Dirk Draulans
Dirk Draulans Bioloog en redacteur bij Knack.

WARMER MAAKT KLEINER

De studie van fossiele tanden leert : in een warmer klimaat verkleinen de zoogdieren.

Er is een regel in de biologie de regel van Bergman die zegt dat dieren in koude streken gemiddeld groter zijn dan verwante soorten die in warmere streken leven. De ijsbeer is groter dan de grizzly-beer, en die is weer groter dan de bruine beer dat soort dingen. Een regel die een eenvoudige verklaring vindt in het feit dat grotere dieren per volume-eenheid een kleiner lichaamsoppervlak hebben, en dus minder warmte verliezen dan hun kleinere soortgenoten. Kleinere dieren in warme streken verliezen meer warmte, en hebben dus minder problemen om koel te blijven.

Uit die regel werd afgeleid dat het best wel eens zou kunnen dat diersoorten in de loop van de evolutie hun afmetingen aangepast zagen aan veranderende omgevingstemperaturen. In het vakblad New Scientist werden onlangs voor de eerste keer aanwijzingen gepubliceerd, die erop wezen dat dit inderdaad het geval was.

Wetenschappers onderzochten 5.200 fossiele tanden van een wezelachtig, plantenetend zoogdier, dat een dikke vijftig miljoen jaar geleden op aarde leefde. Daaruit bleek dat de gemiddelde afmetingen van de dieren inderdaad veranderden met de klimatologische omstandigheden, en meer bepaald de temperatuur. In de periode van 2,9 miljoen jaar dat de tanden verloren werden, varieerde de gemiddelde temperatuur op jaarbasis tussen 9 en 18 graad Celsius. Dat was voldoende om beduidende aanpassingen van de tandafmetingen te veroorzaken.

Sommige soorten bleken zelfs uit te sterven als gevolg van te drastische temperatuursveranderingen. Wat de vrees in de hand werkt dat eventuele gevolgen van het broeikaseffekt begin volgende eeuw een belangrijk effekt zullen hebben op de kansen op overleving van vooral kleinere diersoorten.

Diersoorten stierven uit, omdat het te snel te warm werd.

CHAOS WERKT GENEZEND

Chaos kan hersenproblemen oplossen.

Wetenschappers zijn erin geslaagd chaos te creëren uit orde. Een exploot dat niet uniek is, want de natuur doet niet anders. Vloeistoffen, bijvoorbeeld, mengen beter in turbulente kondities. Die zijn een typisch geval van chaos.

Maar het onderzoek heeft een nobel doel. Chaos kan nuttig zijn. Er groeit een inzicht dat chaos goed is voor de werking van onder meer de hersenen. De hersencellen vuren hun zenuwprikkels volgens een chaotisch principe af. Sommigen vermoeden zelfs dat de chaosteorie uiteindelijk moet leiden tot nieuwe behandelingen voor aandoeningen als epilepsie. In epileptische patiënten gebeurt de hersenaktiviteit op veel meer gekoördineerde wijze dan in normale omstandigheden. Er is daar minder chaos. Door het in de hand werken van chaos, zou dat probleem aangepakt kunnen worden.

In chaos-kondities kunnen kleine veranderingen grote gevolgen hebben. Het weer, bijvoorbeeld, is een typisch chaotisch systeem. Het leek onmogelijk om dat in de hand te houden. Wetenschappers zijn sinds enkele jaren echter in staat om chaos minstens gedeeltelijk onder kontrole te krijgen. Dat biedt onvermoede perspektieven.

In een recent artikel in het vakblad Physics Review Letters beschreven wetenschappers hoe zij erin slaagden om een chaotisch systeem nóg chaotischer te maken. Ze beïnvloedden de hersenaktiviteit van ratten door hen met kleine elektroshocks te behandelen. Die werden volgens een chaotisch ritme toegediend, dat in stand werd gehouden door een “antikontrole-mekanisme”. Er was slechts weinig anti-kontrole nodig om de chaos te stimuleren.

Dirk Draulans

Epilepsie wordt behandeld door de hersenen chaotischer te maken.

UIT HET NIEUWS

zouden zijn uitgestorven na een lange hete zomer. Dat schreef het vakblad Nature. In de tijd dat deze merkwaardige Amerikaanse kultuur verdween zo’n duizend jaar geleden werd Centraal-Amerika door een intense hitte- en droogtegolf geteisterd.

hebben warme zomernachten nodig om “paarklaar” te komen. Dat rapporteerde het vakblad Brain Research. Lange dagen en zwoele temperaturen maken voor wijfjes het verschil tussen het straal negeren van mannetjes en het hypergevoelig zijn voor seksuele prikkels.

in de Amazone is met uitsterving bedreigd, omdat de Indianen niet bestand zijn tegen een schimmel die hun huid en longen overwoekert. Dat signaleerde New Scientist. De schimmel leeft in de bodem, maar teistert de stam de Surui sinds die koffieplanten begon te kweken. Koffieplantages vereisen een intensief wieden van de grond tussen de struiken.

Reageren op dit artikel kan u door een e-mail te sturen naar lezersbrieven@knack.be. Uw reactie wordt dan mogelijk meegenomen in het volgende nummer.

Partner Content