Na de dood van een zestienjarige door de jeugdrechter geplaatste jongen is het debat over drugs en jongeren aktueler dan voorheen.

OP 21 november overleed Kim Saadeldin in de gemeentelijke sporthal van Mol, tijdens een partijtje zaalvoetbal met jongeren uit de Gemeenschapsinstelling Biezondere Jeugdbijstand. De jongen was in de halfopen instelling in Mol geplaatst door een Antwerps jeugdrechter, nadat politie en rijkswacht op 1 november bij een inval gedurende een fuifje in Brasschaat op drugs waren gestoten. In de woning van de zestienjarige trof de politie behalve een hoeveelheid cannabis ook cash geld (43.700 frank) en een kweekbak voor cannabis aan, zo werd aanvankelijk meegedeeld.

Tegen de aanhouding van de jongeman, een begaafd student die een jaar vooruit zat op zijn leeftijdsgenoten, rees protest. Er leeft tot vandaag ongeloof over de strafmaat. Moet een jongere zonder krimineel verleden uit zijn omgeving worden weggerukt omdat hij cannabis gebruikt en, bijkomend, kweekt ? En heeft het hoe dan ook zin om een adolescent bijna een week lang in de gevangenis aan de Antwerpse Begijnenstraat vast te houden ? Tenslotte spreekt een jeugdrechter geen straffen uit, maar neemt hij maatregelen “ter bescherming van de jongere”, Kim dus.

Maar de (door de Vlaamse gemeenschap beheerde) instelling in Mol zat vol : Vlaanderen beschikt over 208 plaatsen in gemeenschapsinstellingen en over 3.244 plaatsen in open privé-instellingen. Door plaatsgebrek in Mol, verzeilde Kim dus in de (door de federale overheid beheerde) gevangenis, waar hij moest worden afgezonderd van de volwassenen die daar hun straf uitzitten.

Op het thuisfront in Brasschaat werd een werkgroep ouders en jongeren opgericht. “Omdat ouders soms pal achter hun kinderen moeten gaan staan, ” zegt één van hen. Later kwamen het ateneum van Brasschaat, de school van Kim, en het daaraan verbonden PMS-centrum in het geweer. Voor de poorten van de gevangenis werd ook geprotesteerd door de Cannabis Konsumentenbond (CCB), die dit jaar van zich liet horen. Deze bond ziet in Kim een martelaar van het systeem en in zijn aanhouding een prima gelegenheid om de pleidooien voor de liberalizering van cannabis kracht bij te zetten (zie kader).

Op 8 november verhuisde Kim naar de open afdeling in Mol, waar hij de rest van zijn beschermingsmaatregel van twee maanden moest uitzitten : in observatie, heet dat. Een andere opgepakte van de spagettifuif in Brasschaat, die er inzake drugs veel erger aan toe is, was daar onmiddellijk in de strengere, gesloten afdeling beland en er na enkele dagen vrolijk weer gaan lopen. Jeugdrechters weten dat het vaak een kwestie van enkele minuten is om hun kandidaat nog net op tijd in Mol te krijgen, voor hij in de cel belandt. Wanneer Kim in Mol tenslotte onverwacht overleed, nam het onbegrip over de behandeling van jonge drugsgebruikers nog toe. Kim werd een symbool.

Bij de begrafenisplechtigheid schetsten kameraden in aangrijpende bewoordingen het beeld van een idealistische en intelligente kerel die lak had aan de hypokrisie en de overdreven aandacht voor het materiële in deze wereld. Er werd getuigd over “bangelijke gesprekken over liefde, respekt en vriendschap. ” Een gekwetste jongeman bezwoer de zaal : “Ik hoop dat jullie begrijpen hoe belangrijk dat is. ” Opvallend was ook dat zowat elke spreker toegaf geregeld een joint te roken. In een brief aan de jeugdrechter had Kim er al op gewezen dat het gebruik veel hoger is dan vermoed (de rustig betogende brief werd niet verstuurd, de instelling in Mol vond hem merkwaardig genoeg te radikaal ; de krant De Morgen drukte hem af.)

Kim had het over zijn “zeer respektabele school” waar hij met sukses de “respektabele richting” ekonomie-wiskunde volgde. “Ik beweer dat om en bij de zestig procent van het leerlingenbestand in de vijfde en zesde jaren, die dus allen soortgelijke richtingen volgen en serieuze, ambitieuze kinderen zijn, sporadisch soft drugs gebruiken. Als alles wat over cannabis gezegd wordt, waar is, zou het overgrote deel van de jeugd ten dode opgeschreven zijn. Zowel u als ik kunnen zien dat dit niet het geval is. “

LSD-TRIPS.

Pas een dag na de begrafenis gaf de overheid uitleg bij de maatregelen tegen Kim. In het parlement antwoordde minister van Justitie Stefaan De Clerk (CVP) op een mondelinge vraag van Marc Verwilghen (VLD). Volgens de minister werden in de woning een kweekinstallatie voor hennepplanten aangetroffen en een zak met 100 gram marihuana en een blokje hasj. “Hierover ondervraagd gaf de jongen toe dat hij meermaals drugs had gekocht in Nederland en zo de laatste twee maanden een vijftal zakjes van 100 gram had gekocht, zowel voor eigen gebruik als voor verkoop aan derden. Per zak realizeerde hij een winst van 8.000 frank. Hij leverde aan een achttal vaste klanten, die op hun beurt vrienden-kopers meebrachten zodat zijn klandizie groeide. “

Behalve dat het een winstgevend handeltje betrof, voegde de minister eraan toe dat het om meer ging dan (puur wetenschappelijk : onschuldige) cannabis. Er is ook sprake van LSD, waarvan bewezen is dat het gebruik gevaarlijk is (zie kader). “Na het vinden van LSD-trips bij de huiszoeking, ” aldus De Clerk in het parlement, “gaf Saadeldin toe 40 trips te hebben gekocht van een vriend en er daarvan op zijn beurt twaalf te hebben doorverkocht. ” Het geld (43.700 frank) was afkomstig van zijn handeltje, aldus Justitie, dat eraan toevoegde dat de jongere tevoren al twee keer was betrapt op het bezit en gebruik van verdovende middelen (maar dus niet op het verhandelen).

“Hij was toen telkenmale door de parketmagistraat ontboden en berispt, ” zei de minister. Gezien de moeder, “die de exclusieve uitoefening heeft van het ouderlijk gezag, ” op het moment van de vaststellingen met vakantie was, werd de jeugdrechter gevorderd. Bij een pleeggezin of in een gemeenschapsinstelling was er geen plaats, en dus belandde Kim in het arresthuis van Antwerpen. Daar werd hij afgezonderd van de volwassenen, zei de minister, niet in een isolatiecel gestopt. Een autopsie leerde Justitie dat de jongeman een natuurlijke dood stierf.

GROENE KRITIEK.

Senator Eddy Boutmans (Agalev) was niet de advokaat van Kim. Die kreeg een pro deo-advokaat. Maar de senator protesteerde snel tegen de behandeling van de jongeman. Ook het feit dat er handel in LSD is gedreven, overtuigt hem niet. “Het zou niet het eerste rijkswachtrapport zijn waarin dit soort zaken lichtelijk over het paard wordt getild, ” zegt hij. Boutmans vreest dat de LSD-trips wel eens als een geschenk uit de hemel kwamen vallen. Bij de jeugdrechter was het woord LSD niet gevallen. “Misschien is dit de reddingsboei om het dossier een andere richting in te duwen en zo het Belgisch gerecht te redden van een zware blaam voor haar beleid inzake cannabis en inzake jongeren, ” aldus Boutmans.

De groene politicus heeft veel vragen bij de manier waarop Kim werd behandeld en waarop talloze andere jongeren worden aangepakt. Voor hem blijft het in de eerste plaats een cannabisdossier. “Ofwel wordt Kim als een kleine of middelgrote krimineel beschouwd en dan moet hij ook over de rechten van de verdediging beschikken. Ofwel is hij iemand die onder de jeugdbescherming valt en in wiens belang een aantal maatregelen worden genomen, en dan geldt eigenlijk hetzelfde. ” Boutmans vindt de rechten van de verdediging voor een minderjarige absoluut ontoereikend. “Zonder een serieuze hoorzitting wordt een minderjarige de facto naar een gevangenis en vervolgens naar Mol verwezen. Zonder dat de moeder gehoord is. Zonder dat hijzelf, laat staan de moeder, het dossier heeft kunnen inzien. Een goed leerling wordt van de school weggehaald. Ik zou dat kunnen begrijpen, als het een zwaar krimineel betrof, maar dan nog moet hij zich kunnen verdedigen. Deze jongen kan zich nu helaas niet meer verdedigen tegen wat Justitie beweert over de LSD-trips. Maar wat er ook van zij, de reakties van het gerecht zijn overtrokken. Ook als de minister zegt dat de opsluiting in de Begijnenstraat niet in de isolatiecel gebeurde en dat er een televisie ter beschikking stond, dan maakt dat weinig verschil. Zijn moeder kon hem alleen achter glas spreken en in Mol werd hij nog eens twee dagen geïsoleerd. “

Agalev wil het gebruik van cannabis uit het strafrecht. “Cannabis levert geen zeer grote gezondheidsrisico’s op. Wij zijn er voor om verkoop en kweek toe te laten in een regime als dat voor tabak, binnen de grenzen van een koninklijk besluit, ” zegt Boutmans. “Dat betekent kleinschalige verbouwing, kwaliteitskontrole en verbod van verkoop aan minderjarigen. Alle drugs, ook alkohol, moeten aan het strafrecht worden onttrokken. Wij zijn tegen staatstussenkomst : die mag zich alleen beperken tot voorlichting en preventie. “

IS HET DAT MAAR ?

In Antwerpse gerechtelijke kringen staat de jeugdrechter die de zaak Kim Saadeldin behandelde, bekend als konservatief en autoritair. Niet alle kollega’s waren daar altijd even gelukkig mee. Ook nu blijven er vragen : of de persoonlijke overtuiging van de jeugdrechter zo sterk mag doorwegen, dan wel de beoordeling van de situatie van de minderjarige. Want bij jongeren gaat het niet alleen om de aard van het misdrijf. Toch wordt het principe om jongeren een tijdlang in bescherming te nemen in instellingen zoals Mol, niet betwist. “Mensen, ook jongeren, moeten af en toe met de gevolgen van hun daden worden gekonfronteerd, ” zo luidt het. “Door het dramatisch overlijden wordt dit geval uit zijn kontekst gerukt. “

Jeugdrechters doen in feite al jaren aan snelrecht. In november, voor de affaire, wees Brigitte Hänsch, leidend jeugdrechter in Antwerpen, op de daaraan verbonden risico’s : de dossiers zijn vaak summier, de advokaten werken pro deo en spreken de taal van hun kliënten niet, de sociale dienst is alleen beschikbaar op werkdagen. Volgens Hänsch is het zwakke punt niet zozeer de wet van 1965, maar de uitwerking ervan. “De fouten die werden gemaakt, waren fouten door gebrek aan deskundigheid en beroepsverantwoordelijkheid. Aan deze fouten ontsnappen noch jeugdmagistraten, noch sociale dienst, noch hulpverleners, noch psychiaters en psychologen, noch de overheid die niet in de nodige middelen voorzag. ” Volgens haar moet er ook gesleuteld worden aan de selektie van de jeugdrechters.

Studies wezen uit dat van de leerlingen in middelbare scholen twintig procent en meer cannabis gebruikt heeft. Vijf procent zou regelmatig gebruiken. Het probleem is niet zozeer dat de jongeren daarvan sterven of zelfs maar verslaafd geraken, zeggen hulpverleners. Het probleem is, dat de jongeren een deviant gedrag ontwikkelen : alles gebeurt stiekem en geheimhouding wordt een gewoonte. Dat kan leiden tot onaangepast gedrag dat vervolgens in een filozofie wordt gegoten. De gevaren van cannabis, zo zeggen hulpverleners, zijn niet fysiek. Het gaat er om dat mensen zonder cannabis hun emoties niet meer kunnen uiten, dat ze hun vriendenkring selekteren op basis van gebruik, hun tijdsbesteding volledig laten domineren door de drug en dat hun andere belangstelling vervaagt. Alles draait om drugs en daar wordt dan wat kunstzinnig rond gefilozofeerd, zegt iemand met veel ervaring. Tegen die vrijheidsleer brengen volwassenen weinig in, omdat de fascinatie zo groot is. Het probleem is complex, beweren mensen uit de sektor : jongeren overdrijven omdat ze het gebruik niet kennen. Maar dat stelt het dilemma dat jongeren enkel door normaal gebruik kunnen leren omgaan met cannabis, zonder de daaraan verbonden filozofie die normaal funktioneren in de maatschappij moeilijk maakt…

Er spelen nog andere elementen in de diskussie. Cannabis is goedkoop, is met Nederland in de onmiddellijke nabijheid gemakkelijk te koop en wordt gekonsumeerd zoals de vertrouwde en aanvaarde sigaret. Tegenstanders van het niet langer bestraffen van cannabishandel het gebruik wordt nog amper vervolgd, tenminste in de grote gerechtelijke arrondissementen vrezen dat psychologisch de stap naar méér nog kleiner wordt. “Een cannabisroker heeft snel de neiging te denken : is drugsgebruik niets meer dan het roken van een anderssoortige sigaret ? ” De rest kan volgen.

Dat cannabis in het kriminele circuit blijft zolang het gebruik ervan niet vrij wordt, vinden zij geen argument. “Ook als de overheid de verkoop organizeert, zoals kamerlid Patrick Moriau (PS) voorstelt, of als mensen thuis kweken, blijft er een zwart circuit naast het legale. ” Paul Van Deun, psycholoog en klinisch direkteur van de terapeutische gemeenschap De Sleutel waarschuwde vorige week voor het gevaar om drugs te zien als een medicijn voor elk probleem, een oplossing voor de samenlevingsproblemen. Voor veel jongeren zijn de drugs en de subkultuur daarrond precies een middel om uit een wereld te vluchten die hen weinig te bieden heeft en die steunt op waarden die zij verwerpen. Het testament van Kim Saadeldin met de verheerlijking en de rationalizatie van het gebruik van cannabis zal voor velen onder hen daarbij een leidraad zijn.

Peter Renard

Het testament van Kim en de rationalizatie van het gebruik van cannabis zal voor veel jongeren een leidraad zijn.

Eddy Boutmans (met pet) : “LSD was de reddingsboei om het Belgisch gerecht te redden van een zware blaam voor haar beleid inzake drugs en jongeren. “

Een cannabisgebruiker heeft snel de neiging om te denken : zijn drugs niet meer dan een anderssoortige sigaret ?