Passie-composities van Heinichen.
Bij Archiv is een cd-set met de ?Lamentationes Jeremiae Prophetae” en een passie-oratorium van Johann David Heinichen (1683-1729) verschenen. Heinichen was een tijdgenoot van J.S. Bach (1685-1750). Ze kenden elkaar maar liepen mekaars deur niet plat. Beiden hebben ze in hun composities iets gemeen, namelijk het geniaal verwerken van muzikale retoriek.
Muzikale retorische figuren je kan ze gerust ?artistieke trucs” noemen waren in de 17de-18de eeuw heel belangrijk bij het componeren. De figuren zelf komen uit de wereld van de redekunst, maar door de middeleeuwse opvoedingswijze van de Artes liberales, de Zeven Vrije Kunsten, was dat expressiesysteem van de woord- naar de klankkunst overgevloeid. Vooral in de vocale muziek dienden ze als versterking van een woord, een zin of een gedachte.
Zomaar een voorbeeld van retoriek bij Bach : in de Mattheuspassie heb je dat machtige dubbelkoor van donder en bliksem. Middenin is een pauze, een rillinggevende stilte die benadrukt wat volgt. Passiepredikers gebruikten zo’n stilte ook. Voorbeeld : ?En wie vermoordde hij, deze schurk ? Niet zijn buurman, niet zijn vrouw, nee, hij vermoorde stilte zijn MOEDER !” In de retoriek heet die stilte aposioopèsis (stilte, verstomming). Van die figuren, met bijna allemaal een Griekse benaming, bestaan er ruim honderd. Het is een uitermate boeiende materie, en een zekere kennis ervan is onmisbaar om de vocale composties uit de barok te begrijpen. Bach was zowat de laatste die ze tot in de perfectie toepaste.
Zijn collega Johann Heinichen in Dresden was ook zo’n grootmeester in muzikale retoriek. Zoals in zijn ?Lamentationes Jeremiae Prophetae”, waarvan de verzen beginnen met een Hebreeuwse letter als geheugensteun : Aleph, Beth, Ghimel en zo verder. Neem als test ?Plorans ploravit in nocte, et lacrimae eius in maxillis eius” (?Ze huilt de hele nacht en haar wangen zijn nat van tranen”), met die klagende hobo’s en de chromatische figuur van het huilen. Het staat op cd1 met ook ?De profundis” (Vanuit de diepte) erop. ?Diepte”, dus retorisch zit je in de lage regionen van de klanken. Zeer mooi is ook ?Nisi Dominus” met een rijke hobopartij.
Op cd2 staat een prachtig passie-oratorium met als thema de verloochening van Petrus, de solocantate ?Warum toben die Heiden” en een instrumentale ?Pastorale”. Al de werken worden puntgaaf maar ook innerlijk bewogen vertolkt door Musica Antiqua Köln onder leiding van Reinhardt Goebel, plus uitmuntende zangers zoals de sopraan Mechthild Georg, de altus Axel Köhler of de tenor Jörg Dürmüller. De schitterende cd-box is tot Pasen 15 procent goedkoper.
Fons de Haas
Heinichen. Archiv 447092-2
Reinhardt Goebel : een innerlijk bewogen vertolking.
