En dan schreven de kranten over een vertienvoudiging van de Ruandese asielzoekers : ja, van zes naar zestig. Ook de luchtvaartmaatschappijen zijn erg streng en selektief geworden, want anders riskeren ze zware boetes. Gevolg : omdat er geen legale mogelijkheden meer overblijven, worden vluchtelingen naar die netwerken gedreven die valse papieren leveren. Bovendien gaat ook een echte vluchteling niet graag met zijn kinderen in een kazerne hokken, laat staan in een detentiecentrum met prikkeldraad er omheen. Dus zelfs van de echte vluchtelingen zal een deel rechtstreeks ondergronds gaan.
De mogelijkheid van een onbeperkte detentieduur in het nieuwe wetsontwerp is wel erg verregaand ?
RAMAKERS : Nauwelijks een jaar geleden is de maximum-duur verdubbeld van één maand tot twee maanden, en nu moet dat alweer verlengd worden. Geef ze dan meteen levenslang ! Ten eerste lijkt het toch een ontsporing dat je omzeggens langer kunt vastzitten voor een administratieve tekortkoming geen verblijfsvergunning dan pakweg voor een moord. Ten tweede wordt daarmee alle rechtszekerheid uitgehold. Ten derde is het ook zo hypokriet, want die gevangene moet daar zitten omdat ze hem niet op tijd uitgewezen krijgen, dus hij moet in feite boeten voor het falen van het Belgische repatriëringsbeleid.
Nu, wij zijn tegen de detentie van asielzoekers, want dat heeft een afgrijslijk afschrikkend effekt op vluchtelingen. Maar tegen de detentie van illegalen kunnen wij ons moeilijk verzetten. In alle hypotesen zullen er altijd mensen zijn die uitgedreven moeten worden. De hele asielprocedure en het hele apparaat worden natuurlijk zinloos als ook de afgewezenen uiteindelijk gewoon mogen blijven. Maar iedereen uitwijzen is, praktisch en humanitair, niet haalbaar.
Minister Vande Lanotte zegt dat er ook mensen worden geregularizeerd, maar hij blijft daar erg vaag over.
RAMAKERS : Het loont nu eenmaal meer om te zeggen hoeveel mensen je uitwijst dan hoeveel mensen je legalizeert. De ondoorzichtigheid van dat beleid stoort mij enorm. Je hebt het recht om een regularizering aan te vragen bij de vreemdelingendienst, maar die is niet eens verplicht te antwoorden, die mag je brief gewoon in de vuilnisbak gooien. Ten tweede kom je nooit te weten welke criteria, regels of procedures er gevolgd worden. De minister beslist discretionair. Dat gebrek aan transparantie kan toch niet gezond zijn.
Er komt nu tegenwind van de kerk en de kristelijke arbeidersbeweging. Kunnen de wetsontwerpen nog tegengehouden of gewijzigd worden ?
RAMAKERS : Ik denk het niet. Ze zullen wel gestemd worden met meerderheid tegen minderheid al zal in dit geval de meerderheid versterkt worden door het Vlaams Blok. De voorbije maanden zijn er al een aantal scherpe kantjes afgevijld, en meer zal er wel niet meer te halen zijn. Het klimaat is op dit moment ook zo verziekt dat een fundamenteel debat onmogelijk sereen kan gevoerd worden.
In de basisgroepen leeft het onderwerp al jaren, maar nu zit het beleid werkelijk op het bot, waardoor de afkeer en kritiek feller zijn dan vroeger. Eerst was de asielprocedure al juridisch helemaal uitgebeend. Maar nu wil men ook de sociale opvang in dat afschrikkingsbeleid inschakelen. En sociale werkers willen absoluut niet voor repressie of verklikking gebruikt worden.
C.D. S
Joan Ramakers : “Het is vechten tegen een zelfgeschapen Chinese draak. “
