La déclinaison de la femme klinkt vooral geslachtloos.
Niet dat ik het u toewens, maar zeggen de titels Howard the Duck, Rocky IV en Freddie’s Death u nog wat? Noem ze gerust slechte films – zo slecht dat ze neerkomen op een merkwaardige mengeling van belachelijk en interessant. Antropologische onderzoeksobjecten voorbij de laatste esthetische grens, waaraan je niet dan om wetenschappelijke redenen blootgesteld wenst te worden. Achteraf gezien.
Welnu, de Beethovenfilm Eternal beloved vond ik nog slechter. Niettemin bevatte hij onbedoeld een van de grappigste scènes van de jaren negentig. Op een bepaald moment ziet Gary Oldman, die ter vormgeving van een zo niet geloofwaardige, dan toch herkenbare Beethoven alweer onder een onmogelijke pruik heeft postgevat, zich scriptmatig verplicht zijn jonge tegenspeelster – een pianostudente, zo zegt mij mijn willing, ofschoon danig tegenstribbelende suspension of disbelief – het volgende voor de fraaie voeten te gooien: ‘ Your lack of passion is unforgivable. I shall have to beat you.’ Lachpijn.
Maar hoe gaat dat met onnozelheden? Ze maken op hun manier soms zo veel indruk dat ze blijven hangen en zelfs tot op een zeker betekenisniveau getransformeerd worden. We hadden het over Beethoven: denk aan het walsje van Diabelli dat hem tot zijn misschien wel meest visionaire klavierwerk bracht.
Bij mij is het dus minder verheven: de genoemde Oldmanquote dient zich te pas en te onpas bij me aan, wanneer ik iemand al dan niet terecht een gebrek aan hartstocht – of iets ernstiger: ernst – meen te moeten aanwrijven. Zo ook bij het horen van de nieuwe plaat van Encantar: La déclinaison de la femme, dat we ook in de reeks In Flander’s Fields beter niet vertalen als ‘De verbuiging van de vrouw’.
Encantar is een vierkoppig damescollectief dat nochtans een potje bij me kan breken. Het buigt zich hier over laatmiddeleeuwse tot renaissancemuziek, geconcentreerd rond twee liedboeken uit de bibliotheek van Margaretha van Oostenrijk, naar verluidt de meest verbogen vrouw van haar tijd.
Hoe zoetgevooisd ook gezongen, ik heb enkele vragen bij dit project. Waarom in thematiek en bezetting de nadruk op vrouwelijkheid leggen, om dan te proberen zo geslachtloos mogelijk te klinken? Waarom tekstueel de meest fundamentele emotionele ellende kiezen – verloren liefde, rouw – om dan te klinken alsof er evengoed een contemporain boodschappenlijstje kon worden gedebiteerd, zij het dan met oog voor detail verwoord?
Over deze en oudere muziek wordt dikwijls wetenschapperig en navenant betweterig gedaan. Vaak vanuit een uit de hand gelopen haat voor romantische poeha, houdt men ons voor dat ze op het newageachtige af onthecht en op het analfabetische af objectief moet klinken. Dat is volgens mij onzin. Is een tekst toeval of onbetekenend, gooi de bijbehorende muziek dan weg. In het andere geval: schat hem naar waarde en lees hem met vlees en bloed.
ENCANTAR, LA DÉCLINAISON DE LA FEMME, IN FLANDER’S FIELDS VOL. 69, PHAEDRA
Rudy Tambuyser
