Orkestmusici hebben vaak rugpijn. Een ergonomische stoel voorkomt narigheid.

VEEL MENSEN die op een koncertavond van de Zoveelste van Beethoven zitten te genieten, beseffen niet dat voor die dames en heren op het podium vaak erbarmelijke arbeidsomstandigheden heersen. Lawaai bijvoorbeeld, vooral voor hen die vlak voor de trompetten zitten. En slecht licht, waardoor het notenbeeld begint te dansen. Of hitte, zeker als er tv-spots boven hen hangen. In de “bak” van de opera kan het helemaal te gortig zijn. Vaak moeten ze daar dicht opeengepakt in de krappe kuip hun beroep uitoefenen, met het instrument van hun achterbuurman in de nek. Als “Die Walküre” van Wagner op de affiche staat, hebben ze het voor vier uur aan hun been.

Het beroep van orkestmusicus kent geen medelijden met alledaagse kwalen die voor andere mensen nauwelijks het vermelden waard zijn. Neem nu herpes labialis, een biezonder nare aandoening waarbij een pijnlijke uitslag op de lippen ontstaat. Zoiets is voor iedereen erg vervelend, maar voor een trompettist is het een ramp. Hij mag het spelen vergeten.

Dan zijn er de typische kwalen die uit het bespelen van het instrument zelf voorkomen. Zo kunnen de zich eindeloos herhalende bewegingen van de strijkstok de zogeheten repetitive strain injuries (RSI) veroorzaken. In het voorjaar van 1995 vond in het Duitse Freiburg het eerste “Kongres voor Muzikale Geneeskunde” plaats. Hier werd duidelijk dat ruim de helft van de instrumentalisten in Duitsland, Italië en de VS last heeft van beroepsletsels en pijn lijdt. Als voornaamste klacht met een piek bij de strijkers is er de nek- en rugpijn. Natuurlijk speelt hier het zitten op vaak zeer slechte stoelen tijdens urenlange repetities en koncertavonden een grote rol.

Herman Lemahieu, hoornist bij het BRTN-orkest : “Vooral op lokatie naar kleine plaatsen kan dat erg zijn. Je bent al blij als ze je niet op klapstoeltjes van een biertent laten hokken”. Het is dan ook een schande dat aan dit makkelijk op te lossen probleem zo weinig aandacht wordt besteed.

In Nederland staan ze en dat zal niemand verbazen vrij ver op het gebied van medische preventie. Begin jaren tachtig vroeg het Brabants Orkest uit Den Bosch aan Planservice Nederland een bedrijf dat instaat voor produktontwikkeling en dergelijke om een orkeststoel te koncipiëren die zowel aan de eisen van blazers als strijkers kon voldoen. Tot dan toe maakte dit orkest gebruik van plastic kuipstoeltjes, met veel klachten (nek-, spier- en rugpijnen) tot gevolg.

TOPSPORTERS.

Joost de Jonghe, account consultant van Planservice Belgium in Ternat, vertelt : “Die stoel moest aan onder meer de volgende criteria voldoen : een instelbaar vooroverhellend zitvlak, eenvoudig te bedienen, ook tijdens het koncert ; hogere zit dan een normale stoel ; en makkelijk verplaats- en stapelbaar. Uitgangspunt voor ons werd de bekende knie- of balansstoel uit Skandinavië. Onder leiding van Rien Brugman werd een ergonomische stoel ontwikkeld die de naam musity-orkeststoel kreeg. Typisch is een hendel onder het zitvlak, waardoor je dat naar voren hellend kunt plaatsen ; denk maar weer aan de Skandinavische balansstoel. “

“In Nederland gebruiken al méér dan vijftig orkesten, ensembles en muziekakademies deze musity-stoel. Buiten het Brabants Orkest onder andere de Concertgebouwstichting, het Residentieorkest in Den Haag, het Gelders Orkest, en de meeste conservatoria en muziekscholen. In België werd de ergonomische stoel onlangs vooral geïntroduceerd dankzij het Festival van Vlaanderen, die hem op bijna al zijn Gentse koncerten liet gebruiken. “

Kinesist-ergonoom Eric Decabooter was jarenlang docent aan de rugschool van het Universitair Ziekenhuis (UZ) in Gent, en hij heeft ruim twintig jaar ervaring met dé kwaal van onze samenleving, rugpijn. In 1990 stichtte hij zijn eigen zelfstandig “Centrum voor Preventie Rugklachten” in Gentbrugge. Hij krijgt ook orkestmusici over de vloer en heeft daardoor veel belangstelling voor hun zitprobleem.

Decabooter : “Die musity-stoel biedt een goede lordose-steun voor de lumbale kromming in de lage rug. Het is namelijk belangrijk dat die lordose, de natuurlijke kromming, behouden blijft met daardoor volledige bewegingsvrijheid van de bovenste ledematen. Het bovenlichaam wordt gesteund door de rugleuning waardoor de wervelkolom wordt ontlast. Tijdens de rustpauzes kan de musicus de stoel in volledig neutrale positie zetten en tijdens de speelduur onhoorbaar gradueel instellen. Op gelijk welke stoel met horizontaal, neutraal zitvlak is het technisch onmogelijk om de natuurlijke kromming van de wervelzuil te behouden. Psychologisch heeft de aktieve zithouding het voordeel dat de muzikant steeds naar het instrument toe beweegt en een opener houding voor de muziek aanneemt. “

Eric Decabooter vergelijkt de orkestmusici met topsporters. Hun fysieke inspanningen op repetities en koncerten kan je volgens hem op één lijn stellen met die van atleten op trainingen en wedstrijden. In beide gevallen staan ze geestelijk onder druk en zijn ze kwetsbaarder dan anderen. Maar in tegenstelling tot de geneeskundige begeleiding in de sport, die vrij behoorlijk georganizeerd is, staat de medische zorg voor musici jammer genoeg nog in de kinderschoenen. Hier toch.

Fons de Haas

Een celliste van het Ensemble Walter Boeykens voor een FvV-koncert op de musity-stoel : een aktieve zithouding.