?12 Monkeys” blaast ?La Jetée” op.

Op dezelfde avond dat ?12 Monkeys” van Terry Gilliam het Festival van de Fantastische Film opende, programmeerde het Filmmuseum toevallig ?La Jetée”, de kortfilm uit 1963 waarop Gilliams film is geïnspireerd. Ik ging ?La Jetée” bekijken om te zien hoeveel de scenaristen, Janet en David Webb Peoples (Gilliam beweert het origineel niet gezien te hebben), aan deze legendarische film van Chris Marker hadden ontleend. Ik ben nu nog minder onder de indruk van ?12 Monkeys”.

?La Jetée” is een vaak geciteerde, maar zelden vertoonde film van 29 minuten met een buitenissige reputatie. Zeer terecht, zo blijkt.

De anonieme protagonist was in zijn kinderjaren getuige van een moord op de promenade van Orly. Jaren later wordt Parijs door een atoomaanval verwoest, de held is een van de overlevenden die in de kelders van het Palais de Chaillot als proefkonijn wordt gebruikt voor experimenten met tijd en geheugen. Het opnieuw beleven, zowel in het verleden als in de toekomst, van een ongelukkige liefde wordt hem fataal. Terwijl hij sterft, beseft hij dat hij zelf de man was die in Orly werd vermoord.

Het vertelprocédé is uniek : op twee korte flitsen na bestaat ?La Jetée” volledig uit een montage van stilstaande beelden, voorzien van een commentaarstem en schrille geluidseffecten. De bevroren zwart-wit beelden zijn geen foto’s, maar fotogrammen geïsoleerd uit echte opnamen. Dit staat op de generiek vermeld als het procédé Ledoux, genoemd naar de curator van het Belgisch Filmarchief die ook een van de folteraars speelt.

De gebruikte techniek van verstarde beeldenreeksen is onlosmakelijk verbonden met de bespiegeling over de functie van de tijd en het geheugen. Het filmmedium beroofd van de illusie van de vloeiende beweging wordt zelf het onderwerp van dit baanbrekend experiment dat best kan concurreren met de markantste films van Alain Resnais.

Wat heeft Gilliam nu gedaan ? Hij heeft een avant-gardistisch meesterwerkje opgeblazen tot een futuristische actiefilm. Alles wat bij Marker werd gesuggereerd, wordt expliciet. In het cerebrale ?La Jetée” kreeg de man drugs toegediend en zou alles zich in zijn hoofd kunnen afspelen. In ?12 Monkeys” reist hij per tijdmachine, een krakkemikkige folterstoel die zo uit ?Brazil” komt. Bij Gilliam is er van die psychische intensiteit geen sprake, in plaats van een gedachtenwereld die akelig filmisch gestalte krijgt, moeten we het stellen met een brouwsel van losgeslagen barokke fantasie, Monty Python-surrealisme en een Hollywood blockbuster met Bruce Willis.

Patrick Duynslaegher

Bruce Willis in 12 Monkeys : losgeslagen barokke fantasie.