In amper vijf jaar tijd voor ruim 93 miljard frank schulden opbouwen. Op zijn zachtst: een merkwaardige prestatie. Maar voor de debiteur, de bij ons bijna onbekende Duitse mediatycoon Leo Kirch, is er niks aan de hand.
Veel directievergaderingen van Duitse grootbanken verliepen op maandag 25 oktober in een gespannen sfeer. Dat was minder te wijten aan de koers van de euro, de kwakkelende beurzen in Europa of de weifelachtige economische vooruitzichten. Oorzaak van de hier en daar wit weggetrokken gezichten: vier A4’tjes, een kopie van een artikel uit Der Spiegel. Het Duitse weekblad onthulde daarin het bestaan van een prospectus. Opgesteld door het New Yorkse huis van vertrouwen Morgan Stanley Dean Witter. De investment banker zette daarin debet en krediet van de Duitse Kirchgroep naast elkaar. Bleek dat het vlaggenschip van Leo Kirch – digitale betaaltelevisie met de zenders DF1 en Premiere – tegen een schuldenberg van omgerekend ruim 93 miljard frank aankeek.
De prospectus van Morgan Stanley vormde de aanzet voor een mammoetlening van het Kirchconcern. Daarbij zou het ruim 40 miljard frank van de internationale kapitaalmarkt halen en nog eens goed 80 miljard bij banken opnemen. Het moest één van de grootste kredietoperaties van een privé-bedrijf ooit worden. Vandaar de grote geheimdoenerij rond de prospectus. De weinige bankiers die het document van 160 bladzijden te zien kregen, tekenden een contract: onder geen beding kopieën en na lectuur linea recta terug naar Morgan Stanley.
Daar waren dus redenen voor: het Kirchimperium, zo bleek uit de koele analyse, verliest per dag zo’n 40 miljoen frank aan pay tv. En er bestaan nauwelijks redenen om aan te nemen dat het businessplan – winst vanaf 2001 – realistisch zou zijn. Der Spiegel vatte de 160 bladzijden kernachtig samen: het gebouw dat Leo Kirch optrok bestaat “van fundamenten tot dak uit kredieten.” Elke eerstejaarsstudent economie met een zakjapanner zou wellicht tot dezelfde conclusie komen en daarom hapte ook geen enkele bankier toe. Kirch kreeg geen frank van zijn 80 miljard los ondanks de zeer aantrekkelijke interest van 12 procent of het dubbele van de marktrente.
JENEVER EN NYLONKOUSEN
Maar wie is nu Leo Kirch, de Beier die op zijn eentje een gat van goed 93 miljard sloeg? Vlak na de Tweede Wereldoorlog komt hij als sjacheraar aan de kost. Zijn basisassortiment bestaat uit jenever en nylonkousen, later aangevuld met verrekijkers en brillen. Maar tegelijk is Kirch medewerker van de universiteit van München. In de jaren vijftig koopt hij als halve stroman voor een vriend de rechten van Federico Fellini’s La Strada. Zo legt hij de eerste steen van een indrukwekkende rechtenportefeuille waarin niet alleen films zitten, maar ook klassieke feuilletons of sportuitzendingen. Kirch is bijvoorbeeld ook de man die begin dit jaar nog het waanzinnige bedrag van ruim 65 miljard frank bood voor de tv-rechten van de wereldkampioenschappen voetbal in 2002 en 2006.
In de jaren zestig en zeventig bouwt hij in Duitsland een waar rechtenmonopolie uit. Geen bioscoopfilm van betekenis of Kirch koopt hem voor televisie. Zenders als ARD en ZDF behoren tot zijn belangrijkste afnemers. Maar in de jaren tachtig worden het zijn concurrenten want Kirch komt dan met Sat 1. De uitzendlicenties voor het commerciële tv-station krijgt hij dankzij uitstekende relaties met de christen-democraten van de CDU en vooral de Beierse zusterpartij CSU. Even later kan hij zich ook de grootste aandeelhouder noemen van de zenders Kabel 1, de inmiddels beursgenoteerde Pro 7 of van het uitgeversconcern Axel Springer.
Kirch is een man van rechts, dictatoriaal, bevriend met figuren als de overleden Herbert von Karajan, Frans-Josef Strauss of de nog levende ex-kanselier Helmut Kohl. Legendarisch en exemplarisch wordt zijn kruistocht tegen het fameuze kruisbeeldenarrest van het Duitse Grondwettelijke Hof. Op basis van de scheiding tussen kerk en staat vroegen ouders de kruisbeelden uit de Beierse klaslokalen te halen. Het Hof ging op die eis in, tot grote woede van Kirch. Hij bracht zijn zenders en het Springerconcern in stelling, maar de hoofdredacteur van de nochtans conservatieve Die Welt weigerde zich bij de oekazes uit München neer te leggen. Kirch eiste in zijn jihad het ontslag van de letterknecht. De rel leidde tot grove scheldpartijen, maar de hoofdredacteur bleef aan.
Zijn bedrijf runt de bijna blinde, suikerzieke Kirch samen met zijn zoon Thomas in alle beslotenheid. Pottenkijkers kunnen ze missen. Pas vanaf medio 1998 krijgt de buitenwereld enigszins zicht op de financiële stromen binnen het concern. Het lijkt allemaal op een auscultatie: op basis van geruchten uit het Kirchhuis zelf, concluderen experts dat de winkel toch niet zo gezond is als de Kirchmanagers laten blijken. Maar dan nog: niemand heeft een totaalbeeld van de ramp in wording. Tot Morgan Stanley dus de catastrofe in kaart brengt. En de bankier geeft meteen de reden voor het debâcle: de digitale pay tv die Kirchs Titanic dreigt te worden.
Dat avontuur begon voor de Beier in 1994. Klassieke commerciële televisie leeft van reclame-inkomsten. Met als vervelend nevenverschijnsel dat de kijker wispelturig kan zijn. Eén druk op de knop, zap, hij zit bij de concurrentie. Dan is betaaltelevisie met een decoder veel interessanter. Via de kabel of de satelliet stuur je de beelden de huiskamers in, maar alleen eigenaars van zo’n elektronisch kastje krijgen een zuiver beeld op hun scherm. Zo vang je én reclame-inkomsten én abonneegelden. Plus: niemand is zo gek twee of drie decoders in huis te halen. De slimmerik die zijn doosje dus het eerst geplaatst krijgt, zit op rozen. De concurrenten die volgen, moeten ofwel kapitalen uitgeven om een stukje van de markt te veroveren ofwel een deal maken of via de decoder van een rivaal te werken.
VAN MIERT ZEGT NJET
Daarom dat de media-tycoons zich in die periode hals over kop op betaaltelevisie storten. Liefst nog op digitale tv, want die beelden kan je comprimeren en tien keer sneller als analoge prentjes door de kabel of langs de satelliet jagen. In Groot-Brittannië werpt Rupert Murdoch zich op als pionier, in Italië Silvio Berlusconi, in Frankrijk – en meteen ook in Spanje en een stukje België – de CLT (Canal Plus), in Duitsland Kirch en concurrent Bertelsmann.
Een geplande samenwerking tussen die laatste twee en Deutsche Telekom stuit in 1994 op een veto van de Europese Commissie: de drie zouden een monopolie op de Duitse markt creëren. Het triootje loopt uit op een slaande ruzie. Kirch en Bertelsmann gaan hun eigen weg. Bertelsmann haakt zijn wagon aan de CLT-trein en start in Duitsland de betaalzender Premiere op. Kirch gelooft dat hij het – dankzij zijn rechtenportefeuille – alleen aankan en begint in 1996 met het Digitales Fernsehen 1 of DF1. Het principe is dus eenvoudig: schotel op het dak, speciale decoder naast de buis en op elk moment kan de abonnee een film, documentaire, serie of soap oproepen. De kijker als regisseur, dat moet de toekomst zijn.
Wat dan komt, zijn jaren van waanzin. Digitale betaal-tv, voormalige overheidszenders en commerciële stations vechten in Duitsland – net als in andere Europese landen – als beesten. Hun eigenaars sluiten miljardendeals, dikwijls tot op en over de rand van het legale. Zo krijgen Kirch en Berlusconi in Spanje het gerecht over zich heen in een onderzoek naar fraude en valsheid in geschrifte. Zwitserse onderzoekers verdenken de Duitser van belastingontduiking. Maar tussen de bedrijven door blijven de protagonisten in dit Europese Monopoly-spel hun ding doen. Zij wisselen daarbij even snel van strategische partner als een stripper van kostuum. Als Berlusconi’s Telepiu in de problemen sukkelt, springt Kirch bij. Maar amper heeft hij de kleur van de aandelen gezien of hij gooit ze weer in de verkoop. Hij wil met de opbrengst zijn intrede maken in Murdochs digitale BSkyB. Een deal die uiteindelijk afspringt.
Maar dat is Kirchs enige tegenvaller niet. Meer zorgen baart het uitblijvend succes van zijn eigen DF1. Einde 1997 bijvoorbeeld, haalt de zender geen 200.000 abonnees, zoals voorzien, maar slechts 30.000. Zoveel kijkers, dat halen zelfs mensen als Nic Balthazar, Dirk Tieleman of Carl Huybrechts. Maar ondanks die strop zit Kirch op dat ogenblik al met één been – een participatie van 25 procent – bij concurrent Premiere. Dat heet de vlucht vooruit.
Kirch werkt bij gebrek aan klantjes een overeenkomst uit met Bertelsmann, dat in Duitsland RTL, RTL2, Super RTL, Vox en dus Premiere controleert. Hij – Kirch – zal zijn technologie leveren, Bertelsmann de willige kijkers en ze willen Premiere voortaan op een hoopje gooien met DF1. De twee samen moeten in de toekomst niet alleen betaaltelevisie bieden, maar ook communicatie via Internet en aanverwante technologie. Plannen genoeg, maar de voorziene samenwerking komt er nooit: Europees commissaris Karel Van Miert haalt het dossier naar Brussel en verbiedt de fusie Premiere-DF1. Kirch, die het water stilaan aan de lippen staat, blijkt bereid om het even welke toegeving te doen, maar Bertelsmann speelt alles of niks. En omdat de Belgische commissaris nu eenmaal is wie hij is, wordt het niks.
DE BANK SMIJT MET MILJARDEN
Dit jaar kondigt zich aan als een annus horribilis voor het Kirchimperium. Zowel Bertelsmann als de CLT gooien begin 1999 hun aandelen in Premiere op de markt. De zet van CLT was te voorzien; de Fransen bouwen elders in Europa hun belangen in digitale pay tv ook af. Vooral de Belgische Albert Frère vindt – via zijn holding Audiofina, een aandeelhouder van CLT – dat het Luxemburgse concern al genoeg geld in betaaltelevisie heeft verloren. Om Murdoch of andere concurrenten uit zijn jachtrevier te houden, voelt Kirch zich verplicht beide pakketten te kopen zodat hij bijna de enige aandeelhouder van Premiere wordt. Met welk geld betaalt meneer, vragen de Duitse media zich nu openlijk af? Maar vooraleer ze daar een antwoord op hebben gevonden, dient de volgende catastrofe zich aan.
Murdoch koopt namelijk de rechten voor de komende vier jaar op de Champions League, de Europese voetbalcompetitie. Zowel Bertelsmann als Kirch hadden daar veel geld voor over, maar Murdoch overtreft hen allebei. Als Murdoch een bod van 17,5 miljard frank uitbrengt, moeten de Duitse concerns passen. En om zijn bedoeling – een nieuwe oorlog op het Duitse televisiefront – helemaal duidelijk te maken, brengt Murdoch zijn bod uit op TM3, een kleinere zender uit München waar hij 66 procent van de aandelen van bezit.
Blijkbaar heeft Kirch de bui zien hangen. Sinds eind vorig jaar werkt een speciaal team aan een herstructurering van de groep. Alles moet transparanter, zegt de grote baas. Het doel wordt even later duidelijk: de fundamenten leggen voor de – mislukte – mammoetleningen. Door die tegenvaller zit DF1-Premiere (sinds begin oktober van dit jaar als één geheel operend onder de naam Premiere World) nu financieel helemaal strop. Vorig jaar boekten zij samen een verlies van afgerond 23 miljard frank. Dit jaar ziet er nauwelijks beter uit.
Hoe het verder moet? Kroonjuwelen verkopen, zeggen kenners. Maar dat betekent een gigantische strop, want bij een nagenoeg gedwongen verkoop van Premiere World gaan de concurrenten de gelederen sluiten en hun portemonnee dicht houden. Kirch zelf beweert geheel in zijn eigen stijl dat er niks aan de hand is. Okee, de omzet valt wat tegen, maar binnen twee jaar zit zijn digitale televisie op kruissnelheid en stroomt het geld binnen. Serieuze mensen die dat geloven, vallen op de vingers van één hand te tellen.
Maar toch durft niemand geld te zetten op een complete ondergang van de digitale projecten van Leo Kirch. Eind jaren tachtig ging hij ook al bijna kopje onder. De redding kwam toen uit Zwitserland. Otto Bisheim, eigenaar van de warenhuisketen Metro, pompte een niet nader genoemd aantal miljarden in de Beierse holding. Tal van Duitse banken schoven hem overbruggingskredieten toe. En begin dit jaar hield de Bayerische Landesbank de deurwaarder buiten.
Die overheidsinstelling had eerder al ruim 10 miljard frank aan Kirch geleend. In april klopte de geplaagde magnaat opnieuw bij zijn bankvrienden aan, dit keer voor een kredietlijn van 32 miljard frank. Na ampel beraad keurde het directiecomité van de Landesbank het dossier goed. Tussen de regels van de Stanley Morgan-prospectus hangen vraagtekens en twijfels over deze inschikkelijkheid. In elk geval nam Kirch totnogtoe 12 miljard frank van de kredietlijn op. Dat geld moet hij tegen het einde van dit jaar terugbetalen. Tot dan zullen een paar Beierse bankiers met dichtgeknepen billen zitten.
Jos Grobben
