De oorlog in Tsjetsjenië, het verdrag voor Bosnië en de grootheid van Rusland waren de drie hinderlagen voor president Boris Jeltsin.

OORLOG, verkiezingen en Boris Jeltsin waren de trefwoorden die de politieke aktiviteiten in de Russische Federatie tekenden. Oorlog, omdat president Jeltsin het jaar ingegaan was met zijn invasie in afgescheurd Tsjetsjenië. Alle waarnemers voorspelden een lange en bloedige oorlog en kregen alleszins gelijk wat het tweede luik betreft. Of de oorlog intussen beëindigd is, valt te bediskussiëren. In alle geval bleek al gauw dat het Russische leger, dat geacht werd de opstandige republiek te gaan heroveren, in alle opzichten ondermaats was. Parachutisten en andere elitetroepen van Moskou kregen danig op hun flikker van de zogenaamd ongeregelde moslims die de Tsjetsjenen waren. Hun nederlaag was patent tot, natuurlijk, het Kremlin in zijn reserves van grotere en grovere middelen tastte.

De essentiële zwakheid van het gevreesde Rode Leger werd nogmaals voor de ogen van de hele wereld gedemonstreerd. Sinds Afghanistan, waar ze de oorlog verloren, waren die troepen moreel en materieel alleen maar achteruit gegaan. Daarvoor betaalden ze in Tsjetsjenië de volle prijs. Politiek kwam de regering rond president Boris Jeltsin daarmee in moeilijke papieren. Enerzijds werd hun leger belachelijk gemaakt door een bevolking die ze eerst als een bende bergbandieten hadden afgeschilderd (in een poging om tegelijk de invloed van de mafia op de Russische ekonomie en het klimaat van onveiligheid in het land naar die kant af te schuiven). Anderzijds gebeurde dat in een aktie waarvoor weinig sympatie bestond in het Westen (vanwaar het geld moest komen voor de ekonomie en voor dat leger). Er was hooguit stilzwijgend begrip voor de raison d’état achter de Russische aktie.

De Russische reden om de oorlog in Tsjetsjenië voort te zetten, was driedubbel. Ten eerste ondervond Moskou de dringende noodzaak om, na het uiteenspatten van de Sovjetunie, toch de afbrokkeling van de Russische Federatie een halt toe te roepen : als het de Tsjetsjenen liet gaan, zouden die gauw navolging vinden. Ten tweede was Tsjetsjenië voor Rusland op een marginale manier strategisch, want gelegen op het trajekt van een oliepijpleiding waar Moskou strategische belangen in had. En ten derde was er het plaatje van het grote Rusland dat vernederd werd door ongeregelde moslims : dat voor Moskou levensgevaarlijke beeld mocht onder geen beding bestendigd worden. En de oorlog niet voortzetten, onder invloed van de westerse druk, zou in het eigen land uitgelegd worden als ontoelaatbare zwakte. De oorlog kon niet stoppen.

De middelen die daartoe dan in het geweer geroepen werden, waren er ook naar. Toen de Russische luchtmacht klaar was met het bombarderen van de Tsjetsjeense hoofdstad Grozny, zag die eruit als Berlijn in 1945. Toen de speciale “elite-bataljons” van het Rode Leger klaar waren met de “herovering” van de laatste Tsjetsjeense stadjes en dorpen, waren die platgebrand en uitgemoord, bezaaid met lijken, gebroken glas en kapotte injektienaalden. De aktie was, dat hoefde niemand uit te leggen, als afschrikwekkend voorbeeld gepland.

ZIEKTE.

Intussen ging de gezondheid van Boris Jeltsin erop achteruit. Herhaaldelijk was hij al, tijdens zijn drukke reisschema’s, naast afspraken gelopen wegens wat versleten werd voor dronkenschap of gevolg van alkoholisme. In de zomer, na een hartaanval, bleek hij er erger aan toe te zijn dan verwacht. Meteen werd de dubbele vraag, die tot dan toe latent aanwezig was geweest, in alle openheid gesteld. Enerzijds, wie heeft de macht in Moskou in handen ? De president ? Of zijn regering ? Of een kleine, door de president aangeduide, coterie in die regering ? Anderzijds, hoe moet het met de ekonomische hervormingen in de Federatie als de president zou wegvallen ? Vallen die dan ook weg ? Of brengen verkiezingen het antwoord ?

Niet alleen waarnemers stelden de vraag. Ook voor de Russische oppositie en presidentskandidaten in spe was ze niet zonder belang. De rechts-nationalistische oppositie à la Aleksandr Lebed, de veteranengeneraal, of Vladimir Zjirinovski, de populist van uiterst rechts, vonden het al lang welletjes wezen met al die toegevingen aan het Westen. Zij wilden de uitverkoop van Russische waarden stopzetten. De oude kommunistische partij onder Gennadi Zjoeganov is volgens opiniepeilingen weerom een geduchte kandidaat bij mogelijke verkiezingen. Ze is tegen het wilde kapitalisme, de onveiligheid, de uitverkoop van de ekonomie aan de mafia, de hold-up op de pensioen- en loontrekkenden géén populistische demagogie dit alles, maar alledaagse werkelijkheid in Rusland. De vraag is alleen wat de kommunistische partij daaraan denkt te kunnen doen.

Er werd op gerekend dat de oude “roden” de voor 17 december geplande parlementsverkiezingen gingen winnen. Het belang daarvan werd dan onmiddellijk gerelativeerd door de verwijzing naar de voor de lente van 1996 geplande presidentsverkiezingen, die over de échte macht zullen gaan. Zal de regering van premier Viktor Tsjernomyrdin de vloedgolf van roden en populisten weten te weerstaan ? Daarvan moet ook het lot van de modernen en de reformisten afhangen, én de nachtrust van de westerse financiers.

Ziek en met een tweede hartaanval in november van de kaart geveegd, heeft Boris Jeltsin zijn jaar toch in een zekere schoonheid kunnen besluiten. Ondanks zijn halsstarrige verzet tegen de uitbreiding van de Navo naar de voormalige Oostbloklanden, wist de Amerikaanse president Bill Clinton hem er in november toe te overhalen om mee te doen met Russische troepen aan de aan de Navo toevertrouwde macht die vrede moet opleggen in ex-Joegoslavië. Daarmee gaf hij de wankelende mogelijkheid van vrede in Bosnië tijd van leven.

S.V.E.

De Tsjetsjenen maakten het gevreesde Rode Leger belachelijk, waarna het Kremlin naar de grove middelen greep.

Boris Jeltsin met een tweede hartaanval van de kaart : wie heeft, bij erger, de macht en gaan de hervormingen met een ander door ?