De eerste maanden van 1996 worden voor de regering-Dehaene biezonder druk. Want behalve de sociale zekerheid krijgt de rooms-rode koalitie een delikate begrotingskontrole op haar bord.
PRECIES een week voor de kerstkonventie van de CVP in Gent, kwam de top van de Vlaamse kristen-demokraten bijeen. Premier Jean-Luc Dehaene, vice-premier en minister van Begroting Herman Van Rompuy, Vlaams minister-president Luc Van den Brande en partijvoorzitter Johan Van Hecke beraadden zich in een restaurant in de buurt van Zaventem over de komende regeringsopdrachten. ?De uitkomst van die vergadering was alles behalve briljant,” kon achteraf in CVP-middens worden opgevangen. ?Mocht de bijeenkomst tot nieuwe inzichten in de komende modernizering van de sociale zekerheid of de begrotingskontrole hebben geleid, zouden we het geweten hebben.”
Het overleg van de CVP-top had, uiteraard, alles te maken met de heersende onrust in de Wetstraat. Welteverstaan, de onrust onder kristen-demokratische en socialistische koalitiepartners omtrent de samenhang van de regering-Dehaene II. Die dreigt de komende weken en maanden onder ferme druk te staan. Want de vooruitzichten zijn niet meteen rooskleurig.
Om de zenuwachtigheid te doen afnemen, heeft premier Dehaene intussen de modernizering van de sociale zekerheid eerst naar het voorjaar ’96, daarna naar eind ’96, een ten slotte naar begin ’97 verschoven. Kwestie van de operatie niet te vermengen met de begrotingskwestie. ?Want,” verzekerde Dehaene zijn socialistische partners, ?die modernizering is geen louter budgettaire ingreep.” De modernizering was volgens de premier een operatie ?met een perspektief van tien tot vijftien jaar.” Geen hond die dat geloofde, maar het was een opsteker voor de deelnemers aan de kongressen van SP en PS in Blankenberge en Ath. Evenals het, voorlopige, uitstel van de invoering van het zogenaamde twee-pijlersysteem in de sociale zekerheid. Een systeem dat tijdens de kiescampagne met vuur werd verdedigd door de CVP en haar roerganger Dehaene. Het komt erop neer dat de beroepsgebonden vervangingsinkomens zouden worden gefinancierd via bijdragen op de lonen, terwijl de aanvullende uitkeringen via de fiskaliteit worden bekostigd.
Vooral de Franstalige socialisten en kristen-demokraten waren over deze werkpiste steeds minder entoesiast. Volgens hen was het twee-pijlersysteem een perfide maneuver van de Vlamingen om te geraken tot de federalizering van bepaalde onderdelen van de sociale zekerheid kinderbijslagen en gezondheidszorg.
RAGE TAXATOIRE.
Bij de CVP waren ze niet gediend met de lankmoedigheid van de premier voor de socialistische partners. Sommigen lieten hun ongenoegen openlijk blijken. In de Vlaamse regering hamerden minister-president Van den Brande en minister van Begroting Wivina Demeester erop dat de federalizering van delen van de sociale zekerheid op hun agenda blijft staan. Van den Brande wil daarover binnenkort zelfs een gesprek met zijn federale kollega’s.
Voorlopig kan de premier er zich vanaf maken met de bewering dat daarover niets in zijn, weliswaar erg vaag, regeerakkoord staat. Dehaene herinnert zich trouwens een korte maar vinnige krachtmeting daarover, bij de voorbije regeringsonderhandelingen, tussen Van Hecke en PS-voorzitter Philippe Busquin. De PS dat was toen al duidelijk wil daarover niet eens praten. Zo’n communautair gesprek kan momenteel alleen maar het voorwerp uitmaken van wat bezigheidsterapie in de senaat.
De afgelopen weken poogde CVP-voorzitter Van Hecke de verschillende agenda’s van de federale en de Vlaamse eerste-minister op elkaar af te stemmen. Het viel niet mee. Zo bleek ook bij de werklunch een week voor de kerstkonventie van de CVP. Daarop werd allicht ook gepraat over de komende begrotingskontrole die biezonder delikaat, zoniet moeilijk dreigt te worden.
?Je voelt het met de ellebogen. De algemene sociale bijdrage wordt haast onvermijdelijk,” zei één van de CVP-tenoren vlak voor Kerstmis. ?Het originele voorstel van financieminister Philippe Maystadt (PSC) zette voor de begroting’96 weinig zoden aan de dijk. Zo’n ingreep moet, om nuttg te zijn, een wezenlijke bijdrage leveren. Daarom zou een nieuwe versie wel eens veel verder kunnen gaan. Als dat het geval is, valt het geloei van de liberale oppositie over onze rage taxatoire zo te voorspellen. Met dat odium op de hals kan de CVP onmogelijk voortwerken in deze regering. Na de toegevingen van Dehaene zou dit neerkomen op alweer een stap onder het PS-juk. En we hebben allemaal gezien hoe Martens VIII daaraan kapot ging.”
Toch liet Dehaene inmiddels verstaan dat de algemene sociale bijdrage een bruikbaar idee blijft. Kwestie van de begroting ’96 recht te breien. Een operatie die de regering eind februari, begin maart moet doorvoeren tijdens de begrotingskontrole. De cijfers die daarover circuleren, zijn echter weinig hoopgevend.
TEGENVALLENDE GROEI.
Het lijkt weinig waarschijnlijk dat de regering uit de begrotingskontrole geraakt met wat nieuwe inkomsten en besparingen. Want de eenmalige maatregelen voor zowat 45 miljard frank die in september, tijdens de opmaak van de begroting ’96, werden ingeschreven, volstaan niet. Volgens ingewijden dreigt de oefening veel zwaarder uit te vallen. Hun voorspellingen schommelen nu al tussen 60 miljard in het beste geval, en 80 miljard in het ergste geval. Een kwalijk gevolg van de tegenvallende ekonomische groei, maar ook van de afnemende binnenlandse vraag en de hoge werkloosheid.
Ondanks waarschuwingen van medewerkers van de premier voor al te veel optimisme, ging de regering bij het opstellen van de begroting uit van een ekonomische groei van 2,2 procent. Wat al een gevoelige mildering betekende van de prognoses ingefluisterd door goeverneur Fons Verplaetse van de Nationale Bank. Die had in zijn entoesiasme een groei van bijna drie procent voorspeld. Hoewel dit in haar begrotingsopmaak amper een rol speelt, was de Vlaamse regering heel wat voorzichtiger. Zij hield het op 1,8 procent.
Voorlopig rekenen we nog niet met een rampenscenario, wordt in de omgeving van begrotingsminister Herman Van Rompuy gesust. ?We zitten nog niet onder het gemiddelde van 1,5 procent. Voorlopig kunnen we de tegenvallers nog beheersen.”
Die stelling lijkt vooralsnog te kloppen met wat de analisten van de Kredietbank en de Bank Brussel Lambert (BBL) midden december aanhielden. Namelijk een groei voor ’96 van om en bij 1,6 procent. Ook de Organizatie voor Ekonomische Samenwerking en Ontwikkeling (Oeso) blijft voor België opmerkelijk optimistisch. Wellicht na een telefoontje vanuit Brussel ?op bestelling van Verplaetse,” beweren cynici voorspelde de Oeso onlangs voor België een voor de omstandigheden vrij riante versnelling van de ekonomische groei in 1996 en ’97 van 2,1 tot 2,7 procent.
Anderen, zoals ekonomist Jef Vuchelen van de Vrije Universiteit Brussel in een recente bijdrage in De Standaard, denken daar het hunne van. Zo schreef Vuchelen : ?De voorspellingen zullen, net als die voor 1995, nog drastisch neerwaarts moeten worden herzien.” Volgens hem mogen we al tevreden zijn als we in 1996 een nulgroei overhouden. ?De verlagingen van de groeiramingen zullen de overheid verplichten tot het bijsturen van de begroting voor ’96 ter gelegenheid van de volgende budgetkontrole in maart,” doceerde de VUB-prof. En hij besloot : ?Spekuleren dat een groeiherstel wel een verhoging van het tekort zal verhinderen is vandaag, minder nog dan anders, niet aangewezen.”
GEEN PANIEK.
Sommigen in het socialistische kamp hopen nochtans op zo’n herstel. Al zijn de geruchten die de partij vanuit de regering bereiken niet meteen om over te jubelen. ?Af en toe valt vice-premier Johan Vande Lanotte hier opgewonden binnen, als hij in het kernkabinet weer nieuwe, tegenvallende gegevens heeft opgevangen bij Herman Van Rompuy,” geven ze bij de SP toe. ?Wij horen veel van die verontrustende cijfers. Maar we willen ze eerst nog eens zien. Vanzelfsprekend moeten we over dit alles nadenken. Anderzijds is het niet het moment om in paniek te slaan.”
?Ongerustheid, ja. Uitzichtloosheid, neen. Want de meerderheid ziet het politiek nog altijd zitten,” klonk het de voorbije weken op SP-kabinetten. ?Er is een zekere nervositeit, omdat alles tegelijk op ons afkomt : de sociale moeilijkheden bij de spoorwegen, bij Sabena. De modernizering van de sociale zekerheid, de begrotingskontrole. Dehaene wou de problemen met de NMBS en Sabena eerst van de baan. Maar hij dreigt nu in tijdnood te geraken. Want naarmate alles aansleept, worden zijn aktiemogelijkheden beperkt. Bovendien werd hij niet geholpen door de uitlatingen van zijn voorzitter, Johan Van Hecke, over de Belgische melkkoe die door de Vlamingen wordt gevoed en door de Franstaligen gemolken.”
Het zal ze bij de SP ook benieuwen hoe Dehaene NMBS-baas Etienne Schouppe opnieuw in de pas krijgt. Diens krediet bij CVP en zelfs ACV-ACW slinkt met de dag. In januari dreigen de spoorbonden opnieuw met allesverlammende stakingen. ?In het konflikt bij de NMBS heeft Dehaene de sleutel in handen,” weten ze bij de SP. ?Schouppe is zijn kreatuur. Dehaene is de enige die hem kan dwingen om op een fatsoenlijke manier met de bonden te onderhandelen. Schouppe respekteert alleen de brute macht. Dehaene heeft alvast de autoriteit om hem eventueel de laan uit te sturen.”
SP-ministers vragen zich trouwens af waar Schouppe zijn macht vandaan haalt. ?Zeker niet door zijn sterk beleid,” zegt één van hen. ?In een privé-bedrijf was hij al lang afgedankt. Zeker na de brand in het seinhuis van Brussel-Noord, die heel het systeem, dat hij als grote baas had georganizeerd, in duigen deed vallen. Die brand bracht de afwezigheid van een efficiënt beheer bij de NMBS aan het licht. Al die grote woorden, filializering van hier en business-plan van ginder, blijken ineens luchtbellen.”
BELGACOM-BUIT.
?De houding van Schouppe en zijn direktiekomitee bij de NMBS komt neer op een brutale chantage ten overstaan van de regering, om nieuwe middelen los te wrikken,” oordelen ze bij de SP en bij de socialistische vakbond ABVV.
Op de laatste kabinetsraad van 1995 wou minister van Verkeer Michel Daerden (PS) net aan zijn uiteenzetting over de problemen van de NMBS beginnen toen Dehaene hem kortaf onderbrak. Het dossier zou enkele uren later, op een diskrete bijeenkomst van het kernkabinet, worden doorgepraat. ?Zoals in het verleden speelt de as CVP-PS opnieuw voluit in het NMBS-dossier,” beweren SP-cabinetards. ?De andere koalitiepartners worden daar omzeggens schaamteloos buiten gehouden. Waardoor Schouppe finaal toch 20 tot 30 miljard frank van de verkoop van de Belgacom-participatie zal krijgen voor nieuwe investeringen in het binnenlandnet zij het gespreid over meerdere jaren. Hij zal allicht ook een nieuw filiaal, het zoveelste, mogen opzetten voor de uitbouw van de HST. Al kan niemand uitleggen waarom zo nodig een nieuwe filiaal moet worden opgericht voor een lijn die alleen tussen Brussel en Parijs rendabel blijkt.”
Intussen maakt minister van Pensioenen Marcel Colla (SP) er tegen zijn omgeving geen geheim van : als Schouppe zijn Belgacom-miljarden krijgt, moet een ander deel van de opbrengst van die verkoop dienen om een pensioenfonds bij De Post op te bouwen. Want De Post is, volgens Colla, niet bij machte om, zoals Belgacom, een eigen pensioenfonds aan te leggen en tegelijk via repartitie de huidige pensioenen uit te betalen.
?Het gaat niet op bij de NMBS een vuur te blussen om elders, in dit geval bij De Post, een nieuwe brand te laten ontstaan,” poneerde Colla tijdens een partijbijeenkomst. ?Momenteel is het rustig bij De Post. Maar naarmate de spanningen bij de NMBS en bij Sabena aanhouden en de vakbonden die krachtmeting naar heel de openbare sektor trachten te verruimen, moeten we ook daar rekenen met mogelijke onrust over de pensioenen.”
HOOGMIS.
In afwachting van de ontmijning van de sociale konflikten bij NMBS en Sabena, sleutelen ze bij het Planbureau aan nieuwe projekties op middellange en lange termijn. Die moeten de regering begeleiden bij haar keuze uit de pistes voor de modernizering van de sociale zekerheid.
Premier Dehaene heeft dus de regering nieuwe zuurstof toegediend door de limietdatum voor die modernizering naar eind ’96, begin ’97 te verschuiven. Maar dit betekent wel dat zijn plannen wellicht een grote kaderwet, en geen al te gedetailleerd schema voor de vakantie bij het parlement moeten liggen.
Eigenlijk weet niemand welke kant het met die modernizering opgaat. Al hebben ze bij de CVP de indruk dat ze met SP-voorzitter Louis Tobback en Frank Vandenbroucke, die bij de Vlaamse socialisten het denkwerk rond de operatie koördineert en leidt, ?heel ver kunnen gaan”. Heel anders ligt dit bij de Parti Socialiste van Philippe Busquin die verstijft telkens als het ABVV-FGTB zich roert. Het gemeenschappelijk colloquium van SP en PS over de sociale zekerheid was op de eerste plaats bedoeld als geruststelling voor de elektorale en vakbondsachterban, die dit socialistisch erfgoed koste wat het kost overeind wil houden.
Vlaamse en Franstalige socialisten waren het tijdens hun hoogmis roerend eens over de instandhouding van het systeem. ?Grote hervormingen zijn niet nodig,” verzekerde Louis Tobback. Geen big bang, wel een bijsturing van het systeem en een verbreding van zijn financiële basis. Want dat er ook vers geld moet komen om de modernizering in goede banen te houden, is voor de socialisten zo klaar als pompwater. Een algemene sociale bijdrage, bijvoorbeeld, maar dan wel op alle inkomens. Ook op die uit onroerend en roerend kapitaal. Al is dat laatste, zeker in de Europese kontekst, moeilijk haalbaar.
In beperkte kring echter, vooral in de besloten gesprekken tussen de PS- en de SP-top, geeft zelfs Busquin toe dat niet alle heil mag worden verwacht van nieuwe inkomsten en dat onvermijdelijk ook in de uitgaven moet worden gesnoeid. Tijdens voorbereidende bijeenkomsten voor het gemeenschappelijk colloquium en andere werkvergaderingen stapten zelfs ABVV-voorzitter Michel Nollet en algemeen sekretaris Mia De Vits een eind weegs mee in deze overweging. Toch vreest de ABVV-top felle reakties tegen eventuele bijkomende besparingen in de uitgaven, niet zozeer van de basis, maar wel van de middenkaders van de vakbond.
EERST DE EMU.
Op het colloquium van de socialistische partijen viel niettemin een belangrijk verschil te noteren tussen de houding van SP-voorzitter Tobback en die van zijn Franstalige kollega Busquin. Busquin, daarin gesteund door PSC-voorzitter Gerard Deprez, verwerpt in naam van de solidariteit zonder meer elke vorm van splitsing, zelfs van delen van de sociale zekerheid wat dus ook slaat op het twee-pijlersysteem. Tobback doet dat niet. ?Vroeg of laat zal over de federalizering van de gezondheidszorg en de kinderbijslag worden gepraat,” liet de SP-voorzitter in een recent interview met de krant Le Soir verstaan.
?Maar dat kan niet,” benadrukte Tobback al herhaaldelijk in zijn persoonlijke kontakten met de CVP-top, ?vooraleer de toetreding tot de Europese muntunie is veilig gesteld.” En die muntunie gaat pas in 1999 van start. Vandaar zijn ergernis naar aanleiding van de recente communautaire oprispingen van Van den Brande, Demeester en Van Hecke. Omdat met die opruiende verklaringen volgens Tobback, en volgens een aantal CVP-bonzen verwachtingen worden opgewekt die niet meteen kunnen worden ingelost.
De Europese kontekst is van het allergrootste belang. Volgens de socialisten is de muntunie de eerste, levensnoodzakelijke faze om de fiskale en sociale eenmaking in Europa af te dwingen. Die eenmaking moet er komen zoniet staan we, zoals gewezen PS-minister Philippe Moureaux al meermaals voorspelde, om de drie jaar voor een nieuwe hervorming of modernizering van onze sociale zekerheid. Maar als de eenmaking uitblijft, dreigt de sociale zekerheid steeds minder sociaal te worden.
SOCIAAL EUROPA.
Hoewel wenselijk, is die harmonizering, laat staan de uitbouw van een sociale zekerheid op Europees niveau, nog niet voor morgen. De Europese lidstaten geven dit instrument slechts node uit handen al werd dat destijds ook van hun muntpolitiek gezegd.
Hoe dan ook is de financiering van de sociale zekerheid in de verschillende lidstaten veel te uiteenlopend om zeer snel tot gelijkvormigheid te komen. De Denen, bijvoorbeeld, financieren hun systeem via de fiskaliteit ; de Luxemburgers via de begroting. Het systeem van bijdragen van werkgevers en werknemers is ze omzeggens onbekend. Ook de manier van uitbetalen verschilt sterk. De ziekenfondsen, bijvoorbeeld, zijn iets typisch Belgisch.
?Toch moet dit probleem ooit een Europese oplossing krijgen, als we de muntunie overeind willen houden,” oordeelde onlangs Europees kommissaris Karel Van Miert (SP). Hij voegde er meteen wel aan toe dat hij tegen die tijd wellicht al lang met pensioen zal zijn.
De gelijkschakeling van de systemen van sociale zekerheid is, zoals het stroomlijnen van de fiskaliteit en de rente, noodzakelijk om de onderlinge konkurrentie van de lidstaten tegen te gaan. Maar de muntunie zal hoe dan ook, eens in voege, straffe beperkingen opleggen aan het systeem van de sociale zekerheid. De minste ontsporing zal genadeloos worden afgestraft. Want het komt er voor de lidstaten niet alleen op aan de drie-procentnorm van Maastricht te halen, ze moeten ook nadien op, en liefst onder dat maximale begrotingstekort blijven. Wat betekent dat het instrumentenbord konstant in het oog moet worden gehouden. Want bij elke ontsporing slaat het Europese alarm aan. In die zin is de vrees van Moureaux dat we aan een permanente bijsturing en hervorming toe zijn volkomen terecht.
Die overweging speelt ook mee in de komende modernizering van de sociale zekerheid. Want hoewel premier Dehaene verzekerde dat die hervorming geen louter budgettaire oefening zou worden, gaat het hier op de eerste plaats om een besparingsoperatie die de regering in Maastricht opgelegd kreeg.
R.V.C.
Premier Jean-Luc Dehaene wil de socialistische partners niet ontstemmen.
CVP-voorzitter Johan Van Hecke (foto) moet de agenda’s van Jean-Luc Dehaene en Luc Van den Brande op elkaar afstemmen.
Door de sociale onrust bij de NMBS en Sabena dreigt de regering in tijdnood te geraken.
