In het Amerikaans profbasketbal leidt de herverdeling van inkomsten tot spektakel, volle zalen en astronomische spelerslonen : de NBA is de eerste ?global competition.”

IIIIIIIT’S MAAAAAGIC !Paul Porter, geluidsregisseur/omroeper in de Orlando Arena, heeft wel honderd knopjes en schakelaartjes op zijn regelbord, maar die ene yell doet het altijd. Na elke gelukte doelpoging schreeuwt hij er zelf de naam van de scorende speler achterna. Mèt het timbre dat bij de aktie past. Dit is het eerste quarter van één van de 41 thuiswedstrijden. De zestienduizend mensen in de zaal, voor de helft toeristen en gepensioneerden, gaan nu al uit de bol. Pas veel later in het seizoen, in mei-juni als het in Florida bloedheet wordt, komen nog de playoffs. Dan pas gaat het er in het profbasketbal echt om spannen. Na een tweede plaats vorig jaar is het team uit Orlando in het zevende seizoen van zijn bestaan favoriet voor de titel. Als bezoeker in de hel van Orlando de zege pakken, is zo goed als ondoenbaar. De laatste teams die dat presteerden, waren Utah op 21 maart vorig jaar in de reguliere kompetitie en de Chicago Bulls op 10 mei in de playoffs omdat Michael Jordan zijn duivels ontbond. En uiteraard de kampioenen uit Houston die de eerste twee wedstrijden van de finale kwamen winnen in Orlando.

Sinds dat dubbel ongelukje zijn de Magic gretiger dan ooit. Ze moesten het een tijdje stellen zonder hun topscorer, maar ondervonden daar weinig hinder van en bleven winnen. Twee maanden geleden deed Shaquille O’Neal na een gekompliceerde duimbreuk annex operatie zijn wederoptreden. Voor de bezoekende teams betekent dat alle hens aan dek, want Superman O’Neal heeft zijn eigen basketbalfilozofie : de kortste weg naar de ring is over en als dàt niet lukt door de tegenstander heen. Paul Porter is dus een gelukkig man. Hij kan eindelijk de kleefband van zijn tien Shaq-knopjes halen. Straks schudt en davert de O-rena weer als vanouds, eerst als het dunkende monster van 125 kilo van de ring valt en vervolgens als Porter alle geluidsregisters opentrekt. Als Porter alert is, komt het simultaan en dan gaat het brave Floridiaanse publiek altijd door het dak.

De Magic zijn op dat oorverdovende lawaai aangesproken door de leiding van de NBA, na klachten van de andere teams. ?Vroeger had je het publiek dat voor sfeer zorgde,” klaagde Bulls-coach Phil Jackson. ?Tegenwoordig wordt de sfeer bepaald door een circusregisseur.” Waarop de Magic hun zaak gingen bepleiten in New York. Hun publiek was niet te jong meer, vaak welstellend en kon dus een zetje in de goede richting gebruiken, luidde hun verweer. Er gingen vijf decibels of zo vanaf. Niet meer, want de NBA is business en de Magic zijn afgelopen jaar opgeklommen naar de tweede plaats van de hitparade van populaire teams. In commerciële bewoordingen : alleen de Bulls verkopen beter dan de Magic en verkópen, daar is het de NBA om te doen.

SUPERSPORT.

Zelfs de volslagen sportleek en sporthater moet de gekleurde Amerikaanse outfit in het straatbeeld zijn opgevallen. Het meest in het oog springen de baseballpetjes, die zo heten omdat ze tot de basiskledij van die sport behoren. Op de meeste van die petjes staan echter basketbal-logo’s. Simpele zielen schaffen er zich één aan van een NBA-team. Het is tegenwoordig bon ton om getooid te lopen met het insigne van een universiteit. Maar het is de NBA die de grote hoeveelheden blijft afzetten : vorig seizoen verkocht het voor 350 miljoen dollar (meer dan een miljard frank) aan merchandising (caps, shirts en alles waar een logo op blijft zitten) buiten de VS. In dat konsumptiegekke land zelf ging bijna acht keer meer van die spullen over de toonbank. Met wereldwijde inkomsten aan merchandising van 3 miljard dollar (90 miljard frank) slaat de NBA alle rekords.

Dat komt ervan als 171 landen over de hele wereld regelmatig over de NBA berichten. Daarbij zit ook België, waar de betaalzenders Supersport (van FilmNet) voor Vlaanderen en Canal Plus voor Wallonië de rechten bezitten. Supersport blinkt uit in de manier waarop het de NBA brengt, zegt de NBA zelf. ?Canal Plus Spanje kreeg na het verwerven van de rechten, de raad om bij ons te komen kijken hoe wij het deden,” weet Jan Huyse, programmadirekteur Supersport, in een vorig leven de regelaar achter Marc Uytterhoevens ?Huis van Wantrouwen.”

Supersport brengt elke vrijdagnacht een NBA-wedstrijd live, herhaalt die op zaterdagnamiddag samen met het felgesmaakte kompilatieprogramma ?NBA Action” en zal vanaf eind januari wekelijks een tweede wedstrijd op zondag uitzenden. De wedstrijden worden gelardeerd met interviews en items die de Supersportverslaggevers vaak zelf in de VS zijn gaan draaien. Tijdens de playoffs drijft men de uitzendingen op en de finales worden integraal gecoverd met twee verslaggevers op lokatie, waaronder de niet te evenaren basketbalkenner en Antwerp-coach Lucien Van Kersschaever. Jan Huyse : ?Volgens onze meting kijken elke vrijdagnacht tussen vijf- en tienduizend Vlamingen live naar de wedstrijd. Dat vinden wij een sukses.” De interesse voor de NBA is een rechtstreeks gevolg van de overweldigende aanwezigheid van het Dream Team op de Olympische Spelen van Barcelona in ’92. Voordien hadden alleen basketbalfanaten van de NBA gehoord. Michael Jordan was gekend in de hele wereld omdat hij zoveel verdiende en de kunst van het vliegen benaderde. Magic Johnson was ook bekend, maar dan als meest prominente drager van het HIV-virus.

Na Barcelona waren ook John Stockton, Larry Bird en Charles Barkley en Patrick Ewing ineens mondiale sterren. Het basketbaltoernooi in Badalona was één grote show met een voorspelbare winnaar en een medailleceremonie waar de hele wereld naar keek omdat de schoenenmerken Reebok en Nike een oorlogje op het podium uitvochten. Michael Jordan, een Nike-man voor tien miljoen dollar (300 miljoen frank) per jaar, wilde het Reebok-trainingspak niet aan. Het gewraakte logootje van vijf bij twee centimeter werd verstopt onder zes vierkante meter Stars and Stripes.

Diskussies als deze zijn inherent aan de NBA. Vorige zomer nog wilde Jordan de spelersvakbond de macht ontnemen om namens de spelers een nieuwe KAO af te sluiten. De achterliggende reden was eenvoudig : Jordan is aan het einde van dit seizoen kontraktvrij en wil eindelijk eens een salaris krijgen dat in verhouding staat tot zijn prestaties en impact. Niet dat hij te klagen heeft over inkomsten, want met 40 miljoen dollar commerciële dollars (1,2 miljard frank) bovenop de 3,9 miljoen dollar jaarsalaris (120 miljoen frank) is hij de best betaalde sportman aller tijden.

?Jordan wil het salarisplafond afschaffen. Dat zal in zijn voordeel zijn, maar op de lange termijn zal het de NBA schaden. De spelers moeten weten wat ze willen.” Dat zei David Stern, de commissioner of grote baas van de NBA. Stern verdient zelf 4 miljoen dollar per jaar. Jordan slaagde niet in zijn opzet. De spelersvakbond bedwong een nieuwe KAO, waardoor de teams per jaar bijna twintig procent meer aan lonen mogen uitgeven.

DRAFT.

Het salarisplafond maakt deel uit van een breder managementkoncept dat door Stern werd ingevoerd toen hij in 1984 de macht kreeg over de NBA. Niet onbelangrijk : in dat jaar deed ook Michael Jordan zijn intrede in het profbasketbal, waardoor het vandaag moeilijk is om precies te achterhalen wie het profbasketbal saneerde. Dat de NBA in slechte papieren zat toen beide heren zich aandienden, was een onderschatting. ?Jullie hebben de hoogste salarissen, maar zeventien van de drieëntwintig teams zijn verlieslatend en vier zijn in vereffening. Hier klopt iets niet.” Aldus Stern, zoon van een Joods kruidenier uit Manhattan, die in 1982 al begonnen was met een streng anti-drugsprogramma en twee jaar later de totale macht kreeg. Driekwart van de basketballers zaten aan verboden goedjes, bleek uit een onderzoek van The Los Angeles Times.”

Stern instaureerde meteen de revenue sharing gekoppeld aan de salary cap. Stern : ?De league is van de spelers en de eigenaars. De spelers verdelen een percentage van de inkomsten onder elkaar.” En dat in het land van de vrije marktekonomie. Tot op vandaag staan die principes overeind.

In de eerste paragraaf van de nieuwe KAO staat het beschreven : de spelers zullen alle inkomsten van welke aard ook onder elkaar verdelen, met inbegrip van de loges, sponsoring, parking, concessies en andere inkomsten. Van die bruto-inkomsten kregen de spelers tot vorig jaar 53 procent als loon teruggestort. Na de onderhandelingen van afgelopen zomer, waarbij even een staking dreigde, is dat opgetrokken tot 59 procent.

Daaruit vertrekkend, wordt het salarisplafond berekend. De totale loonmassa van de NBA-teams bedraagt voor het lopende seizoen 667 miljoen dollar (20 miljard frank). Elk van de negenentwintig teams mag 23 miljoen dollar spenderen aan lonen. Daarbij krijgen de spelers nog een deel terug van de inkomsten uit licensing en andere toestanden waar de NBA geld aan verdient èn krijgen ze per dag training of wedstrijd tachtig dollar voor kostenvergoeding. NBA-spelers zijn dan ook doorgaans welgestelde burgers. Het minimumloon bedraagt dit jaar 150.000 dollar (4,5 miljoen frank), zonder al die extra’s. Als de NBA goed blijft boeren, zal het gemiddeld NBA-loon rond de eeuwwisseling ongeveer 3 miljoen dollar (90 miljoen frank) bedragen. Noot voor onze voetballeiders : aan het einde van hun kontrakt mogen NBA-spelers vrij vertrekken.

Een belangrijke innovatie die de spelers wel te slikken kregen, is het plafond voor de rookies, dat zijn de eerstejaars-profs. De voorbije jaren waren die negatief in het nieuws gekomen met ultimata als ?100 miljoen dollar voor een kontrakt van tien jaar, of ik speel niet”, waarna de goegemeente de nieuwe basketbalgoden steevast op onbehoorlijk gedrag betrapte. Wie vanaf dit jaar als eerste gekozen wordt uit het aanbod van college-spelers, mag in het eerste jaar niet meer verdienen dan twee miljoen dollar (60 miljoen frank).

In de NBA wordt talent gekozen en ook herverdeeld middels de zogeheten draft. De teams die het zwakst presteerden in de afgelopen kompetitie, mogen het eerste kiezen uit het beschikbare aanbod van college-spelers. De kampioen van vorig jaar, de Houston Rockets, mochten als laatste team hun keuze maken. Op die manier hoopt men de kompetitie te nivelleren en dat lukt vrij aardig, want het slechtste NBA-team wint toch één op vier wedstrijden en vaak ook tegen de op papier veel betere teams. Jack Ramsay, ooit nog supervisor bij de Belgische nationale ploeg, staat derde op de lijst van legendarische NBA-coaches en hun aantal overwinningen. Hij is TV-kommentator voor Miami Heat en analyzeert de recente evolutie in de NBA. ?Vroeger had je teams die tien jaar lang de kompetitie domineerden. Dat kan nu niet meer. Een superploeg met een chemie van een paar topspelers kan het een aantal jaren volhouden, maar dan wordt de konkurrentie te groot en komt er weer een nieuw team. De jaren tachtig waren de jaren van de Boston Celtics en de Los Angeles Lakers. Vervolgens kwamen de Detroit Pistons met vreselijk agressief basketbal. Toen werd Michael Jordan onklopbaar en de Bulls dus ook. Drie jaar duurde dat. Nu zijn de Houston Rockets aan de beurt.”

MICHAEL JORDAN.

De Rockets hebben Hakeem ?The Dream” Olajuwon, een Nigeriaan van 2m15, lichtvoetig en een vat vol schijnbewegingen. De Marco van Basten van het basketbal, maar dan zwart en erg lang. Hij heet tegenwoordig de beste basketballer ter wereld te zijn, maar dat is natuurlijk onzin. Hakeem : ?Er zijn vijf posities op het veld. Er zijn dus vijf beste spelers ter wereld. Als je er toch één moet uitpikken, neem dan maar Michael Jordan.”

Om het bij op Europese maat gesneden vergelijkingen te houden, Michael Jordan overheerst in zijn sport zoals Eddy Merckx destijds in het wielrennen. Van Jordan bestaan videobanden door hemzelf uitgegeven want hij is de enige NBA-speler die via een proces zijn portret en andere rechten in eigen handen wist te nemen waarop wedstrijdakties op een rijtje zijn gezet. Alle gekheid terzijde : Jordan kan niet echt vliegen. Maar als je die vier banden aandachtig bekijkt : wat hij kan in de lucht, zijn hang time, komt daar verdomd dicht bij in de buurt. Ooit dunkte hij na een afzet op de vrijworplijn. Ooit scoorde hij 64 punten nadat hij een half jaar niet had gespeeld wegens een voetbreuk. Larry Bird zei toen : ?Ik heb God gezien. Hij draagt nummer 23.” Ooit daagde hij een andere speler uit toen hijzelf op de vrijworplijn stond. ?Wedden dat ik ze er ingooi ogen toe ?” Hij deed het.

Bij het begin van het seizoen 1993-’94 gaf hij er de brui aan. De NBA en de pers zaten achter zijn vodden wegens vermeende gokverslaving, zijn vader was een paar maanden eerder vermoord en hij wilde een nieuwe uitdaging na drie titels op rij. Jordan ging baseball spelen, maar haalde nooit de Major Leagues, de echte top. Hij kocht zijn minor league team een luxe-bus en amuzeerde zich rot, maar toen hij als wapen in een arbeidskonflikt dreigde te worden gebruikt, stapte hij ook daar op. In maart van vorig jaar keerde hij terug in het basketbal. Vijf wedstrijden later scoorde hij 55 punten bij de New York Knicks in de hel van Madison Square Garden. ?Jordan ìs de NBA,” zeggen Amerikaanse journalisten, af en toe spottend, af en toe doodserieus. Dankzij Jordan zal de NBA dit jaar weer alle rekords breken. Vorig seizoen, waarvan viervijfde zonder de basketbalgod, verkocht de NBA 18,5 miljoen tickets en hadden de 27 teams een gemiddeld bezoekersaantal van 16.727 of een bezettingsgraad van 93,6 procent. En dat voor de duurste Amerikaanse sport. Bovendien een spektakel met tachtig procent zwarte akteurs en maar één blanke superster, ene John Stockton, die in de Mormonenstad Utah optreedt.

IMAGO.

Hoewel de verkoop van merchandising in de VS nog stijgt, lijkt de markt daar aan verzadiging toe. De marketinggenieën in het NBA-hoofdkantoor op Fifth Avenue in New York waren maar wat blij dat ze van het Dream Team konden profiteren om hun kompetitie wereldwijd aan te bieden. Andere markten aanboren om de groei te kontinueren, is de opdracht van elke gezonde business. De NBA trok naar Europa, Azië, Zuid-Amerika en ook Afrika. Wat Supersport België precies betaalt voor die rechten behoort tot de goed bewaarde geheimen. ?Het is een juiste prijs,” houdt Jan Huyse zich op de vlakte. Bij de NBA zegt men niet over uitgesplitste bedragen te beschikken, maar de wereldwijde rechten buiten de VS brengen niet meer op dan 15 miljoen dollar (450 miljoen frank). Men heeft met die TV-rechten andere bedoelingen dan geld verdienen : ?De manier waarop de NBA gepromoot wordt in een land, is belangrijker dan het beetje geld wat we eraan verdienen. We zijn dus meer bekommerd om ons imago.”

Om via het imago ook de petjes, shirts en andere memorabilia aan de man èn vrouw te brengen. De NBA heeft recent een marketingverantwoordelijke voor de vrouwen in dienst genomen. Aan TV-rechten verdient de NBA al een aardige stuiver in eigen land. NBC voor de networks en TNT/TBS (van Ted Turner) voor de kabelmaatschappijen betalen samen jaarlijks 275 miljoen dollar (ruim 8 miljard frank). Ter vergelijking : het laatste WK voetbal bracht maar 186 miljoen dollar op. Het kontrakt met NBA stipuleert daarbij dat de opbrengsten van reklame gedeeld worden en dat is een clausule waar zelfs het Internationaal Olympisch Komitee nog niet heeft durven aan denken.

Dit seizoen is de NBA opnieuw uitgebreid met twee teams, de Toronto Raptors en de Vancouver Grizzlies in Canada. Voor het eerst gaat de NBA over de grens, heette het in vette koppen. Dat is de geschiedenis geweld aandoen, want uitgerekend de NBA plande ooit haar eerste profbasketbalwedstrijd in Toronto. De plaatselijke Huskies namen het op tegen de New York Knickerbockers. De toeschouwers werden gelokt met een gratis zakje kolen. De Huskies bestaan niet meer, het team uit New York heet nu de Knicks.

Het lag niet zo voor de hand om precies naar het toch ietwat koelere Canada te gaan met een ?gedysneyfieerde” sport als basketbal. Canada is ijshockey, dacht men, maar al snel bleek dat er investeerders bereid waren om 125 miljoen dollar (3,75 miljard frank) neer te tellen alleen voor de rechten om met een ?franchise” (het ìs een business) te beginnen. Voor de NBA mogen de dollars bepalend zijn, nog belangrijker zijn de overlevingskansen van een team. Dus verplicht men elke nieuwe franchise om vóór 31 december 1994, 12.500 seizoenskaarten te verkopen. In Vancouver moest er wat marketing aan te pas komen, maar in Toronto vlogen de tickets de deur uit.

In de aan gang zijnde kompetitie spelen 29 teams een seizoen van zes maanden en 82 wedstrijden, volgens een biezonder ingewikkeld schema waarbij de teams geografisch zijn gedeeld in vier divisies en twee conferences. Hoe dichter teams bij elkaar in de buurt liggen, hoe vaker ze elkaar ontmoeten, maar iedereen speelt minstens twee keer tegen iedereen. NBA-spelers komen gemiddeld drie keer per week in aktie. Alle teams hebben hun eigen vliegtuig. Bij de Orlando Magic is dat een Boeing 737 die dertig miljoen dollar heeft gekost.

Inmiddels zoekt de NBA naar andere uitbreidingsmogelijkheden. Die liggen overzee. Traditioneel worden enkele seizoensopeners in Japan gespeeld en in oktober gaat in Europa de McDonald’s Open Championship door, waarin van dit jaar af de NBA-kampioen het opneemt tegen de kampioenen van alle kontinenten. Daarom wil elk NBA-team maar wat graag een goede Europeaan, desnoods Afrikaan of zelfs een Chinees in het team. Stern en medewerkers broeden momenteel op een mogelijkheid om buiten Noord-Amerika geregeld wedstrijden te spelen. Een eerste logische stap lijkt een dertigste team in Mexico City, een metropool van 23 miljoen inwoners en dus een gedroomd afzetgebied. Vroeg of laat komt ook Europa aan de beurt, al moeten ze in een Concorde een turbo laten inbouwen om de reistijd te beperken.

In afwachting van die grote stap kijkt de hele wereld wekelijks geboeid naar wat zich aankondigt als het meest onvoorspelbare NBA-kampioenschap sedert jaren. En terwijl wij de exploten van Jordan, O’Neal en Olajuwon volgen, let de NBA nauwgezet op wat Europa van ?Het Produkt” maakt. Ook Supersport in Sint-Stevens-Woluwe weten ze te vinden, vorig jaar nog tijdens de playoffs toen in het programmablad voor abonnees de NBA in één adem was vernoemd met O.J. Simpson. De drukinkt was amper droog, of er rolde een kwade NBA-fax binnen.

Hans Vandeweghe

Michael Jordan torent boven alles en iedereen uit : Jordan is de NBA.

Shaquille O’Neal, de ster van Orlando Magic : Superman neemt de kortste weg.

Vorig seizoen verkocht de NBA 18,5 miljoen tickets : een gedisneyfieerde sport.