Voor de tweede opeenvolgende keer hebben de Russische media Vladimir Poetin tot man van het jaar uitgeroepen. In 2000 heeft de president, vrijwel ongehinderd door enige oppositie, zijn beleid doorgevoerd. Niets lijkt zijn populariteit te kunnen ondermijnen.
Rusland begon het nieuwe jaar en het nieuwe millennium met een nieuwe, oude hymne. De muziek van Alexander Alexandrov evoceert bij miljoenen Russen een groots verleden, ook al is dat beladen met de herinnering aan de wandaden van de Stalindictatuur.
Maar president Poetin grijpt niet alleen in de symboliek terug naar het verleden. Hij deelde het land naar aloude tsaristische traditie in zeven districten in. Aan het hoofd van elk district benoemde hij een persoonlijke vertegenwoordiger, een soort ‘gouverneur-generaal’ die alleen aan de president en het Kremlin verantwoording verschuldigd is. Vijf van die zeven zijn hooggeplaatste militairen of ex-collega’s van de KGB. Eén van hen, Viktor Tsjerkessov is de voormalige baas van de geheime dienst in Leningrad en nu presidentiële vertegenwoordiger in het noordwestelijke district. Hij heeft een stevige reputatie als kwelgeest van de voormalige dissidenten. Ook op andere posten heeft Poetin zich met de alte Kameraden omringd. Sergej Ivanov, ex-collega uit de KGB, is één van de machtigste figuren in zijn omgeving. Hij staat aan het hoofd van de Veiligheidsraad, een informeel adviesorgaan van het Kremlin dat steeds meer invloed krijgt ten koste van regering en parlement.
‘Neem zoveel autonomie als je kunt slikken’, zei voormalig president Boris Jeltsin tegen de regionale leiders in de broeierige nadagen van zijn succesvolle anticommunistische revolutie. Vladimir Poetin draait ook wat dat betreft de klok terug. De politieke macht van de gouverneurs is gebroken. Ze zitten voortaan niet meer in de Federatieraad (de Senaat) en kunnen dus geen rechtstreekse invloed op de nationale politiek meer uitoefenen. En vooral: ze zijn hun parlementaire onschendbaarheid kwijt. De president heeft zichzelf bovendien de macht gegeven om de regionale baronnen te schorsen als er ook maar één gerechtelijk onderzoek tegen een van hen wordt begonnen. De gouverneurs hebben als zoethoudertje het lidmaatschap gekregen van de Staatsraad, een nieuw orgaan met louter adviserende bevoegdheid.
Waar het niet met wetgeving kan, houdt het Kremlin de lokale dissidenten in toom met wat in Rusland eufemistisch ‘verkiezingstechnologie’ wordt genoemd. Het schuift zijn eigen kandidaten naar voren en gebruikt de rechtbank om ongewenste figuren juridisch te liquideren. Dat gebeurde in Koersk, waar de flamboyante gouverneur Alexander Roetskoj enkele uren voor de regionale verkiezingen op rechterlijk bevel van de kieslijsten werd geschrapt. In die omstandigheden kreeg zijn communistische tegenkandidaat de overwinning op een zilveren schaaltje aangeboden. In Oeljanovsk, de geboortestad van Lenin, schoof het Kremlin een andere kandidaat naar voren: generaal Viktor Sjamanov, tot voor kort een van de bevelhebbers van de Russische troepen in Tsjetsjenië. Hij verwierf in het opstandige gebied een reputatie als superhavik en de soldaten onder zijn bevel onderscheidden zich door wreedheden tegen de burgerbevolking.
ROVERBARONNEN
Boris Berezovski, de man die zich erop beroept Poetin aan de macht te hebben gebracht, heeft zich tegen zijn beschermeling gekeerd en is nu ’s lands beroemdste – en wellicht rijkste – dissident. Hij is naar het buitenland gevlucht en wordt op vraag van de Russische justitie door Interpol gezocht. Berezovski komt niet naar Rusland terug omdat hij vreest hetzelfde lot te ondergaan als zijn aartsrivaal, mediamagnaat Vladimir Goesinsky. Die bracht enkele dagen in de cel door en staat ook op de lijst van gezochte personen.
Berezovski kan model staan voor de roverbaronnen die in de Jeltsinperiode het land hebben leeggeplunderd en daarvoor nog met politieke macht en invloed beloond werden ook. Poetin heeft gezworen dat hij de politieke invloed van de oligarchen zal breken, maar hij heeft ze ook gerustgesteld. Er komt geen nieuwe herverdeling van bezit, beloofde hij hen na een vergadering in het Kremlin.
Onder Poetin zijn er – zo lijkt het wel – goede en slechte oligarchen. Roman Abramovitsj, een jonge oliebaron die opgang maakte in het kielzog van Berezovski, wordt in het Poetinregime niets in de weg gelegd. Integendeel, hij liet zich onlangs met steun van het Kremlin tot gouverneur verkiezen in het afgelegen Tsjoekotka en hij kreeg onder Poetin zestig procent van de Russische aluminiumindustrie onder zijn controle.
Ook de Alfagroep van Poetins vriend Pjotr Aven en Michail Fridman heeft geen last van de strijd tegen de oligarchen, integendeel. De Alfagroep is stevig in het Kremlin en in de Doema verankerd en is onder andere eigenaar van Tuymen Oil, volgens specialisten één van de snelst groeiende en agressiefste oliebedrijven in Rusland.
In de laatste weken van vorig jaar kreeg de dissidente mediagroep Media-Most een nieuwe klap in de niet aflatende guerrilla met het Kremlin. Terwijl Poetin in het buitenland was – hij bezocht Cuba en Canada – diende de Moskouse belastinginspectie bij het gerecht een verzoek in om de onderneming wegens gebrek aan middelen te liquideren. Jevgeni Kiseljov, de directeur van de commerciële televisie NTV, het vlaggenschip van de mediagroep, is ervan overtuigd dat het Kremlin niet zal rusten voor NTV uit de ether is gehaald en daarmee een dissidente stem is verstomd. In een recent interview beschreef de president de verhouding tussen de overheid en de vrije media als de seksuele spanning tussen man en vrouw. In de opvattingen van Poetin moet ‘een echte man altijd proberen en een fatsoenlijke vrouw altijd verzet bieden’.
VERGETEN OORLOG
Ondanks de catastrofe met de onderzeeër Koersk, de brand in de televisietoren Ostankino en de uitzichtloze oorlog in Tsjetsjenië blijft Poetin hoge toppen scheren in de populariteitscijfers. Toen de president na het zinken van de Koersk niet onmiddellijk zijn vakantieoord aan de Zwarte Zee verliet om naar Moermansk te reizen, stak er een storm van kritiek op in de Russische pers. Een paar weken later bleek echter dat zijn populariteit nauwelijks was aangetast. De man die verkozen werd met de belofte dat hij met een korte ‘antiterroristische actie’ orde op zaken zou stellen in de rebelse Kaukasische provincie Tsjetsjenië, is erin geslaagd het aanslepende conflict grotendeels uit de media te houden en door het grote publiek te laten vergeten. Dat er onder de Russische soldaten elke week tien tot twintig doden en gewonden vallen, wordt de president niet aangewreven.
Zijn populariteitscijfer blijft rond de zeventig procent schommelen en de lezeressen van de Moskovskaya Pravda noemden hun president de meest sexy man van Rusland. De teflonpresident werd aardig geholpen door de meevallende economische cijfers. Voor het eerst in jaren is het in de macro-economische analyses allemaal optimisme wat de klok slaat: een industriële groei van zeven percent (na jaren stagnatie of negatieve groei), verdriedubbeling van de reserves van de nationale bank, een stabiele roebelkoers en stijging van de reële lonen en pensioenen. Maar Poetin zelf is zich ervan bewust dat die goede cijfers meer het gevolg zijn van geluk dan van wijsheid. Op een recente vergadering van zijn economische topministers liet hij opvallend na zijn economische goeroe German Gref, de minister van Economische Ontwikkeling, voor de resultaten van het afgelopen jaar te feliciteren.
Het gunstige investeringsklimaat heeft de koudwatervrees van de buitenlandse investeerders niet kunnen wegnemen en ondanks een fiscale hervorming blijft het kapitaal het land massaal ‘ontvluchten’.
Rusland leeft nog altijd van de uitvoer van olie en andere grondstoffen (en wapens) en profiteerde dus van de hoge internationale olieprijzen en de nawerking van de roebeldevaluatie van drie jaar geleden. Sommige analisten, onder wie Poetins topadviseur voor economie Andrej Illarionov, vrezen dat de gunstige economische cijfers veeleer een hinderpaal dan een stimulans voor echte hervormingen zijn. Illarionov voorspelde in 1997 tegen alle officiële ontkenningen in de roebelcrash en hij waarschuwt ook nu voor een doemscenario als er geen structurele maatregelen komen. Ook German Gref voorspelt dat 2001 voor Rusland wel eens een crisisjaar kan worden met recessie en negatieve groei.
Na de gouverneurs en de oligarchen wil Poetin nu ook de politieke partijen strakker aan de leiband houden. Ondanks de verbale oppositie van partijleider Gennadi Zjoeganov legt de communistische fractie in de Doema het Kremlin zelden een strobreed in de weg bij de uitvoering van zijn plannen. Maar door de hervorming van het partijsysteem wil Poetin in 2001 zijn controle over heel het politieke leven in het land uitbreiden. De Doema heeft nog net voor het einde van 2000 de teksten gekregen van wetsvoorstellen die in de praktijk tot een tweepartijenstelsel kunnen leiden: de communisten en de pro-Kremlinpartij Edinstvo (Eenheid).
De kleinere partijen zijn gedoemd om te verdwijnen. Volgens de nieuwe wet zal elke partij minstens 10.000 ingeschreven leden moeten tellen en in minstens vijftig van de 89 regio’s vertegenwoordigd moeten zijn. Op termijn moet de hervorming vooral in de kaart van de Kremlinpartij Edinstvo spelen, de partij van de macht die in de onverwoestbare populariteit van Poetin deelt.
Johan Depoortere
