Kleine duistere beelden van Frank Eugene Smith in het Museum voor Fotografie.

DE FOTO IS niet duidelijk. Het is er misschien zelfs geen, eerder een fotoachtig beeld met een vlekkerige sombere achtergrond en twee naakte figuren die afgekeerd staan van elkaar. De man van achteren in beeld gebracht en de vrouw met het hoofd in de schaduw en met onscherpe heupen in een sierlijke bocht. Er staan scherpe verticale strepen op de rug van de man. Het zijn krassen in het negatief. Onderaan rechts lezen we een handtekening, ?Eugene”, met een hoekige beginletter. De heupen van de man zijn iets scherper in beeld gebracht. Boven zijn achterste zien we twee plooien in zijn huid en hoger, achter zijn oksels, nog zoiets. Het wordt toch duidelijk : Adam is een mens en dit is een foto.

In 1898 was het perfect mogelijk om duidelijke foto’s te maken. De objectieven van die tijd gaven haarscherpe beelden. Er waren toen al betaalbare handige fototoestellen en films met een royale belichtingsspeelruimte. Maar rond de eeuwwisseling groeide er een generatie fotografen die het schilderkunstige in de fotografie zocht en met opzet onduidelijke foto’s maakte, met een sombere achtergrond en strepen, naakte academieachtige lichamen en een schone weemoedigheid. Die fotografen verhieven de fotografie tot een kunst.

Ze verwekten fotoachtige beelden met de bedoeling ze te exposeren in salons en in een artistiek circuit. Ze lieten de foto’s drukken in boeken en tijdschriften en besteedden daarbij vooral aandacht aan de drukkwaliteit. Het was de tijd van de zogenaamde picturale fotografie. Frank Eugene Smith (1865-1936) was één van de belangrijke fotografen van die generatie, maar tegelijkertijd ook een van de onduidelijkste.

Frank Eugene Smith werd geboren in New York als zoon van een Duitse bakker en een zangeres. Hij volgde teken- en schilderkunst aan de academie voor schone kunsten van München, werd decorschilder en portrettist in New York en maakte foto’s die dienden als voorstudies bij de opdrachten. Hij tekende op zijn foto’s of kraste in de negatieven en verwekte op die manier beelden die mooier en vooral artistieker leken dan de gewone foto’s. Hij reisde langs de grote musea, de historische steden en broedplaatsen van de kunst, en ontmoette in de Nieuwe Wereld de fotografen van zijn generatie. Hij werd één van hen.

BLOTE MANNEN.

Frank Eugene was vooral een schilder. Hij begreep weinig van de fototechniek, maar experimenteerde vooral met licht. Hij schuwde de heldere studio’s en plaatste zijn modellen in een geïmproviseerd artistiek decor, bijvoorbeeld met een oosters tapijt op de achtergrond of met een frullig doekje in de hand. Hij manipuleerde het bestaande licht met de reflecties van een stuk karton en zocht daarbij niet zozeer de natuurgetrouwe weergave maar eerder een soort eeuwige schoonheid, een sfeer met referenties naar de klassieke oudheid en een subtiel gedoseerde geheimzinnigheid. De beelden die hij maakte zijn klein en duister. De kijkers moeten ze benaderen en halvelings ontdekken. Niet teveel.

De meeste foto’s van Frank Eugene zijn opgebrand, of gewoon zoek geraakt. Na een glorieuze periode waarbij de fotograaf-schilder grote waardering genoot in Europa en in Amerika, en waarbij hij een gevierd professor werd, verloor de wereld zijn foto’s. In 1988 werden er 350 gevonden op een rommelmarkt in München. Men vindt de dingen op het moment dat er interesse voor bestaat. Toen in 1970 zijn huis in Aufkirchen an de Stanberger See werd afgebroken, namen de slopers en de nabestaanden niet eens de moeite om het fotowerk naar buiten te halen. Het grootste gedeelte van wat er toen nog in het huis lag, werd gewoon vernield of opgestookt. Zo ging dat met oude duistere foto’s.

Maar de artistieke fotografie is weer in trek. De oude beelden worden teruggevonden en ingelijst, de gravures uit de oude boeken kosten nu veel geld. Met een zwakke verlichting willen de musea de foto’s terug een lang leven garanderen. In het Museum voor Fotografie van Antwerpen hangen de kleine duistere beelden van Frank Eugene Smith, netjes in reeksen gerangschikt : de foto’s die verschenen in het prestigieuze Camera Work, de statiefoto’s van de familie Witelsbach, de foto’s met het kleurenprocédé Autochrome, de portretten van de aristocraten, de Hawe-portfolio met de blote mannen, de foto’s van het droomhuis van Emanuel Von Seidl.

En zoals dat gaat met fotoachtige dingen : elk beeld is een belevenis, een leugenachtige historie, een spoor van het menselijk bedrijf. Stukjes papier. Teruggevonden.

Johan De Vos

?Frank Eugene, Fotograaf tussen traditie en avantgarde.” Museum voor fotografie, Waalse Kaai 47, 2000 Antwerpen, elke dag (behalve maandag) van 10 tot 17 u, tot 7/4.?Frank Eugene – The Dream of Beauty”, foto’s, Engelse en Duitse tekst, 1.300 fr.

Frank Eugene, Adam en Eva, 1898 : toch een foto.