Terug van nooit echt weggeweest: links en rechts en zo.

De politiek lijkt een bijzonder jaar tegemoet te gaan. Groen! heeft pas een ideologisch congres achter de rug. De SP.A zal dit najaar de ideologische fundamenten verstevigen. En CD&V wil haar personeel opnieuw – zoals dat vroeger geschiedde – ‘politieke vorming’ aanbieden, onder meer over ‘de christen-democratische ideologie en hoe je die vertaalt in het bestuur’, aldus voorzitter Jo Vandeurzen vorige week in De Morgen. Ook bij Groen! en SP.A zouden plannen bestaan om de nieuwe generatie politici behalve de obligate mediatraining ook een soort ideologietraining te geven. En zeggen dat we met de val van de Muur in 1989 het ‘postideologische’ tijdperk waren binnengetreden – dat ‘links’ en ‘rechts’ en zo er eigenlijk niet meer toe deden. Toch?

‘Ik heb nooit geloofd in dat verhaal over het einde van de ideologieën’ zegt Stefaan Walgrave, politicoloog aan de Universiteit Antwerpen. ‘De sociaal-economische links-rechtstegenstelling is dé motor gebleven van het politieke bedrijf. Het is een centrale breuklijn die – naast andere, meer plaats- en tijdgebonden breuklijnen – in alle landen aanwezig is.’

STEFAAN WALGRAVE: De klassieke definities gelden nog altijd. Voor links primeert gelijkheid: de staat moet ingrijpen om ongelijkheden te corrigeren, elke burger een eerlijke startpositie te geven en de rijkdom te herverdelen. Voor rechts is vrijheid de motor van elke vooruitgang: het individu mag niet ontmoedigd, maar moet gestimuleerd worden. Rechts zal zich makkelijker neerleggen bij ongelijkheden, die nu eenmaal altijd zullen bestaan. Die tegenstelling vertaalt zich in een andere visie op de inrichting van de verzorgingsstaat. Ook over integratie verschillen links en rechts fundamenteel van mening. Dat hebben we onlangs gezien met de discussie tussen VLD en SP.A-Spirit over de subsidiëring van allochtone zelforganisaties: links wil allochtonen in groep emanciperen, rechts wil dat individu per individu doen.

WALGRAVE: Van oudsher heeft die partij een centrumpositie, tussen de linkse vakbondsvleugel en de rechtse ondernemingsvleugel met onder meer de Boerenbond. Ideologisch is dat lastig, dus hebben ze dat altijd opgelost door te zeggen: ‘Wij zijn niet links of rechts, wij voeren een centrumbeleid met degelijke bestuurders en met veel gezond verstand.’ Maar vroeg of laat moeten ook zij kleur bekennen. In het integratiedebat zal CD&V uiteindelijk toch de linkse invalshoek kiezen, denk ik, omdat ze per slot van rekening geen samenleving met alleen maar geatomiseerde individuen willen, maar veel belang hechten aan een sterk, ook allochtoon, verenigingsleven. CD&V is niet voor niets dé partij van het middenveld.

Heeft het Vlaams Belang een duidelijke ideologie?

WALGRAVE: Op de culturele breuklijn staat het aan de rechts-autoritaire kant, tegenover de links-libertairen. Maar het heeft geen compléte ideologie. Zo is het moeilijk te zeggen of die partij echt rechts is op de sociaal-economische as. Zowat alle sociaal-economische problemen kunnen volgens het Vlaams Belang trouwens worden opgelost door België te splitsen. Ik denk dat het geen slecht idee zou zijn om, zoals Louis Tobback ooit suggereerde, Vlaams Belang aan te vallen op die sociaal-economische thema’s.

Is dát de reden waarom andere partijen opnieuw hun ideologie willen afstoffen?

WALGRAVE: Het komt hen om verschillende redenen goed uit. Volgens mij is het alleszins een strategie, en niet zozeer de ’tijdgeest’. SP.A en Groen! zitten in het defensief, en dan is het altijd goed om jezelf te herbronnen. De wittebroodsjaren van Paars zijn ook achter de rug. Tijdens Verhofstadt I zaten ‘links’ en ‘rechts’ even in de koelkast, omdat VLD en SP.A eerst de levensbeschouwelijke kwesties wilden regelen. Zware communautaire meningsverschillen zijn er tussen de Vlaamse partijen onderling ook haast niet meer: alleen Groen! is nog een beetje belgicistisch. Er is met andere woorden plaats op de politieke agenda om de traditionele tegenstelling volop uit te spelen.

Of dwingt de crisis van de verzorgingsstaat de partijen tot een duidelijke profilering?

WALGRAVE: Misschien is het ook een beetje andersom. De toekomst van de verzorgingsstaat is een objectief probleem. Maar dat het politieke pessimisme over de betaalbaarheid ervan de laatste jaren zó is toegenomen, is volgens mij ook een kwestie van strategie. Het electorale gewicht verschuift naar de oudere bevolkingsgroepen, dus het is logisch dat alle partijen zich willen profileren op een thema dat die groep veel zorgen baart. Ik maak me sterk dat ook de VLD zich binnenkort ideologisch gaat herbronnen – tenzij ze daarmee willen wachten tot Verhofstadt van het toneel is verdwenen.

Joël De Ceulaer

‘De links-rechtstegenstelling is dé motor van het politieke bedrijf.’

Reageren op dit artikel kan u door een e-mail te sturen naar lezersbrieven@knack.be. Uw reactie wordt dan mogelijk meegenomen in het volgende nummer.

Partner Content