De mensensmokkel is de snelst groeiende misdaadbusiness ter wereld. De Belgische regering kondigt allerlei nobele initiatieven aan. Maar op het terrein zijn er bitter weinig resultaten, zegt Willy Bruggeman van Europol.
Op een internationale conferentie, die onlangs in Gent werd georganiseerd op initiatief van de regering, werd door Pino Arlacchi, topman van de Verenigde Naties, verklaard dat de smokkel en handel in mensen ‘de snelst groeiende vorm van georganiseerde misdaad ter wereld’ is geworden. ‘Er zijn al rapporten dat drugshandelaars nu overstappen op menselijke vracht omdat de winsten groter en de straffen kleiner zijn.’ Pino Arlacchi was eind vorig jaar de bezielende kracht achter de Palermo Conventie tegen Transnationale Georganiseerde Misdaad, die al door een paar honderd landen werd ondertekend. Bij die conventie horen twee protocols tegen mensenhandel én migrantensmokkel.
Terwijl het proces over de vrachtwagen met 58 dode Chinezen in Dover van start ging, en terwijl de West-Europese landen zich beraadden hoe ze schepen vol illegalen van hun kusten konden houden, kondigde België alvast aan dat het tijdens z’n Europese voorzitterschap van dit probleem een topprioriteit zal maken. In oktober wordt een grote conferentie over het asiel- en migratiebeleid in Brussel gehouden, en België bereidt ook een internationale politieactie aan de buitengrenzen in Oost-Europa voor. De regering heeft, naast de cel mensenhandel op Binnenlandse Zaken, onlangs ook nog eens een speciale Task Force opgericht. En op de kabinetsraad van vorige vrijdag werden weer nieuwe maatregelen tegen mensenhandel afgesproken.
Verwacht wordt dat de mensensmokkel nog zal toenemen, in containers, vrachtwagens of scheepsruimen. De beveiliging met CO2-scanners of infraroodcamera’s zorgt er alleen maar voor dat de illegalen in nog gevaarlijker omstandigheden worden vervoerd. Het is een escalatie die nu al voor honderden doden zorgt. Dat is de donkere zijde van de wereldwijde liberalisering of globalisering, waarvan niet alleen de economie maar ook de criminaliteit profiteert. Het probleem is voer voor ontelbare rapporten en congressen, maar op het terrein worden er nog bitter weinig resultaten geboekt. Dat is althans de mening van Willy Bruggeman, adjunct-chef van Europol in Den Haag.
Bij Europol werd zonet een rapport over mensenhandel gemaakt en de voorbije dagen besliste de bestuursraad om van dit probleem de topprioriteit in het komende jaar te maken. Vorige week gaf Willy Bruggeman hierover tekst en uitleg op de Europese top van politiechefs in Stockholm, waar mensensmokkel bovenaan op de agenda stond.
Er is blijkbaar een stijgend crisisgevoel over illegale immigratie in Europa?
Willy Bruggeman: Het ligt politiek duidelijk zeer gevoelig. De Europese landen zijn nu bang van drie soorten ‘incidenten’. Ten eerste: een plotse, felle stijging van het aantal illegalen of asielzoekers, zoals België vorig jaar had. Ten tweede: een dramatische gebeurtenis zoals de dood van de 58 Chinezen in Dover. Ten derde: de aankomst van grote, massale transporten, zoals de East Sea die in Zuid-Frankrijk strandde.
Dat was, vanuit het oogpunt van de smokkelaars gezien, een zeer geslaagde missie. Mogen we meer van die massale transporten verwachten?
Bruggeman: Het feit dat die operatie slaagde – de daders hebben een bom geld verdiend en zijn weggeraakt zonder veel sporen achter te laten – is natuurlijk de beste reclame ervoor. Dat zal dus blijven doorgaan. Af en toe wordt een schip onderschept. Maar wij hebben informatie dat er genoeg schepen wél al in geslaagd zijn om hun menselijke vracht aan land te brengen. Meestal worden de mensen wel voor de kust op kleine bootjes overgezet. Frankrijk heeft nu met één boot te maken gekregen, maar voor landen als Italië en Spanje is dat bijna dagelijkse kost. Die landen moeten er wel raar van opgekeken hebben dat heel West-Europa twee weken geleden achter een spookschip aanging. Maar er zijn, ondanks de strenge controles, ongetwijfeld ook zeer veel vrachtwagens die door de mazen van het net glippen. De dood van 58 Chinezen in Dover heeft de smokkelaars zeker niet afgeschrikt.
Europol heeft nu een analyse van de mensensmokkel gemaakt. Om hoeveel mensen gaat het?
Bruggeman: Wij schatten dat er ongeveer 500.000 illegalen per jaar in Europa binnenkomen. Dan hebben we het nog niet eens over de ruim 300.000 asielzoekers, van wie ook een groot deel via smokkelaars aankomt. Als je naar de bevolkingsexpansie en naar de slechte economie in de landen van herkomst kijkt, kun je alleen maar verwachten dat dat de komende jaren nog zal stijgen. Terwijl het in sommige landen zoals Canada gemakkelijker is om aan papieren te komen, zit de aantrekkingskracht van Europa vooral in de economie. In deze tijd van hoogconjunctuur bloeit het zwartwerk meer dan ooit, dat zien we onder meer in de textielateliers in Frankrijk. Natuurlijk kunnen politieke maatregelen in de toekomst voor een trendbreuk zorgen. Kijk maar naar het effect van de nieuwe Belgische regeling voor asielzoekers…
De voorbije maand waren er maar 1700 aanvragen meer, zegt België triomfantelijk. Maar mogelijk vragen er minder mensen asiel aan en komen er méér illegaal?
Bruggeman: Dat is perfect mogelijk. We moeten goed in de gaten houden of er niet gewoon een verschuiving van de ene groep naar de andere optreedt. Want dan komen we van de regen in de drop. In de clandestiniteit zijn de mensen er nog veel erger aan toe: om onderduikadressen en valse papieren te vinden, moeten velen een beroep doen op criminelen.
Klopt het dat mensensmokkel aantrekkelijker wordt dan drugshandel?
Bruggeman: We hebben inderdaad al drugsbazen zien overstappen op de handel in mensen. In sommige Europese landen is mensenhandel niet eens een misdrijf, laat staan mensensmokkel. De winsten zijn enorm: volgens onze gegevens betalen de cliënten honderdduizend (2479 euro) tot één miljoen frank (24.790 euro) aan de criminele netwerken. Reken maar uit: vijfhonderdduizend mensen maal honderdduizend frank, dat is een jaaromzet van minimaal vijftig miljard frank (1,240 miljard euro) alleen nog maar voor de smokkel naar Europa. En dan zijn er nog heel wat migranten die ook betaald hebben, maar hier nooit geraakt zijn.
Dat is dus inderdaad de snelst groeiende criminele tak, wat het gewicht én het aantal betrokkenen betreft. Daarom wordt dat ons belangrijkste thema van de toekomst. Zelfs het drugsprobleem wordt er nu al door ingehaald.
Ruim de helft van de illegale immigranten en asielzoekers doet volgens onze gegevens nu al een beroep op criminele netwerken. Dat zijn niet die grote maffiaorganisaties waar men meestal aan denkt. Voor de Chinezen is dat wel het geval: na het Dover-drama hebben we een goed zicht gekregen op de beruchte ‘ snakeheads‘, die de grootschalige mensensmokkel organiseren. Ook de Zuid-Amerikaanse handel zit vaak in handen van grote misdaadbendes. Maar verder gaat het toch vooral over losse criminele verbanden.
De organisatie van de handel gebeurt meer en meer in drie aparte fases. De eerste fase is de rekrutering van mensen in het land van herkomst. Vroeger hadden we daar te weinig oog voor. Sinds het Dover-incident proberen we ook dat onderdeel systematisch in kaart te brengen. De tweede fase is het transport, en het is vooral daar dat het grootste geld naartoe gaat: volgens onze schatting tweederde van de totale som. Vaak gebeurt dat met talloze tussenstations, van het ene land naar het andere, en telkens moeten er schuiladressen voorzien worden. De derde fase is de opvang in het land van bestemming. We zien dat veel mensen nog lange tijd nadien afhankelijk blijven van criminelen om hun schulden af te betalen.
Vandaar dat mensensmokkel en mensenhandel nu meer en meer met elkaar verward worden?
Bruggeman: We moeten toch een strikt onderscheid blijven maken. Mensenhandel is het verhandelen van mensen om hen uit te buiten – zelfs al gebeurt dat in één en hetzelfde land. Mensensmokkel is het helpen om mensen over grenzen te brengen.
Is het niet gevaarlijk om het hele proces te criminaliseren? Mensensmokkel is soms een onontbeerlijke dienstverlening, schreef een UNHCR-rapport. Zelfs echte politieke vluchtelingen moeten er een beroep op doen.
Bruggeman: Daar zijn wij ons van bewust. Mensensmokkel gebeurt zeker niet altijd vanuit criminele inspiratie, maar soms door verwanten met het oog op familiereünie, door mensen van dezelfde etnische gemeenschap uit solidariteit…
Wat zijn de belangrijkste routes?
Bruggeman: Ik denk dat Turkije en Oost-Europa groeipolen van de toekomst zijn. Daar heb je nu de draaischijven. De Balkan is een belangrijk transitgebied. Via Sarajevo zijn al tienduizenden illegalen Europa binnengekomen. Maar ook in Europa zelf is het een lucratieve markt: kijk eens hoe de Antwerpse misdaadwereld er geld aan verdient.
Het valt wel op dat er enorm veel rapporten en conferenties aan het probleem gewijd worden, maar dat er op het terrein bitter weinig resultaten geboekt worden.
Bruggeman: We moeten dat toegeven. Als we alle resultaten van Europese landen samentellen, blijkt het geheel ondermaats. Er worden maar weinig smokkelaars en handelaars aangehouden, laat staan veroordeeld. Hoe komt dat? De coördinatie loopt internationaal nog erg mank. Er is gewoon te weinig bruikbare informatie, te weinig undercoverwerk, te weinig structurele samenwerking. Europol moet daarvoor het eerste coördinatieplatform worden. Er moet meer ontrading in de regio’s van herkomst zijn. Meer controle op de plaatsen van vertrek, zoals de luchthavens. Meer acties aan de buitengrenzen van de Europese Unie. Meer joint teams van experts uit diverse lidstaten.
België hield eind vorig jaar al grote controleacties aan de Duitse grens. Worden de binnengrenzen weer opgericht?
Bruggeman: De binnengrenzen zijn alleen afgeschaft voor de paspoortcontrole, maar níet voor de politiecontrole. Anders zouden we ons wel erg zwak opstellen tegenover de misdaad. Ik pleit ervoor om niet alleen het inkomende maar ook het uitgaande verkeer weer te controleren.
U hebt het over steeds meer controles en acties. Maar stimuleert dat beleid de mensensmokkel niet? Tien jaar geleden, toen het fenomeen nog relatief nieuw was, werd al voorspeld dat een eenzijdig restrictief beleid de mensen steeds meer in handen van de georganiseerde misdaad zou drijven. Dat is in de jaren negentig dan ook gebeurd.
Bruggeman: Daar hebben wij helaas een stuk aan meegewerkt. De repressie speelt de criminaliteit in de kaart, net zoals op het vlak van drugs. Hoe professioneler de controles worden, hoe meer de mensen zich tot professionele misdaadbendes moeten wenden. Zelfs al kom je nog op eigen houtje Europa binnen – de grenzen zijn nog lang niet waterdicht – dan heb je vaak nog criminele hulp nodig om onder te duiken en te overleven. Daarom pleiten wij niet voor een louter repressieve benadering, maar voor een totaalaanpak: er moet zowel op politiek vlak, op sociaal-economisch vlak als op politioneel vlak opgetreden worden. Ik zie dat de Belgische minister van Binnenlandse Zaken naar een aantal herkomstlanden trekt om aan ontrading te doen. Maar het mag niet bij ontrading blijven: waarom wordt er niet extra geïnvesteerd in die regio’s waaruit de meeste migranten komen? Waarom zie ik daar nog altijd zo weinig ontwikkelingsprogramma’s? Men toont zich zo graag bezorgd over illegale immigratie, maar in de praktijk heeft men er geen geld voor over.
Dat is natuurlijk de kern van de zaak, maar daar wordt zelden of nooit over gesproken. Iets waar nu wel over gesproken wordt, is het opnieuw organiseren van legale immigratie. Zal dat de sector weer uit handen van de misdaad halen?
Bruggeman: Het is erg belangrijk, al was het maar om wat druk van het systeem weg te nemen. We kunnen de immigratiestop nu doorbreken, omdat er een economische behoefte is aan mensen, alvast in bepaalde beroepen. Maar het moet wel keurig geregeld worden, niet met een soort gedoogbeleid. Misschien verzwakt het de mensensmokkel en kunnen we dan ook de slachtoffers meer inschakelen door diepte-interviews en zo. Nu zijn zij zeer weigerachtig om te getuigen, uit schrik voor wraak jegens hun familie in hun land van herkomst. Misschien moeten we hen in ruil voor hun medewerking, net zoals slachtoffers van vrouwenhandel, een verblijfsvergunning aanbieden.
In de Senaat verklaarde nationaal magistraat Serge Brammertz dat Europol geen enkele meerwaarde biedt in de strijd tegen mensensmokkel en mensenhandel.
Bruggeman: Die uitspraak laat ik voor zijn rekening. Maar ik betwijfel of hij wel goed zicht heeft op wat er allemaal gebeurt. Er zijn al heel wat zaken opgelost dankzij de hulp van Europol. Het valt wel op dat er weinig of geen zaken zijn waar België actief aan meegewerkt heeft. Waarom? Omdat de politiehervorming op stapel stond. Omdat de nationale magistraten niet in Europol geloofden. Het is gemakkelijk om te staan roepen dat er te weinig Europese samenwerking is, als men er zelf niet in investeert.
Chris De Stoop
