“Peplum”, het nieuwe spektakel van Royal de Luxe, dartelt door honderd jaar cinema.

HET NIEUWE plan was even opwindend en ingewikkeld als altijd. Ergens in november 1994 riepen Jean-Luc Courcoult en Pierre Orefice van de Franse teatergroep Royal de Luxe in unisono hoera. De volgende aflevering van hun kwajongensserie stond in grote lijnen op papier.

Uit de denkoefeningen op honderd jaar filmgeschiedenis rolde een scenario à la “Ben Hur” en “Spartacus” waarin Egyptenaren, Grieken en Romeinen elkaar voor de voeten lopen. Het spektakel moet beginnen met een teatergordijn dat in brand vliegt, en eindigen met een weggekatapulteerde piano. Zoiets ongeveer. En we geven onszelf een half jaar de tijd om dat te realizeren.

Twee uitgangspunten stonden zoals altijd vast : het spektakel moet in openlucht kunnen doorgaan en niemand mag betalen. Bovenop die verregaande konsekwenties kwam nog een staat van dienst die het publiek dermate had verwend dat de verrassingen al uit een moeilijke hoek moesten komen om nog te kunnen verbazen. Sinds zijn geboorte op de straten van Aix-en-Provence in 1980 heeft de Franse teatergroep namelijk een spoor van gericht anarchisme en hoogwaardig technisch amusement door de wereld getrokken.

Het projekt heeft de megalomanie waarmee de Fransen zich altijd weer van de rest der naties onderscheiden als de Amerikanen van Europa. In het land van de TGV, de Bibliothèque Nationale en de Chunnel werd eigenlijk getracht om de ingewikkelde special effects uit de film naar de straat te vertalen en er als een circus mee door de wereld te trekken.

In het huisjargon van Royal de Luxe heet dat l’imaginaire réaliste. Op de vraag naar uitleg zou denker Courcoult vermoedelijk antwoorden met volgende wedervraag : “hoe hard kan men de werkelijkheid en de verbeelding manipuleren ? ” De uitkomst van zijn huiswerk is voor alle leeftijden en standen, en doordrenkt van een humor die het beste van vele werelden kombineert. Het absurdisme en surrealisme van Marcel Duchamp en Marcel Mariën in een supersterrenbezetting met The Marx Brothers en Mel Brooks. En dat allemaal op non-verbaal niveau met decors die bij voorkeur op “Mad Max” en “Star Wars” geënt zijn. De technische pief heet bij Royal de Luxe dan ook ontzagvol en terecht direkteur.

PROVOCATIE.

Nadat hij het straatteater, geboren uit de libertaire naweeën van 1968, voor zijn ogen had zien doodbloeden, ging Courcoult voor eigen rekening experimenteren. Op de officiële geboorte van zijn universum is het nog een poos wachten, maar de inauguratie gebeurt met luide knallen.

In juni 1983 werd de buurt van het Louvre in twintig minuten omgetoverd tot een slagveld : in “La demi-finale de waterclash” werd de hemel in de verf gezet, spoten wasmachines water in het rond op de klanken van neerstortend vaatwerk en reden ridders rond op toiletpotten die worden aangedreven door Solexmotoren. Het was brutaal, agressief en uitdagend en zo is het ook gebleven. De naam was meteen en meervoudig gezet. De groep ontleent haar naam immers aan een Frans merk van wastoestellen uit de jaren vijftig. Ideaal voor een meute uitvinders van ongewone en onmogelijke machines.

De Spaanse geweldenaars van La Fura Dels Baus liepen op dat ogenblik met een gelijkaardig idee rond. Ze dreven het publiek bij elkaar in een zaal en gingen er dan met grote ijzeren gevaartes, kettingzagen, bloem en veel water over en door. In tegenstelling tot Royal de Luxe is hun techniek evenwel geheel van humor gespeend. En ze zitten zo hard aan hun boodschap vastgekluisterd dat ze nog nauwelijks evolueren. De Fransen zoeken daarentegen resoluut de opening van de straat op en zijn zeer sober in hun principes.

De technische omkadering moet mechanisch blijven en het teater moet zo puur mogelijk benaderd en uitgezet worden. In de archieven zitten, bijvoorbeeld, uitsluitend foto’s. Courcoult wil niet weten van televisiebeelden of pellicule. Teater is voor hem de enige kunstvorm met drie dimensies en bijgevolg inkompatibel met alle andere uitingen.

Hij zweert ook bij de bereikbaarheid voor iedereen. De inkomsten worden gegenereerd uit subsidies en de verkoop van de stukken aan organizatoren. Op de affiche prijkt dan ook altijd een lange lijst van co-producenten en sympatizerende participanten. Het gros van de middelen komt van het stadsbestuur van Nantes, dat daarnaast ook een hangar van vijfduizend vierkante meter ter beschikking stelt. Hoe precair en persoonsgebonden die verhouding wel is, bleek uit de argusogen waarmee de recente gemeenteraadsverkiezingen gevolgd werden. Had PS-burgemeester Ayrault het moeten afleggen tegen rechts, dan was de groep meteen vertrokken. Hij haalde het in de eerste ronde onverwacht met een overtuigende meerderheid.

Buiten de eigen burcht hebben ze lak aan autoriteiten. In Frankrijk weigerden nogal wat burgervaders om “La véritable histoire de France” (1989) binnen hun muren toe te laten. Centraal in het stuk stond een rijdend boek van negen ton waarin twaalf hoofdstukken uit de Franse geschiedenis verstopt zaten. De manier waarop Jeanne D’Arc en Napoleon door de gedachtengang van Royal de Luxe passeerden, werd door velen als een provocatie gezien. Courcoult baalt daar echter van omdat het nergens toe leidt. Hij zweert bij ontsporing volgens scenario.

MELQUIADES.

De huilende wolven konden evenwel niet beletten dat enkele jaren geleden de grote middelen toestroomden voor een waanzinnig plan om de vijfhonderdste verjaardag van de ontdekking van Amerika te vieren. Enorm was de norm. De straatwerkers wilden met een oud vrachtschip richting Latijns-Amerika varen. De Melquiades kreeg zijn naam uit “Honderd jaar eenzaamheid” van Gabriel Marcia Marquez en werd binnensruims verbouwd tot een oude straat met verscheidene bars en een koncertpodium.

Aan boord zaten de decors van “La veritable histoire de France”, rockgroep Mano Negra, koreograaf Philippe Découflé bekend van de openingsceremonie voor de Winterspelen in Albertville en teatermaker Philippe Genty. Zowat veertig Zuidamerikaanse havensteden werden bezocht met een parade die vaak ter plekke werd uitgedacht. Op de dokumentaire video die Mano Negra achteraf van het projekt “Cargo” uitbracht, is te zien hoe een ganse goegemeente op een enkele middag totaal ontregeld werd. De Melquiades maakte nog een zwanevaart naar Antwerpen alvorens als oud ijzer aan de stad Nantes terugbezorgd te worden.

Royal de Luxe heeft niet noodzakelijk de onmetelijke fantazie van Jules Verne of de grote schaal nodig om uit te blinken. Als alle energie op een vierkante meter wordt samengebald, geeft dat zo nodig nog meer vonken. Zo is “L’autobus à la broche” (1986) even eenvoudig en lumineus als de titel. Een afgedankte autobus werd aan een lange spies geregen en als een speenvarken boven een vuur rondgedraaid.

Helemaal lilliputachtig naar hun normen was “La maison dans les arbres” (1988). Stel u een klein stadsplein in Barcelona voor. De eerste dag komen landmeters het parkje in het midden opmeten. Een dag later hangt de elektriciteitsmaatschappij draden in de bomen. Vervolgens komen ook de heren van het water, de telefoon en de kabeltelevisie voorbij. En plotseling komt er drie dagen lang een koppel in een moderne boomhut wonen. Alle komfort inbegrepen !

Even verrassend viel Royal de Luxe kulturele hoofdstad Antwerpen aan. De ochtendfile werd een heus rariteitensalon. Op de Keyserlei bleek een boom dwars door een auto gegroeid te zijn, op de Groenplaats stond een grote muur met autolampen en in de stad reden wagens rond met scheldende bedelaars of een operazangeres met bijhorend publiek. En de reakties, zij waren zeer uiteenlopend.

De jongste vondst kan onmogelijk nog diezelfde konsternatie uitlokken. Voor het eerst werd namelijk een stuk voor een zittend publiek uitgewerkt. Klinkt saai maar is dat allerminst. In de orde van grootte van de groep moet “Peplum” een sterke derde zijn. Het spektakel is bestemd om twee jaar mee te gaan en is in wezen een groteske parodie op een parodie. De term duidt op de kitscherige Hollywoodspektakels uit de jaren vijftig waarin de oudheid nog eens overgedaan werd. De grote tijden van “Ben Hur”, “De tien geboden” en “Spartacus”.

GEUREN.

Het ritme van Royal de Luxe moet duidelijk nog afgestemd worden op meer traditionele teaterlengtes. Als meesters in de onverwachte aanval moeten ze nu rekening houden met een verhaallijn en teveel lappen tekst die de tijd tussen de visuele hoogstandjes opvullen. Zeker wanneer het scenario na amper enkele minuten al een totaal absurde parabel geworden is. Grieken, Egyptenaren en Romeinen krioelen door elkaar in een verhaal waarin twee broers op de Egyptische kroon azen en daarvoor hun zuster moeten huwen. Incest, oorlog, passie, geweld en bloed passeren de revue met de snelheid en de gekte van een aflevering uit “Comedy Capers”.

De gammele konstruktie wordt echter feilloos op poten gehouden door allerhande briljante machinerieën en regievondsten. Voor de voorstelling krijgt het publiek al lessen in magie. Twee mannen duwen een gigantische ventilator heen en weer. Daaruit wordt een uitgebreid palet van vreemde geuren over de hoofden gespoten. Een gigantisch odorama met specialiteiten als de bemoste grot, de suikerspin, de pizza met basilicum en de paardestal. Na de rituele verbranding van het voordoek rijden ruiters op telegeleide autootjes rond, verbrijzelen reuzenvoeten een antieke stad en vliegt er een piano door de lucht.

Het is het bekende menu, op slimme wijze uit vroegere voorstellingen gerecycleerd. Het technische vernuft zit nu vooral in de details, die opvallen door hun overvloed en hun uitwerking. Op enkele vierkante meter wordt met houten bootjes en schitterend vuurwerk een zeeslag opgeblazen tot de omvang van de landing in Normandië. Tijdens de toespraak van een Romeins veldheer zijn lakeien achter zijn rug met wind en rook in de weer om zijn aureool extra reikwijdte te geven. En het melkbad van een Griekse prinses wordt een grappige bandwerkscène die geïnspireerd is op “Modern Times”.

Hoewel hij niet van film houdt en er allerminst in gelooft, heeft Courcoult duidelijk hard gestudeerd. Honderden kitschprenten hebben een poppenkast opgeleverd die in de hoogte, de breedte en de lengte uniek is in haar soort. “Peplum” is een kinderprogramma voor volwassenen en een verhaal dat vooral rustig kan voortleven in de veilige plaats die daarvoor het meest geschikt is : het hoofd. Een hoogdag voor de fantazie.

Jan Delvaux

Royal de Luxe speelt op vrijdag 1, zaterdag 2 en zondag 3 september om 19 uur op de parking van de PIVA langs de Desguinlei in Antwerpen. Gratis toegang.

“Peplum”, affiche : een gigantisch odorama.