De Amerikaanse Tina Barney fotografeert haar familie, scherp en veelkleurig. Foto’s die mooier worden als er veel van zijn.

Het is simpel: we zijn verzot op de foto’s van Tina Barney. Dus, als ze nu in Essen uitvoerig tentoongesteld worden dan rennen we daarheen om ze – nog voor de vernissage – gulzig en intens van boven naar beneden van rechts naar links en in alle andere richtingen te savoureren.

Ze is vierenvijftig, Amerikaanse, onwaarschijnlijk rijk en graatmager. Ze ziet er oud uit voor haar leeftijd. We zouden dat beleefd verzwijgen, ware het niet dat ze zichzelf en haar familie voortdurend fotografeert en dat ze die dingen dus voluit toont. De foto’s op de expositie zijn groot en scherp en in kleur. Het lijken historische taferelen waarbij we de indruk krijgen dat we mensen zien in hun gewone doen. Dat is slechts een oppervlakkige eerste indruk en het zou – technisch – ook niet kunnen. De foto’s zijn zo scherp dat ze zeker opgenomen werden met een reusachtige camera en deze objecten (negatiefformaat 20 maal 25 centimeter) zijn volkomen ongeschikt voor het maken van momentopnamen. Neen, deze foto’s zijn geposeerd, gedirigeerd en bedacht. En zo is dat met de foto’s van Tina Barney: schijn bedriegt.

Sinds de jaren zeventig fotografeert Tina Barney haar familieleden en vrienden. We zien ze in groepjes praten, liggen, eten en druk doende in luxueuze interieurs, weelderige tuinen en comfortabele badkamers.

Ondertussen kennen we de talrijke verschijningsvormen en een flink stuk van de garderobe van haar zus Jill, we weten dat haar moeder (ondertussen meer dan tachtig jaar oud) er nog stralend uitziet, we kennen de moedervlekken op de arm van een van haar zonen, en zeker ook de vale ogen van Tina Barney zelf. Ze heeft een koude blik.

Het is een – letterlijk – welopgevoede dame. Ze kreeg les aan een dure privé-school in Manhattan, (ze werd met een zwarte limousine mét chauffeur naar de straat naast de school gebracht, kwestie van zich niet belachelijk te maken bij haar medeleerlingen) studeerde aan dito scholen in Zwitserland en kunstgeschiedenis in Florence, volgde workshops bij belangrijke Amerikaanse fotografen en werkte als vrijwilligster aan het Museum voor Moderne kunst in New York. Uiteraard is ze bevriend met iedereen die er enige betekenis heeft.

Het is in haar familie het gebruik om kunst te verzamelen, niet alleen omdat ze ervan houden, maar misschien ook omdat ze zich graag met dingen bezighouden die proper zijn en veel geld opbrengen.

EEN LOSSE, GEMAKKELIJKE SFEER

Haar foto’s worden mooier als er veel van zijn. In dat geval beginnen we de mensen te kennen en wordt het gebeuren persoonlijker. De grote scherpte, de kleuren en het grote formaat vervormen derealiteit. De foto’s houden het midden tussen theater, cinema en familiekiekjes. De aanblik is verwarrend, de herkenbaarheid vals, de leugen warmbloedig. Als kijker raakt men verloren in alle mogelijke elementen in beeld, we letten op de kunstwerken aan de muur, de pukkels op de lichamen, het zicht door het venster en raken de draad kwijt. Deze foto’s ondermijnen enkele visuele zekerheden op een wellustige manier. Er hangt een losse, gemakkelijke sfeer over deze foto’s.

Tina Barney doet het met opzet, ze fotografeert feestelijke taferelen of warme plaatsen waar de mensen luchtig gekleed gaan, aan de westkust bijvoorbeeld. Ze noemt die manier van leven: “slano”.

Hoe reageren uw – ondertussen volwassen – zonen en uw zus op die foto’s?

Tina Barney: Ze begrijpen er niets van, ze zijn met andere dingen bezig, ze kijken er nauwelijks naar, maar vinden het ook niet erg als ze gefotografeerd worden. Moeder doet maar. Ook mijn zus heeft daar weinig oog voor: ze is bedrijvig in de verkoop van onroerende goederen.

Maar hoe reageren de kijkers en de Amerikaanse pers op uw foto’s?

Barney: Ach, ze hebben het bijna uitsluitend over die rijkdom en de decors. Ik ben ervan overtuigd dat ze in Europa meer aandacht zullen hebben voor de foto’s zelf, en het beter begrijpen.

Wat moeten we dan begrijpen?

Barney: Dat ik artistiek bezig ben. Dat het bij mij gaat om de vorm en de houdingen en de kleur. Dat ik aandacht besteed aan elk detail in beeld en op die manier verwijs naar de grote historische artistieke taferelen waar men kan instappen.

Bent u dan een eenzame, slecht begrepen kunstenares?

Barney: Neen, ik beleef er ook plezier aan. Als kind was ik schuchter en verward, maar dat is nu veranderd. Ik voel me goed in mijn vel als fotograaf en als vrouw. Ik kan het me permitteren om te doen waar ik zin in heb. Ik heb geen huishouden meer, mijn kinderen trekken hun plan, ik heb ooit een huwelijk gehad, maar dat was een duistere periode in mijn leven.

Wat staat er op stapel?

Barney: Ik heb een reeks naakten afgewerkt, ik maak ook meer portretten, ik werk voor een Engelse krant, ik heb een reeks gemaakt rond rijke families in Rome en ben voluit bezig met het fotograferen van een theatergroep.

Hoe zijn portretten anders dan deze foto’s?

Barney: Als ik groepen fotografeer met minder dan drie mensen wordt het moeilijk. Dan verwachten ze iets van de fotograaf, dan weten ze niet wat doen. En toch wil ik dit. Ik wil ook mensen alleen kunnen fotograferen, het lukt me nu beter dan vroeger. Ik laat ze naar me kijken en zoek nauwkeurig naar hun goede plaats in beeld en tegenover de achtergrond. Iedereen moet zijn eigen ruimte krijgen. Dat is de kunst.”

EEN GEPASSIONEERDE VROUW

Samen met Barney bekijken we aandachtig de foto’s die ze zelf als de belangrijkste ervaart. Elke kunstenaar of fotograaf heeft van die beelden die – vaak onverwacht – een kentering betekenen, iets nieuws wakker schudden. Tina Barney kent dat en wijst naar prikkelende foto’s en elementen in het binnenste van die beelden. Niets blijkt toeval te zijn.

Als ze erover spreekt, wordt ze een gepassioneerde vrouw, een machtig iemand. Ze vertelt hoe ze overschakelde op de camera met het negatiefformaat 20 x 25 cm en hoe ze resoluut kiest voor kleur en vooral voor veel kleuren. Ze heeft dit meegebracht uit Italië. Ze toont hoe ze de mensen gebruikt en ze in een houding dwingt. Ze spreekt over de tonen van wit en het effect van een lager standpunt en over mode en architectuur, ze weet er alles van, leeft ermee en lijdt eronder.

Het reusachtige zelfportret. We zien haar gezicht met een hand voor de ogen honderden keren levensgroot. Ik zeg dat ik erg onder de indruk ben en vraag waarom ze scherp stelde op de lippen en niet op de ogen?

“Bij jezelf kan je dat niet zo nauwkeurig mikken”, en na een poos, “ik zie mezelf niet graag op de foto.”

Tina Barney, “Fotografiën von Familie, Sitte und Form”. Van dinsdag tot zondag van 10 tot 18u (op vrijdag tot middernacht) Gesloten op maandag. Nog tot 10 oktober.

Daarna reist de tentoonstelling naar Rotterdam, Leipzig en Tampere (Finland).

Johan De Vos