De laatste jaren was het bon ton de ophanden zijnde afgang van de Verenigde Staten te voorspellen. Het land ging gebukt onder een openbare schuld die schommelde rond de honderd procent van het bnp en leed aan een chronisch, kolossaal dubbel deficit: een op de handelsbalans en een op de begroting. Het groteske gehakketak in het Congres rond de uitgaven- en schuldplafonds, met een shut-down als dieptepunt, ondermijnde de geloofwaardigheid van de Amerikaanse parlementaire democratie.
Al in 1987 had de inmiddels beroemd geworden historicus Paul Kennedy een ophefmakend boek gepubliceerd onder de titel The Rise and Fall of the Great Powers, waarin hij de structurele zwakheden van de VS sterk in de verf zette. De 21e eeuw werd met trompetgeschal aangekondigd als de eeuw van Azië en meer bepaald van China. Samen met die van de VS werd ook de ondergang van Europa voorspeld. Niet voor het eerst, want in 1922 publiceerde Oswald Spengler zijn beroemde geschrift Der Untergang des Abendlandes.
Vandaag echter blijkt een wind van herwonnen vertrouwen over de Verenigde Staten te waaien, wat vooral te maken heeft met de snelle doorbraak van een aantal uitvindingen en nieuwe technologieën. Belangrijkst voor de Amerikaanse economie is de technologische mogelijkheid om schaliegas en schalieolie op grote diepten (-5.000 meter) uit de aard- en zeebodem op te pompen. De ecologische bezwaren tegen ‘fracking’, het laten exploderen van de rotslagen die de schalieolie afdekken, kunnen wellicht worden opgelost, onder meer door gebruik te maken van bacteriën. Het klinkt nog sciencefictionachtig, maar wij weten al lang dat de werkelijkheid de fictie overtreft. Amerika wordt energieonafhankelijk van het buitenland. Het heeft de grote toeleveraars uit het Midden-Oosten zoals Saudi-Arabië, Iran, Irak en de emiraten op korte termijn niet meer echt nodig.
De Amerikaanse buitenlandse politiek kan dan ook enige onthechting – het is geen isolationisme – vertonen en zich veel makkelijker terugtrekken uit landen als Irak en Afghanistan. De traditionele olieproducerende landen staan daardoor voor een ernstig probleem van diversificatie en reconversie van hun eigen economieën. Ongetwijfeld ligt hier een opportuniteit voor Europa, dat zijn diensten kan aanbieden om die landen op het goede spoor te brengen.
Wat het Syrische wespennest betreft, waren veel observatoren een paar maanden terug de mening toegedaan dat Obama erg had geblunderd met zijn ‘rode lijn’ en zijn wapengekletter. Maar achteraf beschouwd blijkt dat de Amerikaanse president heilzame druk heeft uitgeoefend, die uiteindelijk geleid heeft tot een unanieme resolutie van de Veiligheidsraad en een zeer opmerkelijke samenwerking met Rusland en de bijzonder geslepen Poetin. De Syrische dictator Bashar al-Assad zal dan toch zijn chemische wapens moeten laten ontmantelen. Ook de recente toenadering tussen de Verenigde Staten en Iran in de persoon van de nieuwe president Hassan Rohani is hoopgevend. Zou het dan toch zo zijn dat de redelijkheid terrein wint in onze waanzinnige wereld?
Op wereldvlak lijkt Europa evenwel politiek steeds meer uitgerangeerd. President François Hollande mag dan wel een medianummer hebben opgevoerd door als een soort transseksuele Jeanne d’Arc zijn zwaard te trekken tegen de Syrische oorlogsmisdadiger Assad. Maar van een Europese gezamenlijke houding kwam weinig terecht. Dit bevestigt andermaal een uitspraak die ik al twintig jaar geleden heb gedaan: ‘Europa is een economische reus, een politieke dwerg en een militaire worm!’ Uitspraak die mij niet overal in dank werd afgenomen.
Toch mogen wij als inwoners van het Avondland niet wanhopen. We zijn even slim als de overige aardbewoners, ook al blijkt dat met name de Japanners over meer neuronen beschikken dan de blanke Europeanen. Maar die moeten zich resoluut meer toeleggen op nieuwe uitvindingen dankzij BINC: biogenetica, informatica, nanotechnologie en cognitieve wetenschappen. De combinatie van de mens en de machine, van zijn verstand en de computer, kondigt een nieuwe fase aan in de evolutie van het menselijk ras. De opvolger van de homo sapiens heet de ’transhumaan’. Binnenkort prijkt dat op ons paspoort.
De Europeanen moeten zich toeleggen op BINC: biogenetica, informatica, nanotechnologie en cognitieve wetenschappen.
