Hubert van Humbeeck

Het referendum blijft een doeltreffend wapen tegen Europese integratie. Dat helpt de Europeanen niet vooruit.

Europa is sinds vorige week weer in de ban van het referendum. Het Nederlandse ‘Nee’ tegen het associatieverdrag tussen de Unie en Oekraïne werpt zijn schaduw op het referendum dat eind juni in het Verenigd Koninkrijk gehouden wordt over de vraag of Londen lid moet blijven van de Europese Unie. Voor de voorstanders van een brexit is de Nederlandse stem in ieder geval een geschenk uit de hemel.

Vanzelfsprekend was het die nee-stemmmers helemaal niet om dat verdrag te doen, dat overigens al voor een deel wordt uitgevoerd. Op de relatie tussen de EU en Oekraïne heeft het resultaat van dit referendum weinig invloed, op de toekomst van de Europese Unie des te meer. Het doet onvermijdelijk denken aan de referendums in Nederland en Frankrijk in 2005. Toen werd de tekst van het verdrag over een Europese grondwet verworpen en moest het proces van Europese integratie stappen achteruitzetten.

In 2005 werd de Nederlandse regering verweten dat ze de tekst van dat verdrag te weinig had verdedigd. Ook dit keer bleven de regeringspartijen nagenoeg afwezig in het debat, uit schrik dat de populistische tegenstanders van de Unie hen bij de parlementsverkiezingen volgend jaar de rekening zullen presenteren. Het is ook op basis van dat soort kleine politieke berekeningen dat de Britse premier David Cameron de eurosceptici in zijn Conservatieve partij twee jaar geleden een referendum over de Europese toekomst van het Verenigd Koninkrijk beloofde. Nu hij ondertussen door het lek over het offshorebedrijf van zijn vader in de Panama Papers aangeschoten wild is, dreigt het referendum over Europa een referendum over Cameron zelf te worden.

Het was nochtans de toenmalige Labourleider Clement Attlee die in 1945 in Londen een referendum afwees, omdat het ‘een instrument is van demagogen en dictators’. Door de vezwakking van het traditionele politieke centrum, brokkelt het vertrouwen in de oude politieke elite af en krijgen veel rechtse en linkse demagogen nu de vrije baan. Omdat Europa het werk is van die elite is dat ook een deel van het probleem. Brussel verwijt politici terecht dat ze thuis te weinig voor het Europese project opkomen, maar het geeft burgers zelf zelden het gevoel dat ze in de Unie beter af zijn dan erbuiten. Als het bijvoorbeeld gaat om de aanpak van zoiets als sociale dumping. Het is geen excuus, maar ook Europese politici moeten in hun eigen land verkozen raken, en Brussel is meestal ver weg.

Hubert van Humbeeck

Het was Labourleider Clement Attlee die in 1945 een referendum afwees omdat het een ‘instrument was van demagogen en dictators’.

Reageren op dit artikel kan u door een e-mail te sturen naar lezersbrieven@knack.be. Uw reactie wordt dan mogelijk meegenomen in het volgende nummer.

Partner Content