Het akkoord van Dayton stijfde het verlangen naar vrede in Bosnië. Maar bijna even tastbaar is het wantrouwen tussen mensen die gisteren nog mekaars vijanden waren.

EEN BERICHT UIT BELGRADO

?WIE EEN BALKAN-OORLOG voorspelt, mag dan al een bekwaam profeet heten. Toch moeten we allemaal de opgelegde vrede verdedigen en verstevigen.” Aldus Veljko Dzakula, een volksservische leider uit Oost-Slavonië. Het akkoord van Dayton heeft Oost-Slavonië inderdaad vrede opgelegd, in het vooruitzicht van wederinlijving van het afgescheiden gebied bij Kroatië. Gezant voor de mensenrechten van de Verenigde Naties Elisabeth Renn noemt de toestand van haar kant niet erg bevredigend. ?Maar er zijn hoopvolle tekens. Serviërs en Kroaten begrijpen mekaar daar beter dan de Kroatische en Servische regering,” zegt Dzakula. ?Sommige Serviërs en Kroaten gaan zelfs samen op jacht.”

Het probleem van Oost-Slavonië is de houding van de Kroatische regering tegenover de volksserviërs. De meesten van hen vluchtten er midden vorig jaar heen vanuit Krajina, toen het Kroatische leger hun afgescheurde republiek heroverde. Burgemeester Zlatko Kramaric van Osijek, de grootste Kroatische stad in de buurt, verklaarde al dat ze zo snel mogelijk terug moeten naar Krajina. ?Als dat niet gebeurt, zullen we er de gevolgen van dragen. Overigens moeten de Kroaten die tevoren uit Oost-Slavonië vluchtten in omgekeerde richting terugkeren. Ze zullen dan een bolwerk vormen tegen mogelijke aanvallen uit het oosten (van Servië).”

De vader van het onafhankelijke Kroatië, president Franjo Tudjman, sluit niet uit Oost-Slavonië te gebruiken om zijn macht te versterken. Zijn partij (HDZ) verloor de verkiezingen in Zagreb, maar hij verzet er zich tegen dat de verenigde oppositie het bestuur van de Kroatische hoofdstad overneemt. Volgens Tudjman kan dat niet ?gezien de omstandigheden.” De oppositie wil echter niet wijken. Dus lokt de president mogelijk nieuwe verkiezingen uit. Maar politieke analisten voorspellen in dat geval een verdere afgang van de HDZ in Zagreb. Bijgevolg denkt Tudjman aan een politiek spektakel. Rond de belofte van een snelle reïntegratie van Oost-Slavonië, bijvoorbeeld. In Zagreb wordt gefluisterd dat Tudjman in die zin zelfs al een afspraak maakte met zijn beste vijand, president Slobodan Milosevic van Servië. Die zou de Baranja krijgen, het noordelijke deel van Oost-Slavonië, dat wordt bewaakt door Belgische militairen. Het zuidelijke deel, met de stad Vukovar, zou naar Kroatië gaan. De uitvoering van de deal zou vreedzaam verlopen, tot grote opluchting van de internationale militaire overheid en de monitoren die verantwoordelijk zijn voor de wederopname van het gebied in Kroatië, binnen de twee jaar.

IFOR IN BOSNIE.

Vrede in ex-Joegoslavië hangt af van de verhoudingen tussen de regeringen en de leiders in Belgrado en Zagreb. De aandacht gaat echter vooral naar Bosnië. Daar staan Serviërs en Kroaten weliswaar niet tegenover elkaar zoals in Oost-Slavonië, maar toch hangt een duurzame vrede er af van de normalizering van de relaties tussen Kroatië en Servië. Aangezien die normalizering een belangrijke, onbekende faktor is, stuurde de internationale gemeenschap er 60.000 soldaten onder Navo-bevel heen (de Ifor-macht). Zij moeten orde scheppen in de chaos en de vernieling die Serviërs, Kroaten en Moslims mekaar hebben aangedaan in drie en een half jaar oorlog.

Op woensdag 20 december had op de luchthaven van de hoofdstad Sarajevo een korte plechtigheid plaats. Om elf uur werd de vlag van de Verenigde Naties gestreken en vervangen door de Navo-vlag. Het westers militair bondgenootschap neemt minstens voor een jaar de beslissingen in Bosnië. De stem van de Amerikaanse generaals zal erin doorwegen.

De Navo-opperbevelhebber in Bosnië, de Amerikaanse admiraal Leighton Smith, stelde de plaatselijke bevolking en de bevelhebbers van de bondgenoten gerust. De manschappen van de Verenigde Staten zijn er niet aangekomen ?als cowboys, om een robbertje te vechten.”

Bosnische ?cowboys” zullen zich wel twee keer bedenken voor ze het opnemen tegen zwaarbewapende Amerikaanse troepen. De eerste divisie, met basis in Tuzla, zal beschikken over meer dan 100 tanks, 200 pantserwagens en luchtsteun. De Amerikanen komen eraan via Hongarije. Omdat alle bruggen over de Sava zijn opgeblazen, bouwen ze daar eerst drijvende pontons. Dat vertraagt hun opmars, maar ondertussen krijgt de plaatselijke bevolking een indruk van wat de Amerikanen kunnen, als ze ergens hun zinnen op hebben gezet.

Amerikanen en Russen worden in het noordoostelijke deel van Bosnië gelegerd. De Britten beheren het centrale en westelijke deel en de Franse troepen bezetten Sarajevo en de corridor naar Gorazde. Maar de zwaarste opdracht voor de Navo-soldaten ligt te wachten in Sarajevo en omgeving. De eerste inzet van Navo-manschappen ging gepaard met kleine incidenten, waar de Ifor-bevelhebbers weinig aandacht aan besteedden. Meer zelfs : ze legden de schuld bij de drie kampen toen een Ifor-helikopter werd beschoten. Die verwijzing naar kollektieve schuld hield de waarschuwing in dat alle drie de kampen gestraft worden als het Ifor-bevel het noodzakelijk vindt.

Volgens militaire waarnemers komt het grootste gevaar voor Ifor van landmijnen. Tijdens de oorlog zijn er zo’n vijf miljoen stuks in Bosnië gelegd. In de eerste dagen van hun operatie werden al enkele Britse Navo-soldaten gewond door ontploffende mijnen.

Politieke waarnemers menen dat alles nu draait om het statuut van de volksserviërs in bepaalde wijken van Sarajevo. Het Dayton-akkoord voorziet in Moslim-gezag over door hen bewoonde wijken. Veel volksserviërs nemen dat niet. De Moslim-regering van president Alija Izetbegovic is benaderd om hun veiligheid te waarborgen. Izetbegovic reageerde daar al verscheidene keren positief op, maar hij voegde er telkens aan toe dat oorlogsmisdadigers gestraft zullen worden : ?Straf is een mensenrecht voor misdadigers.”

KARADZIC EN MLADIC.

De volksserviërs in de buitenwijken van Sarajevo vrezen wraak van de Moslim-overheid. Mogelijk raakt hun verzet gemanipuleerd door Pale, het volksservische machtscentrum in de bergen om de stad. De leiders van de Bosnische Serviërs wilden immers Sarajevo opdelen, net als Berlijn in de Koude Oorlog. In Dayton is dat voorstel afgewimpeld en nu dreigen ze via hun plaatselijke vertegenwoordigers van de hoofdstad een ?Europees Beiroet” te maken.

Ze leggen de schuld bij Milosevic. Hij aanvaardde een onverdeeld Sarajevo en ?leverde Serviërs aan de Moslims uit.” Alleen om de ekonomische sancties tegen Belgrado te doen opheffen. Lokale heethoofden beweren die sancties zo weer te kunnen laten instellen ?door in Sarajevo twee trams te beschieten.”

Het protest tegen Moslim-gezag over de Servische wijken van Sarajevo, wordt gedwarsboomd door volksserviërs die de hele oorlog samenleefden met Moslims. Zij verkiezen nog steeds een multikulturele stad en stellen voor dat ze het statuut krijgt van een kanton, een distrikt of een aparte federale eenheid. De ideale oplossing zou liggen in een mengsel van Washington DC, Mexico City en Brussel.

De internationale gemeenschap zal veeleer dit standpunt volgen dan dat van de Serviërs uit Grbavica, die daar volgens hun Moslim-buren vroeger nooit hebben gewoond. Het gaat om nieuwkomers die wellicht veel tijd staken in oorlogvoeren en reden genoeg hebben om bang te zijn voor weerwraak.

Hoe lang de volksserviërs van Sarajevo zullen tegenwringen, hangt af van president Radovan Karadzic van de Servische Republiek en zijn opperbevelhebber Ratko Mladic. Belgrado besloot ze beiden uit te rangeren, maar zo makkelijk verloopt dat niet. Er ontstond al een open konflikt tussen Milosevic en Mladic over de uitlevering van Franse piloten, wier toestel maanden geleden boven Bosnië is neergeschoten. De Amerikaanse televisiezender ABC meldde dat de Amerikaanse geheime dienst CIA een telefoongesprek aftapte waarin Milosevic dreigde Mladic te laten arresteren tenzij de piloten vrijkwamen voor de konferentie van 14 december in Parijs, waarop het akkoord van Dayton werd getekend. Maar waarom maakt de president van Servië dan zijn dreigement niet waar, als hij daar toch toe in staat is ?

Voor Milosevic komt zo’n maatregeel veel te vroeg. Hij hoopt dat de militaire en politieke bevelhebbers van Ifor en de Europese gezant Carl Bildt Karadzic en Mladic zo zullen behandelen dat die het vertrouwen van hun volgelingen verliezen. Admiraal Leighton Smith riep alvast al een vergadering met de leiders van Pale bijeen waarop Karadzic en Mladic niet welkom waren. Een verregaand en volgehouden isolement zal op termijn zoveel betekenen als een arrestatie.

De Russische militaire attaché in Belgrado bood Mladic asiel aan in Rusland, plus een baan als leraar aan de militaire akademie. Waren de bondgenoten bereid tot een vergelijk over het lot van de twee Bosnisch-Servische leiders ? De Russische buitenlandminister Andrej Kozyrev logenstrafte het bericht. Maar een paar dagen later lekte uit dat Mladic in Pale een ontmoeting had gehad met generaal Staskov van de Russische Ifor-macht. Staskov arresteerde Mladic niet hoewel het Dayton-akkoord dat voorschrijft maar hij onderhandelde met hem in de hoedanigheid van bevelhebber van het volksservisch leger.

De volgende dagen en weken zullen duidelijk maken wat Karadzic en Mladic te wachten staat. Daarbij zal rekening worden gehouden met de problemen op het terrein en met de delikate Ifor-opdracht. Generaal Smith verklaarde al dat de ontwapening van het Bosnisch-Servisch leger niet tot zijn opdracht behoort. ?Ik ben verantwoordelijk voor de versiering op de taart.” Wie de taart mag opeten en hoe de versiering er uit ziet, wordt maar bekend rond half januari. Tot het ortodoxe nieuwjaarsfeest moeten Karadzic en Mladic zich tevreden stellen met de oude Servische spreuk : ?Jagers moeten jagen. Kwartels moeten voor zichzelf zorgen.”

Branislav Milosevic

Zwaarbewapende Amerikanen maken iedereen duidelijk dat het menens is met het opleggen van vrede.