Kritische consumenten kunnen voortaan met de nieuwe gids voor verantwoord consumeren onder de arm in de winkel kiezen voor eerlijke en groene producten.
Wakkere Amerikaanse consumenten stappen al een paar jaar met Shopping for a Better World naar de winkel, een gids van de Council on Economic Priorities die helpt uit te vissen welke producenten op een milieuvriendelijke en ethisch verantwoorde manier produceren. Sinds kort kan zoiets ook in ons land, want samen met de Nederlandse Alternatieve Konsumentenbond heeft het Belgische OIVO (het Onderzoeks- en Informatiecentrum van de Verbruikersorganisaties) Eerlijk en groen boodschappen doen samengesteld, de eerste gids voor verantwoord consumeren in Vlaanderen en Nederland. Aankoopgedrag kritisch bijscherpen is niet onbelangrijk, voor de consument is het een machtig wapen om bedrijven te dwingen kosjer zaken te doen.
“Als je een spijkerbroek koopt, kies je er liever een die niet door kinderhanden is gemaakt. Je eet liever chocopasta zonder geknoei met genen en je drinkt liever melk van een tevreden koe. Meer en meer consumenten hebben een voorkeur voor eerlijke, groene producten. Maar tot voor kort was het – ondanks een oerwoud van labels en informatie – ondoenbaar om precies te achterhalen op welke wijze producten worden vervaardigd. Informatie over de handel en wandel van de bedrijven zelf is nog moeilijker te los te peuteren. Die lacune tracht de nieuwe gids Eerlijk en groen boodschappen doen in te vullen”, zegt onderzoekster Tineke Van Engeland, een van de OIVO-ankervrouwen voor dit project.
Maatschappelijk verantwoord ondernemen wordt mainstream bij bedrijven, burgers willen verantwoord consumeren (staat overigens vaak voor consuminderen!): eerlijk, groen, biologisch kopen en ethisch beleggen. Recent onderzoek van de Federale Raad voor Duurzame Ontwikkeling geeft aan dat verbruikers, bijvoorbeeld, in hun aankoopgedrag rekening wensen te houden met milieu-overwegingen en met eerlijke handel. Eenderde van de ondervraagde consumenten koopt overigens nu al milieuvriendelijke producten. De nieuwe gids komt dus duidelijk tegemoet aan een bestaande behoefte aan systematische informatie over verantwoord consumeren.
Wat doen bedrijven op het vlak van milieu? Van arbeidsomstandigheden? Van de derde wereld? Eerlijk en Groen Boodschappen Doen belicht voor 19 verschillende consumentenproducten én voor supermarkten in hun totaliteit uitvoerig een aantal sociale en ecologische knelpunten. Aan de hand van 7 criteria worden zo’n 120 bedrijven tegenover elkaar afgewogen: op het vlak van biologische productie, dierenwelzijn, eerlijke handel, gebruik van gentechnologie, milieubeleid, openheid van informatie, sociaal beleid. Een mix van diverse producten werd bij de studie betrokken: van babyvoeding, jeans, plastic babyspeelgoed, over verf, computers en wasmiddelen.
Per productgroep werden gemiddeld zes bedrijven doorgelicht die op de Belgisch-Nederlandse markt opereren.
Tineke Van Engeland: “Bij het onderzoek hebben we telkens de marktleiders (bijvoorbeeld Mattel, Douwe Egberts, Procter & Gamble) en de voorlopers op het vlak van duurzaamheid (Oxfam Wereldwinkels, Lima, Ecover) tegenover elkaar geplaatst. De complete onderzoeksfase heeft een jaar geduurd. De info over het milieubeleid, het sociaal beleid, de jaarverslagen hebben we uit de bedijven zelf betrokken. Ze kregen een vragenlijst opgestuurd, er was telefonisch contact. Bovendien hebben we uitvoerig mediaonderzoek verricht en ons oor zoveel mogelijk bij ngo’s te luisteren gelegd.”
Niet alle bedrijven waren even bereid met het onderzoek mee te werken. Coca-Cola, Tiense Suikerraffinaderij (op verzoek van het Duitse moederbedrijf) en SmithKline Beecham weigerden bijvoorbeeld alle medewerking. “Misschien omdat dit soort doorlichting van bedrijven voor ons land nieuw is”, aldus Tineke Van Engeland. “Andere landen zijn hier al veel langer mee bezig. Wij hebben geprobeerd de gegevens zo actueel en volledig mogelijk te publiceren. Hierbij hebben we zoveel mogelijk rekening gehouden met de feedback die de bedrijven op de analyse hebben geleverd.
Verrassend is toch wel hoe positief de alternatieve producten over de hele lijn scoren”, zegt Tineke Van Engeland. “De verschillen worden in de gids zeer duidelijk. Als voor sommige consumenten de stap naar zo’n ‘alternatief’ product te groot is, kunnen ze trouwens nog altijd uit ‘betere’ gangbare alternatieven kiezen. Verrassend is verder dat ook gangbare bedrijven echt met sociaal en milieuvriendelijk ondernemen bezig zijn. De goede scores van Lego tonen dat aan.”
Van farmagigant en tandpastafabrikant SmithKline Beecham (Aquafresh, Macleans, Odol, Daro), kwamen daarentegen tijdens het onderzoek minder gunstige gegevens aan het licht. Dat het concern misschien wel goede bedoelingen heeft, maar onder meer toch giftig afval in zee loost. In de gids zijn nog een aantal staaltjes van bedenkelijk ondernemerschap terug te vinden. Zo blijkt er in de hoofdjes van Teletubbies-poppen voor 30 procent ftalaten te zitten, mogelijk kankerverwekkende PVC-weekmakers met bewezen hormoonverstorende werking. “Belangrijk is vooral dat consumenten weten wat ze kopen. Dat, bijvoorbeeld, Unilever en Procter & Gamble genetisch gemanipuleerde grondstoffen gebruiken en Levi-Strauss en Heineken hier onderzoek naar doen”, besluit Tineke Van Engeland.
Eerlijk en groen boodschappen doen kost 400 fr., kan besteld worden bij het OIVO (tel 02/547.06.11; e-mail: crioc-oivooivo-crioc.org) en is ook te koop bij Oxfam Wereldwinkels.
Marleen Teugels
