U weet het ongetwijfeld niet, maar de kans is groot dat u last hebt van ‘ringxiety’. The Book of Emotions van de Britse historica Tiffany Watt Smith staat vol gevoelens die iedereen kent, zonder te weten dat er ergens ter wereld ook een naam voor bestaat. Hier volgt een selectie van twintig termen.
L’appel du vide Als je over een borstwering kijkt, word je soms gegrepen door een duizeling die niet wordt uitgelokt door de angst om naar beneden te storten, maar door de plotse drang om in de diepte te springen. Voor die risicoloze, innerlijke flirt met het gevaar hebben alleen de Fransen een term. Letterlijk vertaald heet die emotie ‘de roep van de leegte’. Dat is het gevoel dat iemand op het idee brengt om tijdens een autorit de deuren te openen, het gevoel ook waardoor de beroemde scene in de klokkentoren uit Hitchcocks filmklassieker Vertigo zo’n onuitwisbare indruk maakt.
Awumbuk Het autochtone Baininger-volk in de Bismarckarchipel van Papoea-Guinea gelooft dat afreizende gasten een last in het huis van de gastheren achterlaten omdat ze licht gepakt willen reizen. Zo verklaren de Baininger het gevoel van drukkende leegte waarmee ze na het afscheid van hun bezoek geconfronteerd worden. Een remedie tegen dat gevoel, dat ze awumbuk noemen, zou bestaan uit het blootstellen van een kom water aan de frisse nachtlucht. Het water zou de awumbuk opzuigen.
Basorexia De term drukt het plotse verlangen uit om iemand te zoenen. Al meer dan twintig jaar houdt de Amerikaanse auteur Charles Harrington Elster zich bezig met taal. Hij modereerde meer dan vijf jaar een wekelijks radioprogramma over dat thema, werkte als redacteur voor lexica en schrijft boeken die volwassenen moeten helpen hun woordenschat te verruimen. Voor een boek over zelden gebruikte woorden kamde hij in de jaren negentig tal van woordenboeken uit. Tijdens die werkzaamheden ontdekte hij het bijna vergeten begrip basorexia, dat intussen ook posters en kussens veroverd heeft.
Cyberchondria Een speciale vorm van nervositeit die zich van je meester maakt als je op het internet naar ziekten hebt gezocht.
Dolce far niente Julia Roberts bracht deze Italiaanse term, die de vreugde in het nietsdoen uitdrukt, naar Hollywood. In de film Eat Pray Love (2010), waarin ze op zoek is naar haar identiteit, vertolkt ze de rol van een gescheiden vrouw met depressies die naar Rome reist. Daar hoort ze bij een kapper voor het eerst dat je ook een rustpauze mag nemen zonder dat je daarvoor een inspanning hebt geleverd.
Formal Feeling Er zijn dingen in het leven die zo treurig zijn dat je er niet eens droef van kunt worden. Dat zijn gebeurtenissen die er werkelijk toe doen, maar waarbij je raar genoeg helemaal niets lijkt te voelen. Toch weet je dat je eigenlijk droevig, woedend of opgelucht zou moeten zijn. Het is alsof je hart door de shock van steen is geworden. De dichteres Emily Dickinson noemt die beklemming formal feeling, het gevoel van innerlijke verstarring.
Greng Jai Een Thaise term als je aarzelt om een hulpaanbod aan te nemen wegens de last die je iemand anders daarmee aandoet. Greng betekent ‘vrees’ en Jai ‘hart’.
Homefullness Een zelden gebruikte Engelse term voor het verlichtende, bevredigende, opwekkende gevoel na het beëindigen van een reis. Het kan zowel na dagenlange voetmarsen optreden als tijdens het huiswaarts keren van de supermarkt – meestal precies op het moment dat je, gebukt onder de last van de plastic zakken, je eigen straat inslaat.
Ijirashii In 1993 kwam de komedie Cool Runnings van regisseur Jon Turteltaub in de bioscopen: het verhaal van het eerste Jamaicaanse bobsleeteam dat voor de Olympische Winterspelen van 1988 in Calgary werd geselecteerd. Mondiaal bracht de film ongeveer 155 miljoen dollar op, wat ook wel aan een gevoel zou kunnen liggen dat de Japanners ijirashii noemen: de commotie die ontstaat als je tegen elke waarschijnlijkheid in een hindernis overwint. Ijirashii doet ons tijdens sportmanifestaties juichen voor de underdogs en maakt dat we van Harry Potter houden. Ijirashii doet ons hopen dat daklozen de lotto winnen en bordenwassers miljonair worden.
Iktsuarpok Onder iktsuarpok verstaan de Inuit het ongeduldig aan de deur op uitkijk staan tot de persoon op wie je wacht er eindelijk aankomt. Tijdens het wachten laten de Inuit hun ogen over de ijsvlakte glijden, terwijl ze hun oren spitsen om het geluid van een motor op te kunnen vangen. Ze zijn onrustig en vol verwachting. In onze contreien is iktsuarpok misschien de reden waarom we met flessen mineraalwater en bloemenvazen zeulen tot op het moment dat er aan de voordeur wordt aangebeld.
Ilinx Een bijzondere prikkel gaat uit van de gedachte om een stapel papier uit het venster naar beneden te laten dwarrelen. Of om in de supermarkt een conservendoos uit de onderste rij van een stapelpiramide te trekken. De Franse socioloog Roger Callois (Les Jeux et les hommes, 1958) vermoedt dat die vernietigingsdrang opwelt uit een gevoel dat hij ilinx noemt, het Oudgriekse woord voor ‘wervelen’. Voor Callois is ilinx het gevoel van fysieke paniek, het gevoel dat je wentelt en je oriëntatie verliest, alsof je in een achtbaan zit.
Malu Soms ontmoet je mensen die zelfverzekerd, opgewekt en mooi zijn. Die de hele tapkast entertainen en werkelijk interessante dingen te vertellen hebben. Die zo perfect lijken, dat je je plots minder zelfverzekerd, minder opgewekt en minder mooi gaat voelen. Dat gevoel is verwant met schaamte, maar toch kun je het niet omschrijven met begrippen als timiditeit, fascinatie, overweldiging of beklemming. Leden van een etnische groep in Indonesië noemen dat gevoel malu. Ze voelen malu altijd als ze iemand met een hogere sociale status ontmoeten. De mimosa, die in tropische wouden groeit, representeert voor hen dat gevoel omdat het kruidje-roer-me-niet bij elke aanraking zijn bladeren intrekt.
Matutolypea Het ochtendhumeur. Mater Matuta is de Romeinse godin van de zonsopgang. Lype is de Oudgriekse uitdrukking voor depressie. Door wie en wanneer uit beide begrippen het woord matutolypea gesmeed werd, is niet bekend.
Naches Het is niet alleen liefde die ouders ertoe brengt de zelfgemaakte tekeningen en schilderijtjes van hun kinderen aan de koelkast te hangen. Het is geen informatieverplichting die maakt dat ze zelfs over de onbenulligste successen van hun kinderen vertellen. Het is naches, de trots op het eigen kroost waarvoor het Jiddisch een eigen woord heeft.
Oime Elke bewezen dienst gaat gepaard met het gevoel dat je meteen in iemands schuld staat. Het gevoel van onbehagen dat daarmee gepaard gaat, heet in het Japans oime.
Ringxiety De bedrieglijke indruk dat je eigen mobieltje rinkelt. Voor de psycholoog David Laramie, die de term uitvond, is dat een symptomatisch gevoel van een samenleving die het normaal vindt dat iedereen voortdurend bereikbaar is.
Road rage Op Highway 405 kwam het eind jaren tachtig tot zo veel schietpartijen tussen verkeersdeelnemers dat het Californische tv-station KTLA er in zijn journaals een nieuw woord voor invoerde. Sindsdien is er altijd sprake van road rage als men het heeft over de bijzonder ontvlambare woede waarin autobestuurders ontsteken als een parkeerplaats voor hun neus wordt ingenomen, of als ze vinden dat het verkeerslicht te lang op rood blijft staan.
Ruinenlust Van verlaten, oude gebouwen gaat een zonderlinge fascinatie uit. In het Engels gebruikt men het Duitse woord Ruinenlust om dat gevoel te beschrijven.
Song Op de kleine atol Ifalik in de Stille Oceaan leeft een volk dat rechtvaardigheid erg belangrijk vindt. Het faire delen is er een elementair onderdeel van het waardensysteem en elke inbreuk daarop heeft een eigen naam. Wie ontstemd is omdat een visser het grootste deel van zijn vangst voor zichzelf houdt, voelt zich song.
Technostress De irritatie die ontstaat als de omgang met een nieuw technisch apparaat of systeem je krachten te boven gaat, onderzoekt de wetenschap al sedert enkele jaren onder de term technostress. Zo gingen Oostenrijkse onderzoekers samen met de neuroafdeling van een ziekenhuis in Linz na welke emotionele effecten een computercrash op de gebruiker heeft.
DOOR MAREN KELLER, ILLUSTRATIES SERGE BAEKEN – © Der Spiegel
