Het nieuws loopt dat de Zaïrese president Mobutu Sese Seko ernstig ziek is. En wat gebeurt er met Zaïre als Mobutu verdwijnt ?
SINDS HIJ ER op 22 augustus werd geopereerd voor prostaatkanker, verblijft de Zaïrese president Mobutu Sese Seko in Zwitserland. Ondertussen doet de tamtam zijn werk in het thuisland : door het hele land loopt het gerucht dat het staatshoofd ernstig ziek is.
Nu zijn geruchten over de gezondheid van de 65-jarige president niets nieuws. Al vele jaren ligt de gezondheidstoestand van de ?Grote Luipaard? één van zijn vele titels bij zowel aanhangers als opposanten vooraan in de mond. Het heet dat Mobutu aan leukemie zou lijden en alleen nog overleeft dankzij een stortvloed aan bloedtransfusies. Daar zou ook de reden liggen voor zijn vele verblijven in Zwitserland en voor de aankoop van een villa in Savigny, in de buurt van Lausanne.
Maar die stroom van geruchten heeft Mobutu in ieder geval niet uit de macht kunnen duwen, laat staan hem doodgekregen. Bij zijn jongste openbare verschijnen in april in Parijs zag de Zaïrese leider er nog springlevend uit. Stilaan klinken al die berichten over een doodzieke Mobutu hol. Zeker het gewone volk van Zaïre gelooft dat de president een sterk en gezond man is. Onlangs nog vertelden de songi songi (vertellers) in de straten van de Zaïrese hoofdstad Kinshasa dat Mobutu zijn bijnaam Kuku Gbendu wa za banga (de haan die geen kip met rust laat) meer dan eer aandeed. Van zijn verhouding met Kossia, de tweelingzus van zijn vrouw Bobi Ladawa, maakt de ?Gids? alvast geen geheim. Er wordt gefluisterd dat zijn kracht op peil wordt gehouden door een cocktail op basis van ginseng-alcohol. Een Afrikaans diplomaat weet daarbij zelfs te vertellen dat de chef overal gevolgd wordt door een dienaar die maar één taak heeft : een fles met die mysterieuze Chinese alcohol ter beschikking houden.
HUMANITAIRE REDENEN.
Eind augustus vernam het Zaïrese volk plotseling dat de president zich sinds 15 augustus in Zwitserland ophield en er op 22 augustus in het Universitair Ziekenhuis van Lausanne geopereerd was. Tussen de dag dat de president in Zwitserland aankwam en het nieuws erover op 28 augustus door Radio Suisse Romande verspreid wist zelfs een aantal van Mobutu’s naaste medewerkers niet waar de president zich bevond. Ongerust namen een aantal ngbandi-officieren van de clan van de president het vliegtuig naar Zwitserland om daar de toestand te onderzoeken. Onder hen generaal Kpama Baramoto Kata, bevelhebber van de Garde Civile.
Het bericht over de operatie in Zwitserland zaaide toch onrust onder hetZaïrese volk, vooral dan in de kringen van zijn aanhangers. En die onrust werd versterkt door de directe omgeving van Mobutu : door slechts mondjesmaat toe te geven dat de president een chirurgische ingreep had ondergaan, voedde ze de golf van wilde speculaties.
Toen Zwitserland op 6 september het visum van de president verlengde ?om humanitaire redenenen?, wonnen de geruchten over een zwaar zieke Mobutu nog aan kracht. De oppositie steunde zich op ?betrouwbare medische bronnen? om te verklaren dat Mobutu kanker heeft en dat de kanker volledig uitgezaaid is.
Hoe dan ook krijgt in Zaïre iedereen inbegrepen de leden van de oppositie de daver op het lijf bij de gedachte aan een plots overlijden van de Président Fondateur. De voorbereidingen voor de presidentsverkiezingen zijn pas begonnen. ?Als Mobutu nu verdwijnt, laat hij een vacuüm na, waarin alles mogelijk is,? vreest een verantwoordelijke van de Union pour la Démocratie et le Progrès Social, de partij van Mobutu’s eeuwige rivaal Etienne Tshisekedi. In Kinshasa wordt voor waar verteld dat Tshisekedi in de kerken laat bidden voor een spoedig herstel van de dictator. Wat niemand verwondert. Zoals een waarnemer het formuleert : ?Tshisekedi wil eerste-minister worden van de overgangsregering. Wie anders dan Mobutu kan die wens vervullen ??
STAATSGREEP.
Ook verhalen over een aanstaande staatsgreep van de officieren van de ngbandi-clan, waartoe Mobutu behoort, doen de ronde. De activisten voor de rechten van de mens weten precies wie ze daarvoor in het oog moeten houden : in de eerste plaats generaal Baramoto. Hij is de man die in mei 1990 de raid op de campus van Lubumbashi beval, omdat protesterende studenten er zijn dochter Rose hadden aangepakt. Overigens heeft de generaal bij de dood van Mobutu veel te verliezen. Hij drijft een extreem lucratieve handel in diamanten en goud. Ook heeft hij een eigen aanlegplaats in de haven van Kinshasa opgeëist, zodat het vervoer van zijn waren onder meer wapens van en naar Congo Brazzaville in de beste omstandigheden kan gebeuren.
Baramoto heeft één grote troef. Hij staat aan het hoofd van de Garde Civile, de enige legereenheid die over het hele land verspreid zit. Anders gezegd : als Baramoto samenwerkt met generaal Nzimbi Ngbale wa Bassa, ook een ngbandi en commandant van de Speciale Presidentiële Divisie ( DSP) de best getrainde en best bewapende legereenheid in het land dan kan niemand hen tegenhouden.
De derde naam op de lijst van potentiële putschisten is generaal Bolozi Gbudu Tanikpama, hoofd van de Militaire Geheime Dienst (SARM) : ook een ngbandi en bovendien de schoonbroer van Mobutu. Net als Baramoto en Nzimbi hoort hij tot de groep officieren die hun bevordering danken aan het feit dat ze ngbandi zijn of verwant zijn met Mobutu.
De buitenwereld houdt het drietal angstvallig in het oog. De Amerikanen legden trouwens al contact : in februari bezocht een afgevaardigde van het Amerikaanse ministerie van Defensie één na één Baramoto, Nzimbi en Bolozi.
Het vooruitzicht van een staatsgreep wordt nog reëler omdat elke poging om een voorlopige president te vinden, mislukte. De militairen zouden daarvoor wel een kandidaat voor ogen hebben, beweert een Zaïrees journalist die koste wat kost anoniem wil blijven. Kengo wa Dondo mag van hen overgangspresident worden als Mobutu verdwijnt. Precies daarom heeft de legertop er bij Kengo op aangedrongen om de operatie die hij onlangs onderging, niet op dezelfde dag te plannen als die van Mobutu.
POOLS BLOED.
Een en ander betekent echter niet dat ze in Mobutu’s entourage Kengo als een valabel president beschouwen. Zijn strenge bezuinigingspolitiek heeft veel topkaders tegen de haren ingestreken. Maar de man is tenminste een ngbandi en dat telt mee. Alleen heeft Kengo de handicap dat zijn vader een Pool en geen Zaïrees is. Reden waarom Kengo de Hoge Raad van het Overgangsparlement van de Republiek ( HCR-PT) vroeg om de wet te veranderen die stipuleert dat alle Zaïrese burgers zich kandidaat kunnen stellen voor het presidentschap. De afgevaardigden van de HCR-PT weigerden dat pertinent. De wet die in februari volgend jaar in een referendum moet worden goedgekeurd, bepaalt nog altijd dat een presidentskandidaat moet geboren zijn uit een Zaïrese vader en moeder.
Kengo naar af dus. Het voedt de geruchten over een nakende staatsgreep nog meer. Zo zeer zelfs, dat het militaire opperbevel het nodig vond op 9 september te melden dat het leger ?trouw blijft? en de afspraken voor eerlijke en vrije verkiezingen respecteert.
Ook in het buitenland is de onrust voelbaar. Mobutu logeert gedurende zijn herstelperiode in hotel Beau Rivage en werd er al door een aantal bezorgde politici, onder wie de Franse president Jacques Chirac, opgebeld. En toen Kengo vorige week in Brussel een persconferentie gaf over de toekomstige investeringen in Zaïre werd hij bestookt met vragen over de gezondheid van Mobutu en de opvolgingskwestie.
Kengo’s antwoorden lieten niet aan duidelijkheid te wensen over. De grondwet voorziet dat de voorzitter van de HCR-PT dan als president ad-interim aantreedt. Jammer genoeg is er geen voorzitter van die raad, sinds de aanhangers van de president en de radicale oppositie monseigneur Laurent Monsengwo naar huis stuurden. Wel kan één van de twee vice-voorzitters aantreden. Zij behoren tot de Mobutugetrouwen. Daarbij valt de naam van Bembe Isinyonyi Anzuluni.
Volgens Kengo echter is er geen enkel probleem. De president stelt het goed, neemt alle presidentiële taken waar en zal zich in oktober weer in Zaïre bevinden. Ook de aanhang van Mobutu strooit gretig presidentiële gezondheidsbulletins rond : de Luipaard is in goede doen en genoot zelfs van een uitgebreide maaltijd in een restaurant in Lyon.
Maar deze keer twijfelen ze in Zaïre. Uiteindelijk heeft zelfs Mobutu het eeuwige leven niet. De dragers van Mobutu’s gedrag lopen in elk geval bloednerveus rond. Toen de krant Le Palmarès vorige week schreef dat Mobutu nog langer in Zwitserland bleef omdat hij ook geopereerd zou worden voor keelkanker, werd de krant in beslag genomen en de directeur in de gevangenis gestopt. In overheidskringen veroorzaakt elk gerucht en elk bericht zenuwaanvallen.
Dat verraadt veel van de institutionele broosheid en de samenhang van Zaïre. In het oosten, de streek van Kivu, gaan de etnische ruzies door. Overal in het land propageren politici de etnische samenhang in naam van het regionalisme. Dit opdrijven van de middelpuntvliedende kracht maakt een uiteenspatten van het land des te meer mogelijk. Mobutu, die geheel zijn leven symbool stond voor de eenheid van het land, moet nu (vanop zijn ziekbed) toezien hoe dat land uiteenvalt. Het einde van de patriarch werd al meermaals voorspeld. Deze keer echter lijkt het serieus.
François Misser
Mobutu Sese Seko bij zijn jongste openbare verschijnen, in april in Frankrijk : symbool van de eenheid.
Kengo wa Dondo : tijdelijk acceptabel.
