Het is van burgerbewegingen als Nuit Debout of Hart Boven Hard en niet van de politiek dat we enig heil moeten verwachten, vindt politicologe Chantal Mouffe.
Chantal Mouffe is een van de meest gerenommeerde Belgische denkers. Ze gaf les aan prestigieuze universiteiten zoals Harvard en Princeton en is momenteel hoogleraar politieke theorie aan de Universiteit van Westminster.
U hebt linkse partijen al vaal bekritiseerd omdat ze te veel de consensus zoeken.
CHANTAL MOUFFE: De meeste socialistische partijen profileren zich vandaag als centrumlinks, zonder dat er een fundamenteel verschil is met centrumrechts. Ze hebben de basisstelling van de neoliberale hegemonie geaccepteerd. Zodra ze aan de macht zijn, proberen ze niet een ander type samenleving te creëren. Ze pakken de globalisering op een iets menselijkere en herverdelende manier aan. Meer niet.
Kunnen socialistische partijen nog fundamentele hervormingen teweeg- brengen?
MOUFFE: Tien jaar geleden had ik de illusie van wel. Vandaag niet meer. De financiële crisis van 2008 bood de linkse partijen heel wat mogelijkheden om meer herverdelende maatregelen te verdedigen. Ze hebben die kans gemist en gaven er de voorkeur aan de banken te redden en de bezuinigingspolitiek te steunen. Een uitzondering is misschien Labourleider Jeremy Corbyn in het Verenigd Koninkrijk. Maar die heeft ook veel tegenstanders in de eigen partijtop.
Denkt u dat de opkomst van burgerbewegingen als Nuit Debout in Frankrijk de voorbode van verandering is?
MOUFFE: Ja, maar alles hangt af van hoe ze zullen evolueren. Occupy is in de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk uiteengevallen omdat ze er niet in slaagden aansluiting te vinden bij de politieke partijen. Ik bekritiseer de vertegenwoordigende democratie zoals ze nu functioneert. Toch wil ik ze niet opgeven. We moeten de instellingen echt representatief maken, want vandaag zijn ze dat niet. De burgerbeweging Nuit Debout lijkt me te horizontaal gestructureerd en zeer heterogeen, zoals de Occupy-beweging. Zulke initiatieven berusten te veel op het idee van een uitgesproken consensusdemocratie, al vormt Hart Boven Hard een interessante ontwikkeling.
Om het samenleven in Europa te verbeteren, maakt u een onderscheid tussen aanvaardbare compromissen die de democratie niet in gevaar brengen, en andere compromissen die haar kunnen vernietigen. Waar trekt u de grens?
MOUFFE: Neem de controverse in Frankrijk over de islamitische mode die door grote merken wordt gecommercialiseerd. De buitensporige commercialisering die zelfs de religie raakt, stoort me meer dan de sluier, want dat is tenslotte maar een eenvoudige hoofddoek. Frankrijk ontwikkelt een overdreven en nogal onaangenaam secularisme. Aan de andere kant ben ik absoluut tegen het dragen van de nikab en de boerka: in onze samenleving impliceert de publieke ruimte de mogelijkheid om elkaar te zien en vrij met elkaar om te gaan. Op dezelfde manier is het juridisch pluralisme – zoals de toepassing van de sharia voor moslims – niet acceptabel omdat de democratie een gemeenschappelijk kader van gedeelde waarden vereist. Er zijn grenzen aan het pluralisme.
Maar u zegt ook dat we de mensenrechten niet kunnen generaliseren.
MOUFFE: We moeten accepteren dat er verschillende invullingen zijn die beantwoorden aan de verdediging van de mensenrechten. Als wij Europeanen over de mensenrechten praten, verwijzen we naar een bepaalde idee van de waardigheid van het individu. Maar als we onze notie van mensenrechten niet strikt aantreffen in andere culturen, mogen we niet denken dat die culturen daarom de waardigheid van het individu niet zouden respecteren. Misschien bestaan er in die culturen equivalenten voor de mensenrechten.
Gérald Papy
‘De commercialisering van de religie stoort me meer dan de hoofddoek.’
