Tijdens het rumoerige kamerdebat over het Heinzmann-incident was aan de lichaamstaal van premier Guy Verhofstadt te merken dat die vertoning hem niet zinde. Hij voelde zich gepakt, bedrogen.
Een dag eerder, op weg naar het 1-mei- feest in Jodoigne bij Louis Michel, leek het er nog op dat zijn paars-groene coalitie van nu af ongemoeid kon doorzeilen, met de wind van een lichtjes aantrekkende conjunctuur in de rug, naar het einde van de regeerperiode. Zelfs de begrotingsronde in het najaar zou niet voor noemenswaardige problemen zorgen.
Twee dagen voordien had de eerste minister in Luxemburg Christian Heinzmann ontmoet, de pas benoemde gedelegeerd bestuurder van de NMBS, de opvolger van zowel door liberalen als door groenen vermaledijde Etienne Schouppe.
Verhofstadt had zich voorgenomen met deze regering de vakbonden uit het NMBS-bestuur te weren. Dat was niet alleen een liberale eis, die al in zijn eerste Burgermanifest stond, maar ook een groene. Die uitschakeling was intussen een feit. En nu was ook de CD&V’er Etienne Schouppe eindelijk uitgerangeerd ? alweer een ingeloste verzuchting van vooral VLD-voorzitter Karel De Gucht en van de groenen ? en vervangen door Christian Heinzmann.
De Belgische regering had een week eerder bij de Luxemburgse gepleit om Heinzmann te ontslaan van zijn verplichtingen bij Luxair. Dat was gelukt. De Luxemburgers waren bereid Heinzmann snel te laten vertrekken. En die toonde zich, zo beweren intimi, tijdens zijn ontmoeting met premier Verhofstadt blakend van strijdlust, klaar om met alle locomotieven tegelijk uit te rukken.
Nog geen 48 uur later gooide Heinzmann tot ieders verbijstering de handdoek in de ring. Heinzmann had het in zijn ontslagbrief naar voogdijminister Isabelle Durant over ‘zware druk, die neigde naar intimidatie, zelfs bedreigingen’.
De minister van Vervoer liep in Parijs in de grote 1-meistoet te betogen tegen Jean-Marie Le Pen toen ze over het ontslag van Heinzmann werd geïnformeerd. Topcabinetards hadden eerder op de dag de eerste geruchten over diens nakende ontslag opgevangen en hadden getracht een laatste bemiddeling, onder meer met de vakbonden, te organiseren. Maar Heinzmanns besluit stond vast. Terwijl het verhaal van ‘de bedreigingen door NMBS-bestuurders en bonden’ in elkaar werd getimmerd, zette de witte raaf zijn buiklanding in. Zijn ontslagbrief, werd naderhand in het parlement verteld, schreef hij in overleg met het kabinet van Vervoer. Vierentwintig uur later bleken die dreigementen niet veel meer te zijn dan een syndicale dreiging met staking.
Wat de pas benoemde Heinzmann niet wist toen hij op maandag Verhofstadt in Luxemburg ontmoette, had hij intussen ontdekt. Namelijk dat hij aan het hoofd kwam van het meest gepolitiseerde bedrijf van België, en dat zijn functie van gedelegeerd bestuurder volkomen was uitgehold doordat hij voor elke belangrijke beslissing ? en dat zijn er nogal wat voor wie een volledige hervorming van de NMBS wil doorvoeren ? een contraseign van een politiek benoemde directeur-generaal nodig had.
Door een directeur-generaal naast Heinzmann te posteren, wilden ze bij de PS kwalijke avonturen voorkomen. Want deze meerderheid, die graag, vaak in naam van de depolitisering, aan de overheidsbedrijven morrelt, heeft intussen een indrukwekkende reeks haperingen opgebouwd: het failliet van Sabena, het schielijke vertrek van de door haar aangetrokken topmanager Frans Rombouts bij De Post, het debacle met het Federaal Voedselagentschap, waar de gebuisde Luc Beernaert nog altijd niet werd vervangen.
Alleen, minister Durant had Heinzmann niet omstandig ingelicht over de voogdij van een directeur-generaal van PS-signatuur en over het nieuwe directiecomité bevolkt met politieke benoemingen. Er zijn er zelfs die beweren dat de minister zich geen rekenschap gaf van de draagwijdte van die constructie.
Trucage is geen deugd, zoals een ironische Verhofstadt in een van zijn Burgermanifesten opmerkte, maar het is wel een kunst. En Durant heeft die niet onder de knie.
Vooral liberale politici verkeren in de overtuiging dat de onderdelen van het staatsapparaat ? post, spoorwegen, openbare omroep ? als grote bedrijven kunnen worden geleid. Sommige managers geloven dat ook. Al hebben zij die de overstap waagden, zoals Rombouts, Beernaert en nu ook Heinzmann, snel ondervonden dat bij zo een overheidsbedrijf andere noden en evenwichten gelden dan die van de zuivere markttucht. En die evenwichten, veelal het resultaat van moeizaam onderhandelen, mogen niet worden verstoord. Want als big politics en big labour met elkaar botsen, dan gebeuren er ongelukken zoals destijds bij Sabena en nu bij de NMBS. En dan is er veel geduld nodig om het onderlinge vertrouwen tussen politiek, bestuurders en vakbonden te herstellen en de maatschappij weer op de sporen te krijgen. Want één zaak is na de Heinzmann-peripetie wel pijnlijk duidelijk: de grote hervorming van de Belgische spoorwegen, zoals paars-groen die voorstaat, is onder deze regering en met deze voogdijminister vrijwel onmogelijk geworden.
Rik Van Cauwelaert
