Het sociaal overleg bij Sabena funktioneert niet meer. Omdat werkgever en vakbonden elkaar wantrouwen, komt het tot een strijd.

KAREL VINCK STUURT zo’n 1.700 werknemers naar huis om zijn Union Minière te saneren. Een derde van het personeelsbestand vliegt eruit, de fabriek in Hoboken halveert zelfs. Wie hoort daar nog iets van ? Geen stakingen, geen bezettingen. Integendeel, in vakbondskringen weerklinkt in de kommentaren dat het sociale bloedbad noodzakelijk is om een nieuwe Boel of nog een KS te vermijden.

Heel anders gaat het toe bij het Sabena van Pierre Godfroid. Geen herstrukturering, afvloeiingen of wat voor loonmatiging dan ook, of in Zaventem laaien de gemoederen hoog op. Sabena is een sociale passionaria.

Nu weer, dus. De onderhandelingen over de kollektieve arbeidsovereenkomst 1996-1998 liepen vast op een miljard frank aan besparingen op de salarissen. Na 25 dovemansgesprekken liet de Sabena-direktie de vakbonden voor wat ze waren en blies de zestien lopende CAO’s voor het grondpersoneel en de veertien van het kabinepersoneel op, inbegrepen die over de syndikale afvaardiging en de prestaties van openbaar nut in vredestijd. “Een provokatie van Godfroid, ” riposteerden de vakbonden, die stakingsakties opzetten. Meer dan een provokatie was het een recidive, want Godfroid zegde eerder al de dertig CAO’s van de piloten op, zonder om te kijken naar paritair komitee of verzoeningsbureau.

Met die ongewone, met sociale symboliek beladen geste, bereikt de Sabena-voorzitter alvast dat de vakbonden nu wél moeten praten. Maar tot “een sociale woestijn” wordt Zaventem nog lang niet herschapen. De opzeggingstermijnen van de CAO’s lopen nog zes tot twaalf maanden, de normatieve regelingen ervan blijven hoe dan ook bestaan en de individuele en kontraktuele rechten van de werknemers zijn gewaarborgd.

Sociaal bemiddelaar Bernard Leemans, de prima donna van het ministerie van Tewerkstelling en Arbeid, krijgt net zoals in “de sociale oorlog van 1993” de opdracht om de plooien glad te strijken. Er wacht hem geen gemakkelijke taak, want Sabena wil vier syndikale heilige koeien tegelijk slachten : afschaffing van de indexaanpassingen, blokkering van de anciënniteitsverhogingen, verlenging van de arbeidstijd met twee uur zonder loonkompensatie en invoering van een kwasi absolute flexibiliteit in de arbeidstijd. De tegenprestaties daarentegen hebben weinig om het lijf. Wat betekent deelname in de winst bij een maatschappij die verlies maakt ? (Bovendien huldigt de overheid wel het principe van winstdeling, maar de arbeidsrechtbanken bestraffen de toepassing ervan). Ook de aangekondigde personeelsuitbreiding maakt weinig indruk. Sabena vertoont namelijk de neiging om jobs in deeltijdbanen te splitsen, uitzendarbeid te verruimen en aktiviteiten in goedkopere werkeenheden te isoleren.

ROODVLIEGER.

Dat bij de nationale luchtvaartmaatschappij met de staat als hoofdaandeelhouder en sedert een half jaar Swissair als de minderheidspartner die het er voor het zeggen heeft het sociaal overleg niet wil lukken, heeft zo zijn redenen. Ekonomische, in de eerste plaats. De krisis van de luchtvaart is eigenlijk ten einde. De 235 maatschappijen die lid zijn van internationale luchtvaartvereniging IATA vliegen dit jaar zo’n winst van 5,7 miljard dollar (ruim 150 miljard frank) bijeen. Nog niet indrukwekkend, maar in ieder geval stukken beter dan de 1,8 miljard dollar van vorig jaar en zelfs feestelijk in vergelijking met het gekumuleerd verlies van 15,6 miljard dollar in de periode van 1990 tot 1993. De afslankingsoperatie van de meeste maatschappijen kostte toen handenvol geld, maar leidde tot een daling van de gemiddelde eenheidskost (passagier/kilometer) van 10,3 procent in vier jaar tijd.

In tegenstelling tot de algemene positieve kentering blijft het 72 jaar oude Sabena in het rood vliegen. Pierre Godfroid verwacht dit jaar zo’n miljard frank verlies. Eigenlijk staat ook dat voor beterschap. Verleden jaar boekte de luchtvaartmaatschappij namelijk 1,4 miljard frank verlies, in 1993 was dat zelfs nog 4,5 miljard frank. De konkurrentie in Europa, met een kwasi zelfdodende prijzenslag, woedt zo hevig dat elke kostenverlaging meteen doorgegeven wordt in de prijzen. Om winst te maken, moet Sabena zijn produktiviteit verder verhogen. Daartoe beschikt de maatschappij over maar weinig mogelijkheden. Zij heeft nu tegen de negenduizend mensen in dienst, duizend tot tweeduizend te veel wordt op en rond Zaventem gefluisterd. Elke dag zou één werknemer moeten afvloeien, bekende Godfroid ooit. Maar Sabena kan niet terugvallen op een financiële reserve om zoals Union Minière, met royale afscheidsvergoedingen en zonder teveel sociaal leed, te ontslaan.

Bovendien kan Pierre Godfroid op weinig besparen. De vliegtuigprijs en de brandstof liggen in zijn rekeningen vast. Op vliegkosten zoals landingsrechten, rechten voor luchtverkeersleiding, handling, passagierstaksen en andere heeft Sabena al even weinig vat. De onderkapitalizatie van de maatschappij zorgt al jaren voor té hoge financiële kosten. De sterke Belgische frank speelt het bedrijf daarbij parten, tachtig procent van de kosten maakt Sabena in dure franken, tegen slechts een kwart van de inkomsten. Die muntproblemen vertegenwoordigen volgend jaar één miljard frank verlies aan inkomen. Blijven bijgevolg voor besparing over : de personeelskosten. Naar door Godfroid verankerde Sabena-traditie moet verlies op de loonkosten worden verhaald.

Terwijl het Europees luchtruim dereguleert, dereguleert ook het arbeidende Zavemtem. De deeltijdse arbeid neemt er snel toe, tot en met oproepkontrakten. Uitzendarbeid is er heel gewoon, zelfs voor piloten wordt een beroep gedaan op (buitenlandse) verhuurbedrijven. Personeelsleden aan de incheckbalie, het kabine- en het vliegend personeel betalen hun eigen opleiding. Kreatieve geesten werkten oplossingen uit zoals de voorgenomen uitvlagging van de piloten naar het sociaal en fiskaal goedkope Luxemburg en zelfs de delokalizatie van het hele korps vliegend personeel naar Zwitserland. Maar die oplossingen botsten op teveel politieke weerstand. Die weerstand was echter minder krachtig toen eraan gedacht werd een verlaging van de werkgeversbijdragen op Sabena-maat toe te kennen. Maar ook dat liep mis, omdat alle werkgevers die kostenverlaging ook in hun bedrijf wel zagen zitten.

TOEKOMSTPROJEKT ?

De werknemers en de vakbonden van Union Minière aanvaarden de saneringsoperatie niet entoesiast, maar zij geloven er wel in omdat de non-ferrogroep tegelijk vele miljarden in de modernizering van de groep steekt. Zo niet bij Sabena : veel personeelsleden maakten nog niets anders dan herstruktureringen en reddingsoperaties mee, verhuisden op enkele jaren maar van de Belgische overheid naar Air France en opnieuw naar Swissair en konstateren nu dat dat blijkbaar allemaal niet veel helpt. Elk inlevering lijkt wel een andere te verbergen. Hoe Sabena nog een toekomstprojekt aan zijn medewerkers kan slijten, weet het management zelf ook niet meer.

In 1982, bijvoorbeeld, liet de toenmalige liberale verkeersminister Herman De Croo ruim duizend mensen afvloeien en het personeel een miljard frank op de lonen inleveren. Het Phoenix-plan van de pas aangetreden Pierre Godfroid voorzag in 1991 in tweeduizend afvloeiingen en een produktiviteitsverbetering van 20 tot 40 procent. Het samengaan met Air France een jaar later kostte duizend afvloeiingen, waaronder 250 naakte ontslagen. Het sociaal plan woog negen miljard frank zwaar, maar de kostprijs zwol uiteindelijk aan tot ruim zestien miljard frank. In de zomer van 1993 liep het sociaal gezien helemaal uit de hand met een besparingsplan van 5,5 miljard frank. Daarvan geraakte eigenlijk alleen de jaarlijkse loonmatiging van 1,1 miljard frank inleveringen tussen 2,5 en 17 procent op het maandloon uitgevoerd.

Bij het sociaal konflikt in 1993 nam Pierre Godfroid ontslag, nadat het personeel in een referendum zijn besparingsplan had verworpen. “De politiek” riep hem terug, want Sabena’s krisismanager slaagt erin vanuit uitzichtloze posities toch telkens weer overlevingsakkoorden te sluiten. De nationale luchtvaartmaatschappij keek toen de dood in de ogen, maar Godfroid hield als het ware net voor de laatste adem de toestellen in de lucht met vers geld van Air France. Hij riskeert niet, zoals zijn voormalige kollega en baas bij Air France, Bernard Attali, om door de regering als zoenoffer in een sociaal konflikt geslachtofferd te worden. Alvast nu nog niet. De regering heeft hem niets aan te wrijven. Integendeel, hij lost de problemen op. Hij mag dan al agressief zijn, voortdurend in de aanval gaan en ongenuanceerd op konflikten aansturen, in de Wetstraat behoort de tijd van de slapjanussen toch tot het verleden. Trouwens, Jean-Luc Dehaene (CVP) zelf trok destijds als verkeersminister Godfroid aan.

Zo ontging het weinigen dat de overheid maar slapjes reageerde op het opzeggen van de kollektieve arbeidsovereenkomsten. Verkeersminister Michel Daerden (PS) kreeg duidelijk niet de opdracht Pierre Godfroid terecht te wijzen en zelfs de reaktie van minister van Tewerkstelling en Arbeid Miet Smet CVP) op die primeur in het Belgisch sociaal overleg, klonk behoedzaam.

Voor Godfroid uit Continental Foods werd geplukt, was Sabena een bedrijf van politieke gunstelingen. De vakbonden zijn nog altijd niet gewend aan de nieuwe managementstijl (en de tricolore taal) van de voorzitter. Zijn aristokratische sociale verantwoordelijkheid slaat niet aan, de vakbondssekretarissen hebben te veel loodgieterij van politiek benoemde “kabinetards” meegemaakt. De syndikale struktuur, intern verdeeld en in hoge mate korporatistisch “wij van Sabena” houdt vast aan de vertrouwde stijl van macht en strijd.

Dat Godfroid aan de top een hele nieuwe ploeg managers “de bende van Campbell Soup” neerpootte, wekt wantrouwen. Temeer omdat zij niet de oude tradities van het huis koesteren, maar zoals de dagdagelijkse topman Géry Daeninck opgroeiden bij McKinsey, een consultantbedrijf dat van het saneren van bedrijven en het afslanken van personeel een specialiteit maakte. In de luchtvaartmaatschappij, die een basis zoekt om op te groeien, botsen de sociale kulturen. En het Sabena-personeel ? Het is ongerust en gedemotiveerd.

Guido Despiegelaere

Sabena : bij gebrek aan overleg, de strijd.

Pierre Godfroid : waar is de boodschap ?

Reageren op dit artikel kan u door een e-mail te sturen naar lezersbrieven@knack.be. Uw reactie wordt dan mogelijk meegenomen in het volgende nummer.

Partner Content