‘We’re fucked.’ De Britse neurowetenschapper Stephen Emmott windt er geen doekjes om. ‘Als we niet snel en drastisch onze levensstijl veranderen, gaan we samen ten onder. Alleen denk ik niet dat we iets zullen ondernemen.’
Veel hoop schemert er niet door in het boek Tien miljard. Kan de aarde de mensheid nog aan? van Stephen Emmott, hoofd van de afdeling Computational Science van het onderzoekscentrum Microsoft Research in Cambridge en gastprofessor aan de universiteit van Oxford. Aan het einde van deze eeuw zullen er minstens tien miljard mensen op onze planeet wonen. Alleen is de vraag of we het einde van die eeuw nog zullen halen. ‘We weten allemaal dat er grenzen zijn aan het aantal mensen dat de aarde kan onderhouden. Er worden heroïsche discussies gevoerd over hoe groot dat aantal dan wel is. Is dat de huidige zeven miljard? Is het die magische tien miljard? Ik ben bang dat we het aantal al zwaar overschreden hebben. Ik ben zeker niet de enige die met die angst leeft. Toen ik aan een slimme wetenschapper, gespecialiseerd in onderzoek naar de draagkracht van de aarde, vroeg hoe hij met deze situatie wil omgaan, antwoordde hij zonder aarzelen: “Mijn zoon leren hoe een geweer werkt.”‘
Doorheen de hele geschiedenis waren er predikers die het einde der tijden aankondigden. Wat maakt u anders?
StephenEmmott: Tot tien jaar geleden had ik mensen zoals ik waarschijnlijk ook gewoon bij de eindtijdpredikers gecatalogiseerd. Maar toen was ik helemaal niet bezig met onderzoek naar klimatologie of ecologie. Tot ik in 2004 onder auspiciën van Microsoft een nieuw laboratorium uit de grond mocht stampen, gewijd aan onderzoek naar een beter begrip van onze snel evoluerende biologische systemen. In ons Computational Science Laboratory onderzoeken jonge wetenschappers onder andere het klimaatsysteem, de ecosystemen, en de impact van de mens op de aarde. Vanuit dat onderzoek proberen we te voorspellen hoe die systemen op veranderingen zullen reageren.
Veranderingen die door de mens in gang gezet zijn?
Emmott: Ja. Zo is de klimaatverandering een rechtstreeks gevolg van een aantal revoluties in de landbouw, de wetenschap, de industrie en de gezondheidszorg. Rond 1800 waren we met één miljard mensen op de wereld, en honderddertig jaar later met twee miljard. Van dan af ging het alleen maar crescendo dankzij nieuwe productieprocessen in de landbouw en de industrie, technologische vernieuwingen, het exploderende transport en de spectaculaire ontwikkelingen in de gezondheidszorg. Om onze revoluties aan de praat te houden, verstookten we massaal steenkool, olie en aardgas. In 1960 waren we al met drie miljard. Om in onze noden te kunnen blijven voorzien, namen we op een gigantische schaal land in gebruik, spoten we op industriële schaal pesticiden in het rond, en lieten we de koeien en varkens bij wijze van spreken van de lopende band rollen. Hele ecosystemen gingen om zeep, maar toch schakelden we nog een paar versnellingen hoger. Twintig jaar later waren we met vier miljard. Nog eens tien jaar later zaten we aan vijf miljard en in 2000 liepen er zes miljard mensen rond. Toen hadden we door dat we een verschrikkelijk probleem hadden en bleek onze atmosfeer vol CO2 te zitten.
Maar toen was het eigenlijk al te laat?
Emmott: We hebben onszelf in een heilloze tredmolen opgesloten. Doordat er globaal steeds meer monden te voeden zijn, hebben we ook steeds meer land nodig, wat leidt tot massale ontbossing. Onze niet aflatende honger in deze geglobaliseerde wereld zorgt voor een toename in de productie en het transport van voedsel. Al die dingen samen zijn er verantwoordelijk voor dat de vraag naar energie blijft stijgen, waardoor de klimaatverandering steeds sneller gaat. Het logische gevolg is een toenemend tekort aan water, voedsel en land, wat gepaard zal gaan met klimaatoorlogen en -vluchtelingen. De biodiversiteit staat zwaar onder druk. Doordat er steeds meer soorten verdwijnen, komen onze ecosystemen in de problemen. Zonder dat we het zelf lijken te beseffen, bevinden we ons griezelig dicht bij een omslagpunt waarna de catastrofe onafwendbaar is.
U schetst een waar horrorscenario, maar wie zegt er dat we niet in staat zullen zijn onze problemen op te lossen?
Emmott: Het scenario dat ik in Tien miljard schets, heb ik niet in mijn eentje uit mijn mouw geschud. In mijn lab werken ongeveer veertig wetenschappers, en ze zijn het allemaal met me eens. De wetenschapper die zijn zoon met een geweer wil leren omgaan, werkt bij mij. Ik schrok toen hij dat zei, want hij is echt een krak in zijn vak en staat met beide voeten stevig op de grond. We delen de visie dat we in volle vaart op een ramp afstevenen, alleen kibbelen we nog over de omvang van die ramp. Als we ons vanaf nu héél rationeel zouden gedragen, kunnen we de ramp misschien beperken. Maar mijn collega’s en ik geloven niet dat mensen rationeel handelen. En wat doen de meeste wetenschappers? Die durven hun hoofd niet boven het maaiveld uitsteken.
Misschien omdat ze in alle stilte aan de groene technologieën van de toekomst werken?
Emmott: Dat is het standpunt van de ‘rationele optimist’. Die stelt dat vroegere onheilsprofeten zoals Thomas Malthus en de Club van Rome dankzij onze intelligentie en creativiteit ongelijk gekregen hebben. De rationele optimist verkondigt dat we ons met behulp van nieuwe technologieën in de jaren vijftig en zestig konden redden uit een voedselcrisis die door overbevolking in gang was gezet. Hij vergeet dat ‘dankzij’ die nieuwe technologieën de problemen alleen maar groter geworden zijn. Hernieuwbare energie wordt al een paar jaar zwaar gepropageerd, maar met de huidige technieken voor wind- en zonne-energie zullen we het echt niet redden. Weinig ecologisch bewuste mensen weten dat voor de productie van nieuwe generatie zonnepanelen zeldzame metalen ontgonnen moeten worden en dat er stikstoftrifluoride voor nodig is, een van de krachtigste broeikasgassen ooit. Als we groene energie een kans willen geven, moet er wereldwijd een programma voor in gang gezet worden, wat ik echt niet zie gebeuren.
U werkt toch zelf in uw laboratorium aan ‘kunstmatige fotosynthese’, een techniek die u ‘een potentiële energieoplossing voor de wereld’ noemt?
Emmott: Dat is niet gelogen, want met kunstmatige fotosynthese imiteren we hoe planten onder de invloed van het licht van de zon energie gebruiken en omzetten. Maar dat onderzoek staat nog in de kinderschoenen, en er zijn nu te weinig wetenschappers mee bezig. Voor ons energieprobleem zie ik op korte termijn voorlopig maar één oplossing, en dat is kernenergie. Ik zeg dat helemaal niet van harte, want kernenergie is niet zonder gevaar – herinner u Fukushima. Ik denk ook niet dat het zal gebeuren, want dan is er alweer een globaal plan nodig en veel overheden krijgen kernenergie op dit moment niet verkocht.
Als de technologie ons niet kan helpen, rest ons alleen een radicale verandering in ons gedrag?
Emmott: Ja. En dan heb ik het niet over de sluimertoets van de tv uitzetten, de oplader van je mobiele telefoon uit het stopcontact trekken of onder de douche plassen. Al die ‘acties’ zullen ons niet redden en zijn niet meer dan symbolische minuscule druppels in een reusachtige oceaan. De gedragsveranderingen die noodzakelijk zijn, zijn fenomenaal ingrijpend: we zullen drastisch minder moeten consumeren. Alles zal op de bon moeten, werkelijk álles: voedsel, auto’s, laptops, smartphones… En we zullen voor geboortebeperking moeten zorgen. Maar ik vrees dat we gewoon als vanouds tot het bittere einde zullen blijven doorgaan.
Stephen Emmott, Tien miljard. Kan de aarde de mensheid nog aan?, Atlas Contact, 198 blz., 9,99 euro.
DOOR JAN STEVENS
‘Werkelijk álles zal op de bon moeten: voedsel, auto’s, laptops, smartphones… En er moet geboortebeper- king komen.’
‘Toen ik een slimme collega vroeg wat te doen, antwoordde hij: “Mijn zoon leren hoe een geweer werkt.”’
