Moleculaire mantelzorg

ALZHEIMERPATIËNT Een deel van de hersenproblemen bij alzheimer lijkt omkeerbaar te zijn. © Reporters

De eiwitten die de ziekte van Alzheimer uitlokken, worden grondig bestudeerd.

De ziekte van Alzheimer is een vorm van dementie die wereldwijd nu al 44 miljoen mensen treft. Ze ontstaat door de opstapeling van kwalijke eiwitten in de hersenen, zoals het tau dat kluwens veroorzaakt die hersencellen doen afsterven en de communicatie tussen de overblijvende cellen hinderen. Op termijn is totale mentale aftakeling het gevolg.

Psychologe Ann Van der Jeugd van de KU Leuven meldt met een aantal collega’s in Neurobiology of Aging dat ze erin geslaagd zijn om bij muizen de vorming van tau-kluwens ongedaan te maken. Als muizen tau-kluwens ontwikkelen, krijgen ze te kampen met symptomen van alzheimer, zoals problemen met geheugen en leervermogen. Ze zijn dan minder goed in staat bepaalde taken uit te voeren. Het uitschakelen van tau-kluwens impliceert dat ze weer beter worden in die taken, maar heeft jammer genoeg een opvallend neveneffect: de muizen slagen er niet meer in logische verbanden tussen twee prikkels, zoals een geluid en een lichte schok, te leggen. Toepassing als een behandeling tegen alzheimer ligt dus niet meteen voor de hand.

Een ander eiwit dat bij alzheimer in de fout gaat, is het amyloïd, dat geen kluwens vormt, maar plaques. Er zijn nog een rist andere ziekten waarbij het amyloïd problemen veroorzaakt. De oorzaak is vaak het afsplitsen van kleine stukjes van een groter eiwit onder invloed van proteasen. De resultaten van het knipwerk kunnen zich verzamelen en harde plaques vormen die de hersenwerking ontregelen.

Biochemicus Jan Gettemans en zijn collega’s van de UGent schrijven in Molecular Therapy dat zogenaamde moleculaire mantelzorgers (nanobodies) alvast bij de weesziekte gelsoline amyloïdose soelaas kunnen brengen. Het is een ziekte met één afwijking in het eiwit gelsoline, waardoor het gemakkelijk door proteasen wordt afgebroken. De nanobodies schermen het eiwit echter af, waardoor de proteasen hun vernietigende werk niet kunnen doen. Het liquideren van de proteasen is geen optie, omdat ze in een lichaam veel nuttige functies uitoefenen.

Weesziekten zijn zeldzame aandoeningen die wereldwijd slechts enkele honderden of maximaal duizenden patiënten vellen. Volgens Gettemans zijn er duizenden van zulke ziekten, waarvoor meestal geen behandeling bestaat. Of de moleculaire mantelzorgers nuttig kunnen zijn in de strijd tegen alzheimer moet nog worden nagegaan. Maar gemakkelijk zal het niet zijn. Patiënten zullen nog lang afhankelijk blijven van onder meer menselijke mantelzorgers.

Er zijn duizenden zeldzame weesziekten waar geen behandeling voor bestaat.

Reageren op dit artikel kan u door een e-mail te sturen naar lezersbrieven@knack.be. Uw reactie wordt dan mogelijk meegenomen in het volgende nummer.

Partner Content