Er komt geen Millenniumronde. In Seattle liep alles fout wat fout kon lopen. Ook de Europese Unie zit met een kater en is nu aan een grondig gewetensonderzoek toe.

Wat niemand voor mogelijk hield, gebeurde toch. Seattle flopte compleet. Ondanks de aanwezigheid van president Bill Clinton en enkele honderden ministers uit de hele wereld bereikten de 135 leden van de Wereldhandelsorganisatie (WTO) geen akkoord over een agenda voor een nieuwe onderhandelingsronde. Nog voor hij van start kon gaan, is de Millennium Round, waarmee de leiders van het rijke Westen hun blijde intrede in de nieuwe eeuw wilden vieren, al afgevoerd. Het werd een begrafenis met ongewoon spektakelgehalte. Voor één keer kregen de media op een internationale top waar voor hun geld. De saaie beelden van de vergadertijgers moesten wijken voor het opmerkelijke klank- en lichtspel in de straten van Seattle. Tienduizenden betogers brachten de onderhandelaars volledig uit balans en de ordehandhavers in opperste verwarring. De staat van beleg, rubberen kogels en traangasgranaten veroorzaakten zo’n immense chaos dat alle machiavellistische strategieën als kaartenhuisjes in elkaar zakten. Voor de tweede keer in één jaar tijd gingen de voorvechters van de globalisatie door de knieën. Eerst was er de mislukking van de Multilaterale Overeenkomst inzake Investeringen (MAI), nu was het de beurt aan de Millenniumronde.

De blunders die de vorige maanden in Genève, Washington en Brussel werden begaan, hebben er ongetwijfeld toe bijgedragen dat het overleg in Seattle mislukte. De stuntelige improvisatie, de geheimdoenerij en de totaal ondoorzichtige besluitvorming binnen de WTO zetten veel kwaad bloed en vergiftigden de sfeer. Toch ligt de hoofdreden van het falen bij een grondige beoordelingsfout van de toponderhandelaars. Zij hadden geen oog voor de mentaliteitswijziging van een deel van de publieke opinie die de minder prettige keerzijde van de vrijhandel niet langer slikt. In Seattle werd voorgoed een punt gezet achter de wereldwijde opmars van de deregulering. Nieuw is ook dat de “internationale tegen de globalisatie” in de thuishaven van Bill Gates een machtspositie verwierf. Ze slaagde erin om de machine waar tot dusver niemand vat op leek te hebben, te stoppen. Het bont allegaartje van milieuactivisten, vakbondsmilitanten, verontruste boeren en sympathisanten van de conservatieve nostalgicus Charles Pasqua is nu een heuse pressiegroep. Tot dusver hadden ze geen stem in het debat, sinds Seattle zitten ze mee aan de onderhandelingstafel, ongeacht of ze nu wel of niet toegang krijgen tot de vergaderzaal. Voor het eerst werd de handel zonder grenzen of normen met een heuse tegenmacht geconfronteerd.

DE TANDEN VAN DE DERDE WERELD

De niet-gouvernementele organisaties (ngo’s) die met honderden in Seattle neerstreken, kroonden zich tot overwinnaar van de bewogen week en José Bové, notoire Franse boer uit de Larzac en prominente dwarsligger, beleefde een triomf. “We hebben de match gewonnen”, zo luidde het bij zijn terugkeer in Parijs. Toch gaf Bové toe dat de contestanten het niet alleen klaarden, voor het eerst beten de ontwikkelingslanden van zich af. Bij de vorige onderhandelingsronde die in 1994 in Marrakech werd afgesloten, kwam de derde wereld nauwelijks in het verhaal voor, tenzij als lijdend voorwerp. Deze keer ging het opnieuw die weg op. De Afrikaanse landen kregen geen plaats in de werkgroepen en op de beslissende momenten werd niet eens naar hun mening gevraagd. De Senegalese minister van Handel Khalifa Ababacar is best tevreden dat Seattle op een fiasco eindigde. “Voor de Afrikaanse landen was het beter dat we geen akkoord hadden. We kregen weliswaar niet wat we wilden, maar men heeft ons deze keer tenminste niets tegen onze wil kunnen opdringen. Voor de ontwikkelingslanden wordt Seattle een nieuw vertrekpunt in de internationale handel en politiek.”

De overgrote meerderheid van de derde wereld was van bij de aanvang tegen de Millenniumronde gekant. Ze zagen het nut van nieuwe onderhandelingen niet in, omdat vele toezeggingen van Marrakech – onder meer een gemakkelijker toegang voor hun textiel- en landbouwproducten in de industrielanden – nog steeds dode letter bleven. De grote handelsblokken maakten zich over dat verzet van de arme landen niet echt druk, overtuigd als ze waren dat ze ook deze keer over die tegenstand zouden walsen. Het viel anders uit. Mede door de ruggensteun van de straatacties en de logistieke hulp van de ngo’s werd de groep van 77 niet uit elkaar gespeeld. Ze slikten hun nee niet in en hielden de confrontatie met de economische grootmachten tot het einde vol. Zoveel hardnekkigheid wijst erop dat er een periode is afgesloten en dat de WTO voortaan op een heel andere manier zal moeten functioneren. Als ze daar niet in slaagt, werd in Seattle niet alleen de Millenniumronde begraven, maar ook de organisatie die vijf jaar terug met zoveel moeite – de Amerikanen waren er immers zeer tegen gekant – werd opgericht.

De VS had het bijzonder moeilijk met de WTO, omdat ze het eigengereid Amerikaans optreden in handelszaken doorkruiste. De WTO heeft immers macht. Ze kan handelsgeschillen beslechten en natiestaten, onder meer de VS, die zich niet aan haar rechtspraak houden, sanctioneren. In Amerika, zeker in het door de Republikeinen gedomineerd Congres, heeft de WTO een slechte reputatie. Niet zozeer omdat ze weinig sociale of milieunormen inroept, wel omdat ze een imperiale Amerikaanse aanpak moeilijk maakt. Een destabilisatie van de WTO komt sommigen in Washington goed uit en het is maar de vraag of het debacle van Seattle in zulke strategie kaderde. Het optreden van de Amerikanen gaf alleszins voedsel aan hardnekkige geruchten rond een hidden agenda van de regering-Clinton. De Amerikaanse president liet zich immers van zijn meest sociale en milieuvriendelijke kant zien. Hij dreigde met sancties rond kinderarbeid en joeg met deze en andere uitspraken vele ontwikkelingslanden de gordijnen in. Voor hen heeft de zorg van de VS voor sociale fatsoensnormen vooral met verdoken protectionisme te maken.

DE SLAG OM DE LANDBOUW

De stoere taal van Clinton droeg er ongetwijfeld toe bij dat de top mislukte. Gezichtsverlies voor de president natuurlijk, maar wel een geschenk voor de democratische partij die zich opmaakt voor de verkiezingen. De achterban vreest dat te veel WTO en vrijhandel Amerikaanse banen in gevaar brengen. De electorale opstelling van de Amerikanen bezorgde de Europese onderhandelaars nachtmerries. Zij hadden de Millenniumronde bedacht, maar kregen nooit zicht op de strategie van de VS. “De vorige onderhandelingsronde kwamen er op vraag van de Amerikanen. Deze keer nam Europa het initiatief. We zijn immers tot het besef gekomen dat we er enorm veel bij te winnen hebben.” Dat verklaarde de Belgische diplomaat Jan Grauls enkele dagen voor de start van Seattle. De offensieve strategie van Europa mislukte en dat heeft ze ook aan zichzelf te danken. Als er in Seattle al iets duidelijk werd, is het dat de landbouwpolitiek van de Unie een gevaar vormt voor elke onderhandeling. Meer nog dan de pleidooien rond de sociale clausules en milieunormen verhinderen de landbouwsubsidies en het afschermen van de eigen markt een constructief gesprek met de derde wereld. Het kost de Europese consumenten een pak geld en de Unie veel internationaal krediet. Als het Europees landbouwbeleid niet grondig wordt bijgestuurd, dreigt elke nieuwe poging om de Millenniumronde op gang te trekken, op een nieuw fiasco te eindigen. Die Europese landbouwhervorming is er nog lang niet, zoals in maart van dit jaar op de Europese top van Berlijn bleek.

In Seattle namen vooral de Amerikanen het Europees landbouwbeleid op de korrel. Ze stonden erop dat de slotverklaring zich voor de “eliminatie” van de uitvoersubsidies uitsprak. De Unie weigerde, zij het na een moeilijk intern debat. De Scandinavische landen, Oostenrijk en Nederland konden ermee akkoord gaan indien de formulering werd bijgeschaafd. De bevoegde Europese commissaris Roger Lamy, niet toevallig een Fransman, slaagde erin om het Europees front gesloten te houden. Ook al omdat zo’n ingrijpende koerscorrectie unanimiteit vereiste. Toen het Europese nee de Green Room, waar het selecte kransje van onderhandelaars aan de slag was, bereikte, deed het er al niet meer toe. De 77 armste landen hadden net voordien laten weten dat ze de conferentie als beëindigd beschouwden. Ondanks de kreten rond een offensieve strategie liep Europa in Seattle altijd achter de feiten aan.

Paul Goossens

Reageren op dit artikel kan u door een e-mail te sturen naar lezersbrieven@knack.be. Uw reactie wordt dan mogelijk meegenomen in het volgende nummer.

Partner Content