In vergelijking met 1991 ging het Vlaams Blok weer vooruit. Maar de winst was kleiner dan gehoopt en de traditionele partijen verloren niet. Staat het Blok voor de keuze ?
“LE VLAAMS BLOK n’a plus progressé en Flandre, ” luidde de geruststellende kop van de Franse krant Le Monde daags na de verkiezingen. Ook in de BRTN-studio, op de verkiezingsavond, reageerden velen opgelucht toen de score van het Blok bekend werd. “Voor de eerste keer, ” zei SP-voorzitter Louis Tobback een paar dagen later in het Leuvense stadhuis, “is er het gevoelen dat je de gebeurtenissen niet meer moet ondergaan. Tot dusver keek je naar het Blok, je zag het afkomen, maar je wist niet hoe je er aan moest beginnen. Nu rijpt het vermoeden dat het tij te keren is. “
Tobback stond niet alleen met dit gematigd optimisme. Hoewel het Blok er veertien mandatarissen bijkreeg en in vergelijking met 1991 nog stemmen won, was de sfeer in Wetstraatkringen heel anders dan op Zwarte Zondag. De groei leek afgeremd, bijgevolg was er opnieuw hoop. Het Blok had immers slechter gescoord dan sommige opiniepeilingen hadden voorspeld. Akademische kringen zijn voorzichtiger. “Ik ben er niet van overtuigd dat 21 mei een keerpunt was, ” zegt socioloog Mark Elchardus van de Vrije Universiteit Brussel. “Misschien was dit een zeer uitzonderlijke campagne, omdat de oude sociale breuklijn plotseling weer zeer aktueel was. De partijen die zich het duidelijkst rond de nieuwe breuklijnen in de samenleving profileren, Agalev en het Blok, hebben daar voor geboet. Het is echter twijfelachtig of zoiets voor herhaling vatbaar is. “
De CVP, die een week voor de verkiezingen bijna in paniek raakte, is niet ontevreden over het resultaat, maar kraait geen viktorie. “Reden tot euforie is er niet, ” aldus formateur Jean-Luc Dehaene. “Het Blok is niet teruggedrongen. Daar zullen we pas in slagen als we ernstig werk maken van de grootstedelijke problematiek. ” Johan Van Hecke (CVP) is niet minder omzichtig. “Ik vrees een gewenningseffekt en wat me vooral bekommerd is de latente sympatie die ik in intellektuele kringen voor het Blok ontdek. ” Van alle partijvoorzitters haalde Van Hecke het felst uit tegen het Blok, en vooral tegen Filip Dewinter. “Een man met uitgesproken nazistische sympatieën, ” klonk het in Oosterzele. “Hij is een adept van Adolf Hitler en Joseph Goebbels. ” “Ik heb daar negatieve, maar vooral positieve reakties op gekregen, ” zegt Van Hecke vandaag. “Misschien had ik vroeger in de aanval moeten gaan, want het heeft ze pijn gedaan. Ze zijn kwetsbaar. Vooral hun standpunten over de koning en de monarchie worden in Vlaanderen niet geslikt. “
WRANGE NASMAAK.
Volgens de persmededeling van 22 mei is het Vlaams Blok zeer tevreden over de verkiezingsuitslag. In werkelijkheid is het inderdaad tevreden, maar allerminst zeer tevreden. “We hadden misschien meer verhoopt, ” aldus het pas verkozen Antwerps kamerlid Ignace Lowie, “maar dit is geen slecht resultaat. De groei is niet afgeremd en er is geen enkele reden om ontgoocheld te zijn. De omstandigheden zaten immers niet mee. “
Over die omstandigheden zijn alle Blokkers graag bereid om veel tekst en uitleg te geven. “Het hele establishment werd gemobilizeerd. André Leysen, de bisschoppen en de koning zelfs tot tweemaal toe. Dit was erger dan in de jaren vijftig toen er van op de preekstoel werd opgeroepen om voor de CVP te stemmen. ” Dat zegt Joris Van Hauthem, die er al een mandaat als kamerlid heeft opzitten en nu voor de Vlaamse raad werd verkozen. Van Hauthem is ook hoofdredakteur van het partijblad en zit als zodanig in het partijbestuur. “Terwijl ik dacht dat de gedachten vrij zijn, heeft de pers ons nog maar eens geboycot. Met uitzondering van Gazet van Antwerpen, Het Belang van Limburg en Het Laatste Nieuws kregen we geen kans om te adverteren. We konden bijgevolg niet meer repliceren op de grove aantijgingen van Van Hecke. “
Voor het eerst telt het Blok verkozenen in West-Vlaanderen. Een van hen is Herman De Reuse, een advokaat uit Roeselare, wiens vader ooit de CVP in Liedekerke stichtte. “Voor het eerst sinds lang waren de verkiezingen niet communautair gekleurd en dat was voor ons een handicap. Zeker in West-Vlaanderen, waar nauwelijks over vreemdelingen wordt gesproken. Als het Blok bij ons winst boekte, is het omdat we resten van de Volksunie inpikten. Hier zijn het vooral de Vlaams-nationale tema’s die de kiezers naar het Blok lokten. “
Persverantwoordelijke Gerolf Annemans en voorzitter-voor-het-leven Karel Dillen zeggen tevreden te zijn met de verkiezingsuitslag. Alleen Dewinter voegt er een serieuze maar aan toe. “Bij mij is er geen grote blijdschap, wel een wrange nasmaak. We wonnen, maar de anderen verloren niet. Ondanks Agusta slaagden we er niet in om het politiek establishment en de bende van vier op de knieën te krijgen. Bovendien haalden we in Antwerpen de 30 procent niet. We hoopten op een instorting van de traditionele partijen en een Italiaanse situatie. Ik kan niet uitleggen waarom dat niet gebeurde. Misschien is er ook geen verklaring mogelijk en is het allemaal puur irrationeel. We moesten opboksen tegen een alliantie van kerk en kapitaal, zoals we die sinds Leon Degrelle niet meer gekend hebben. De koning hand in hand met Van Hecke heeft ons gediabolizeerd en dat heeft ons resultaat ongetwijfeld nadelig beïnvloed. Voorts is er het verraad van de VLD. Mochten de liberalen van het Agusta-schandaal een tema hebben gemaakt, dan had de SP wel klappen gekregen. “
Dewinter, voor de gelegenheid in knalrood Lacoste-truitje en jeans, dreunt zijn interpretatie van de cijfers af, een lesje gelijk. Terwijl Annemans, het hoofd van de studiedienst, nog werkt aan de officiële interpretatie van de verkiezingen is die van Dewinter al kant en klaar. Vragen hoeven er nauwelijks geformuleerd te worden, hij heeft ze dagen voordien al voor zichzelf gesteld en beantwoord. Hij kan meer dan tegenstanders in elkaar trommelen. Vlugger dan de anderen zet hij de lijnen uit en legt hij de prioriteiten vast. Hij heeft het onmiskenbaar talent om problemen te versimpelen en de oplossing ervan als een hefboom voor de partijwerking te gebruiken. Ook nu is zijn eerste konklusie dat het Blok vier jaar de kans krijgt om zich organizatorisch te konsolideren en te versterken. Voor hem is de partij het alfa en het omega van de politiek.
“Als we iets van de kommunisten kunnen leren, is het dat een partij zonder fundamenten een vogel voor de kat is. Dank zij haar gedegen apparaat heeft de KP het zo lang kunnen volhouden. We houden daar best rekening mee, want de strijd zal harder worden. We moeten ons de volgende vier jaar niet teveel met de Wetstraat bezighouden. Onze prioriteit ligt bij de fabriekspoorten en in de wijken. Op dezelfde plaatsen waar de SP vroeger sterk stond, moeten wij ons nu stevig verankeren. Als het op de Boelwerf ontploft, moeten we er als eersten bij zijn. “
HYPOKRIET.
Annemans spreekt dat niet tegen, maar begint er zelf niet over. Op de vraag wat er nu moet gebeuren, zegt hij dat het Blok meer gedegen parlementair werk zal moeten afleveren. De fabrieken duiken in zijn verhaal niet op. Van Annemans wordt verteld dat hij fijnbesnaarder dan Dewinter is. Zijn wanordelijke werktafel lijkt dit te bevestigen. Er liggen opvallend veel romans. De betere geen Ernest Claes of Felix Timmermans. Het staaft het vermoeden dat Annemans, zoals Leon Trotski bij de bolsjevieken, niet alleen van politiek leeft. Nogal wat Blok-watchers, zoals voormalig defensieminister Leo Delcroix (CVP), menen dat de intellektueel Annemans andere aksenten legt dan de antikristelijke Dewinter, die vooral haat predikt. Met die reputatie is Annemans op dit ogenblik niet gediend.
Bij het begin van het gesprek herhaalt hij drie keer dat er geen enkele reden tot koerskorrektie bestaat. Om elk misverstand te vermijden, balt hij zijn stelling in een slogan samen waarmee het Blok ooit nog eens naar verkiezingen kan. Meer van hetzelfde ! “Het zou toch hypokriet zijn dat ik nu een koerswijziging zou bepleiten. Ik bepaalde zelf de lijn en schreef mee de programma’s. Inhoudelijk wordt er niets bijgestuurd. Daar is ook geen nood aan, want geen enkele kiezer heeft het signaal daartoe gegeven. “
Het valt niet uit te sluiten dat er inhoudelijke meningsverschillen tussen Dewinter en Annemans bestaan. Alleen is daar in de gesprekken niets van te merken en ontkennen intimi dat beide troonpretendenten het over de fundamentele zaken met elkaar oneens zouden zijn. Als er tussen beiden al een relevant politiek verschil bestaat, zou het om de werkmetode kunnen gaan. Dewinter gelooft in de kracht van de vuist, Annemans in de doeltreffendheid van sluipend gif.
“Voor de partijtop is deelneming aan de macht geen primordiaal probleem. We zullen aantonen dat een oppositiepartij de agenda kan bepalen en de politieke tegenstanders beïnvloeden. Ik ben er zeker van dat er de volgende legislatuur een programmatorische doorbraak komt. Een Fernand Huts van de VLD neemt de meeste van onze stellingen al over en ook met de rechtervleugel van de CVP Delcroix en de strekking-Leo Tindemans zijn er veel raakpunten. In die kringen zal ons programma langzaam binnensijpelen. Eerst in de VLD, vervolgens in de CVP. Van de SP verwacht ik weinig. Dat is onze natuurlijke erfvijand en interessante figuren zijn er nauwelijks. “
ONUITVOERBAAR.
Toch verwijst het Blok voortdurend naar Tobback en Johan Vande Lanotte, nochtans eminente SP’ers. Hun beleid ten aanzien van asielzoekers en illegalen zou aantonen dat een oppositiepartij niet machteloos is. De ideeën van het Blok, zoals die geformuleerd worden in het 70-puntenplan, vinden hun weg naar de regeringspolitiek. Het gerucht doet de ronde dat het Blok aan een aktualizering van zijn plan werkt. Het wordt niet ontkend, want sommige van de voorstellen zijn achterhaald omdat ze al werden uitgevoerd. Toch is het onwaarschijnlijk dat er binnenkort een zachtere, beschaafdere versie komt die de deur van salons en parochiezalen voor het Blok zou openen. De leiding is er als de dood voor dat de achterban nog maar het vermoeden van kompromisbereidheid zou krijgen. Als de Blokkers één les uit de geschiedenis hebben onthouden, is het die van de regeergeile Volksunie. Het absolute kwaad.
“De linkerzijde heeft het 70-puntenplan gebruikt om van ons demonen te maken. Ze stelde het fout voor en drong haar interpretatie op. Tenminste in het politieke milieu, want de publieke opinie is er allerminst door geschokt. Daar overheerst veeleer de reaktie : is het dat maar ? We dachten dat het Blok weer de gaskamers verdedigde. ” Zo praat de fijnzinnige Annemans, die jurist is en bijgevolg weet hoe hij zich van subtiliteiten moet bedienen. Die zijn ook in deze niet onnuttig. Enerzijds is er het programma, anderzijds zijn er de voorstellen. Over het eerste, de principes, valt niet te praten en eraan prutsen kan niet. Het Blok zal onverkort een terugkeerbeleid blijven verdedigen. Het 70-puntenplan is een poging om die principes in konkrete voorstellen te gieten. Daar valt, volgens Annemans, wel over te praten : onwrikbaar op de principes, taktisch soepel inzake de toepassing. Een bekend recept van extremistische partijen om hun radikale achterban niet te ontstemmen en tegelijk meer gematigde bevolkingsgroepen te lijmen. Het Blok kent de knepen.
“Het 70-puntenplan is geen bijbel en evenmin de absolute waarheid, ” vindt Van Hauthem. Ook de parlementaire nieuwkomers, die van een absoluut onafhankelijk Vlaanderen dromen, bepleiten in de migrantenproblematiek doorgaans een subtielere taktische opstelling.
“Voor mij mag België onmiddellijk barsten, ” zegt kamerlid Jean Geraerts uit Bilzen. Een gepensioneerd mijnwerker die meer dan twintig jaar in de VU aktief was en uit onvrede voor de linkse koers hij vernoemt Nelly Maes naar het Blok overstapte. Op het eind van het gesprek noemt hij zich een Vlaamsdenkende liberaal. Geraerts vindt het geen probleem om nog vijftien jaar in de oppositie te zitten. “Bij elke verkiezing wint het Blok, waarom zou het dan van lijn veranderen ? ” Over het 70-punten plan is hij genuanceerder. “De meeste punten zijn goed, maar het is niet te nemen of te laten. Dat zou te extreem zijn. “
KRISTELIJK.
De zeer katolieke Alexandra Colen, echtgenote van voormalig Trends-redakteur Paul Beliën, kreeg op uitdrukkelijk verzoek van Annemans een verkiesbare plaats op de kamerlijst. Hoewel ze nooit politiek aktief was, werd ze met 5.000 voorkeurstemmen verkozen. Ze gaat elke zondag naar de mis, aanvaardt het leergezag van de bisschoppen en heeft geen kritiek op de morele standpunten van de paus. “Wel integendeel. ” Hoewel ze ontkent katoliek fundamentalist te zijn, geeft ze toe dat haar kristelijke overtuiging de belangrijkste drijfveer voor haar politieke aktie vormt. Verder beroept ze zich op de Angelsaksische liberale traditie en heeft ze bewondering voor de Britse ex-premier Margaret Thatcher. Of ze het volledige programma van het Blok aanvaardt ? Het antwoord is een aarzelend ja. “Het lijkt me redelijk. ” Of dat gedachtengoed, in het biezonder de 70-punten en slogans zoals Eigen volk eerst, niet in strijd zijn met de kristelijke waarden ?
Alexandra Colen, deze keer zelfverzekerd : “Het Blok is de enige partij die voor het menselijk leven en het gezin opkomt. Echte naastenliefde begint trouwens bij de mensen die rond je leven, het eigen gezin, het eigen volk. De 70-punten hebben vooral tot doel om het probleem bespreekbaar te maken. Sommige van die voorstellen zijn natuurlijk onuitvoerbaar. Je kunt niet iedereen terugsturen. “
Een zachtere versie van het migrantenstandpunt ligt intern moeilijk, een verharding is zo mogelijk nog problematischer. Het zou teveel interne weerstanden oproepen. “De vreemdelingenproblematiek bepaalt teveel ons imago, ” oordeelt raadslid De Reuse. “Dat vertekent het beeld van het Blok en we willen daar verandering in zien. ” Veel toegevingen liggen echter niet in het verschiet. “Het zou fout zijn om de punten waarmee we groot geworden zijn te laten vallen, ” repliceert Dewinter. “We mogen ons niet laten verleiden door de sirenezang van de macht. We zullen toch nooit worden aanvaard, ook niet als we sommige kontroversiële punten schrappen. We zouden er alleen politieke zelfmoord mee plegen. Het Blok is bovendien geen simpele partij. Als we niet radikaal genoeg zijn, riskeren we dissidenties. Het Front National zit immers niet stil. “
Toch vindt ook Dewinter het nodig dat het Blok tegen het einde van de eeuw beleidsdaden kan stellen. Een deel van de kiezers, verwacht dat. Zegt hij. Deelneming aan de federale en Vlaamse regering acht hij ook na de volgende verkiezingen zo goed als uitgesloten. Het zal bijgevolg op het lokale vlak moeten gebeuren. Antwerpen dus, de topprioriteit voor Dewinter. “Op termijn moeten we voorbeelden kunnen stellen en ons programma in de praktijk brengen. Het volgende rendez-vous in Antwerpen mogen we niet missen. De jongste verkiezingen hebben ons ook geleerd dat de traditionele partijen, via de zuilen en het kliënteel solider zijn dan doorgaans gedacht. Ik zie de SP niet makkelijk onder de 16 procent wegzakken. Bij de CVP ligt de bodem hoger, 22 tot 23 procent, terwijl die bij de VLD bij gebrek aan een zuil slechts 12 tot 13 procent bedraagt. ” Het potentieel van het Blok schat Dewinter op 20 tot maximaal 25 procent.
TINNEKE VAN HEULE.
Voorlopig denkt het Blok nog niet aan een operatie-Berlusconi. Eerst moeten nog verkiezingen worden gewonnen en de machtsverhoudingen ten voordele opgekrikt. Daarvoor wil Dewinter de organizatie verbeteren, het programma voort uitwerken, vooral het sociaal-ekonomische en het ekologische luik, en de leugens over het Blok de wereld uithelpen. “Het is een enorme handicap dat we geen eigen medium hebben. Dat moet absoluut verholpen worden, want zo kan iedereen kompleet foute etiketten op ons blijven plakken. “
Het stoort Dewinter dat hij voortdurend met Hitler wordt geassocieerd. “We moeten van dat imago af. Ik voel me trouwens niet extreem-rechts, wel gewoon rechts, populist en non-konformist. ” Wie dan wel extreem-rechts is ? “Mannen met de kramp in hun rechterarm. “
De volgende vier jaar wil hij dat het Blok zich intens met de kultuur, vooral de jongerenkultuur, bezighoudt. In navolging van de Nouvelle Droite noemt hij het de metapolitiek. Daarmee verwijst hij naar de instellingen, de denkbeelden en de kanalen waarlangs de staat of het regime zijn ideologische of kulturele hegemonie vestigt. Dat begrip komt dan weer van Antonio Gramsci. Een marxist, voegt Dewinter er met een grijns aan toe. “Mijn grootste vrees is dat de jongeren worden gebrainwasht en dat we voorgoed het kontakt met hen verliezen. Mei ’68 heeft alles in handen : het onderwijs, de journalistiek, de kultuur. De vierde macht is haar terrein en daarop zijn wij kompleet afwezig. Vooral in de jongerenkultuur bestaan we niet. We hebben ons vastgeklampt aan oubollige genres, omdat de generatie tussen 35 en 45 bij ons ontbreekt. Ik heb niets tegen liedjes over Tinneke Van Heule en boeken van Hendrik Conscience, maar daarmee winnen we de jongeren niet. We moeten rocken, in jeans rondlopen en ophouden met zeuren over de dekadente jongerenkultuur. We moeten niet alleen op het Nationaal Zangfeest present zijn, maar ook op Torhout-Werchter. Er is nood aan een rechtse, nationalistische jeugdkultuur. “
Zo’n offensieve strategie is riskant. Ze kan gemakkelijk ontaarden in een Kulturkampf met de bejaarden in de partij, voor wie Vlaamse strijd en Vlaamse liederen een intiem en onafscheidelijk koppel vormen. Als ze niet omzichtig gestuurd wordt, dreigt binnen het Blok een konfrontatie over de kulturele Vlaamse identiteit en eisen de grijze panters dat de jongeren zich integreren. Voorzitter Dillen vindt het niet echt verontrustend dat zijn partij het moeilijk heeft bij scholieren en studenten. Later komt het allemaal wel goed. “Als ze afgestudeerd zijn, zullen ze de werkelijke problemen ontdekken en merken dat we niet overdreven hebben. Dan zullen ze ook zien dat we geen fascistische zwijnen of bruine beesten zijn. “
VOLMACHT.
Dillen ontvangt ons bij hem thuis, de ochtend na het pausbezoek. Hij verontschuldigt zich dat zijn vrouw er niet is en er bijgevolg geen koffie kan geschonken worden. “Ik heb het nooit geleerd. ” De katoliek Dillen heeft niets tegen de paus, wel tegen het Belgisch symbool Koekelberg. “Een ding weet ik zeker : in een onafhankelijke Vlaamse staat zou de paus wel naar Tremelo zijn gegaan. “
Ondanks het aandringen van velen, weigerde Dillen de senaatslijst te trekken. Het versterkte het gerucht dat de bejaarde man overweegt om een punt achter zijn politiek leven te zetten. Hij gaf trouwens verstek op diverse tv-debatten. En toch, spijt het gewicht van de jaren en de fysieke handicaps, wordt Dillen door iedereen in het Blok gerespekteerd en ontzien. Zeker door de troonpretendenten. Omwille van zijn staat van dienst en zijn macht. Dillen kreeg een paar jaar geleden immers volmacht om zijn opvolger aan te duiden en hij is vast besloten om daar gebruik van te maken. Wanneer ? “Zo gauw ik bij mezelf de eerste tekenen van seniliteit ontdek. ” Dillen ontkent dat het Blok een katolieke partij is, maar het woord pluralisme neemt hij niet in de mond. “Iedereen hoort de kristelijke waarden, zoals die in de lage landen aan de zee worden beleden, te eerbiedigen. “
Kan een ongelovige aan het hoofd van de partij komen ? Dillen zegt dat het mogelijk moet zijn en voegt er na een aarzeling aan toe : “Het zou echter niet eenvoudig zijn. ” De cryptische uitspraak kan er op wijzen dat de ongelovige Dewinter niet de voorkeur geniet en zo goed als kansloos is. Josif Stalin was evenmin de eerste keuze van Lenin. Toch werd hij de opvolger, onder meer omdat hij in tegenstelling tot Trotski, de kontrole over de organizatie had.
Paul Goossens
Gerolf Annemans : “De SP is onze natuurlijke erfvijand. “
“Bij de eerste tekenen van seniliteit” wijst voorzitter Karel Dillen zijn opvolger aan. Met hem in beeld : Gerolf Annemans en Filip Dewinter.
Fascistische zwijnen of bruine beesten ? “De gevestige macht zal ons nooit aanvaarden, ook niet als we kontroversiële punten schrappen. “
Filip Dewinter : “Er is een generatieprobleem. We hebben nood aan een rechtse, nationalistische jeugdkultuur. “
