De industrie beweert dat de ekotaks niet kan worden ingevoerd omdat de Belgen tijdens de zomer meer uit blik drinken.

De groenen zijn de nepargumenten beu.

DE MILIEU- EN NATUURRAAD Vlaanderen (Mina-raad) maakte zich vorige week nog boos omdat de opvolgingskommissie Ekotaks geen rekening houdt met haar adviezen. Ook Agalev krijgt het op zijn heupen. De ekotaks die de groenen afdwongen in ruil voor steun aan het communautaire Sint-Michielsakkoord, wordt in de opvolgingskommissie telkens weer in vraag gesteld. De oude idee van de milieubeweging dat ook de produkten die bij de konsument terechtkomen, milieuvriendelijk moeten zijn, wordt met weinig entoesiasme in de praktijk omgezet. Ondanks de wet die het moest mogelijk maken om sommige produkten te belasten in de hoop dat de konsument naar andere, minder milieuvervuilende en dus niet belaste produkten zou grijpen. De pogingen om de afvalberg te verkleinen, lijken in steriel kommissiewerk te verzanden. Chris Steenwegen, hoofd van het Instituut voor Politieke Ekologie (IPE), de studiedienst van Agalev, en Luc Hens, professor menselijke ekologie aan de VUB en vertegenwoordiger van Agalev in de opvolgingskommissie, geven zich niet gewonnen. Zij blijven geloven in de ekotaks.

– CHRIS STEENWEGEN : Ecolo, dat daar al in het Europees parlement mee bezig was, hoopte dat België met een energietaks het voortouw zou nemen in Europa. Maar de andere politieke partijen hadden daar ten tijde van het Sint-Michielsakkoord geen enkele interesse voor. Het enige wat hen interesseerde, was : wat brengt het ons op ? Bovendien wilden ze meteen alle grote energieverbruikers vrijstellen van de taks, zogezegd omwille van het konkurrentievermogen. Omdat we geen financieringstaks willen, hebben we zelf verzocht om deze ekotaks af te voeren.

– Zo bent u bij de huidige ekotaks gekomen.

– STEENWEGEN : De strijd tegen de wegwerpprodukten heeft ook een symbolische waarde, die het duidelijkst is in de diskussie over de wegwerpflessen. Producent en konsument moeten beseffen dat we niet verder kunnen op het spoor van de eenmalige produkten.

– Waarom was u tevreden met de ekotaks ?

– STEENWEGEN : De ekotaks is wettelijk met een tweederde meerderheid verankerd. En, twee, in de wet zitten enkele produkten die al jaren in heel Europa het voorwerp uitmaken van een zware strijd tussen industrie en milieubeweging. Het interessante aan de wet is dat de overheid tussenkomt en omwille van ekologische redenen vraagt om anders te produceren en te konsumeren.

– LUC HENS : Aan ekotaksen wordt al twintig jaar papier vuil gemaakt. Maar de produktenseries en de details van de wet waren een experiment en dus ook akademisch interessant.

– Volgt de moeizame uitvoering met onder meer die fameuze opvolgingskommissie.

– HENS : Telkens als de overheid een nieuwe taks invoert, volgt er een vicerale refleks van tegenstand. In dit geval bij vakbonden en werkgevers. De wet voorzag in een begeleidingskommissie voor de invoering van de ekotaks. Precies door de forse reaktie van vooral de PVC-producenten werd de opdracht van de kommissie zo ruim geïnterpreteerd dat ze de wet telkens weer in vraag kon stellen. Dat was nooit de bedoeling.

– Wie zit in die kommissie ?

– STEENWEGEN : Er zetelen twaalf leden in, zes Vlamingen en zes Franstaligen. Naar goede traditie mocht elke partij een aantal mensen aanduiden. Luc zetelt voor Agalev, zonder politiek engagement tegenover de partij. Dat geldt niet voor alle leden : sommigen leunen zeer sterk aan bij een partij of zijn lid van het direktiekomitee van Fost Plus (het initiatief van de industrie om wegwerpflessen op te halen en te recycleren om zo aan de ekotaks te ontsnappen).

Iedereen die iets wil vertellen, wordt zeer welwillend door de kommissie beluisterd. Alleen naar milieu-argumenten wordt zelden geluisterd. De wet bepaalt dat de milieuraden worden gekonsulteerd, maar met hun adviezen wordt geen rekening gehouden. Er wordt wel naar de Hoge Raad voor het Bedrijfsleven geluisterd.

– STEENWEGEN : Of de industrie beweert dat ze de normen niet kan halen omdat in een warme zomer de mensen meer uit blik drinken dan anders. Dat zijn argumenten die de voorzitter van de opvolgingskommissie, professor Marc de Clercq, voldoende valabel vindt om de wet uit te stellen. Naar dat soort zever luisteren wij al drie, vier jaar. Nooit komt er vanwege de industrie iets zinnigs op tafel.

– En dus komt er altijd uitstel.

– HENS : Ja, omdat de stem van sommigen in de industrie zeer luid weerklinkt. Wat mij tegenvalt, is de inzake milieu allesbehalve kombattieve houding van de konsumentenorganizatie. In de Verenigde Staten zijn ze die faze al sinds de jaren vijftig ontgroeid. Ook de vakbonden reageren kleurloos.

– STEENWEGEN : Blijft de politieke druk, want CVP en PS hebben nog altijd niet verteerd dat wij de ekotaks erdoor kregen. Wij zagen die wet zitten : hij was konkreet en er kwam een kommissie om te beletten dat de uitvoering van het produktbeleid zou verwateren. Die kommissie moest wetenschappelijk werken, maar de belangengroepen zijn toch binnengeslopen. Zaken waarover regering en parlement moeten beslissen, worden binnen de kortste keren terug ter diskussie gebracht. Ik denk aan het debat over de hiërarchie tussen hergebruik of recyclage. Daar was in de aanloop naar de ekotaks-wet al een jaar over gepraat en wij hadden alle industriëlen en betrokkenen van tevoren al gezien. Telkens blijkt ook dat die wet niet zo slecht was. Hij is juridisch ook nergens in het ongelijk gesteld.

– Toch zijn de resultaten beperkt ?

– STEENWEGEN : De industrie verteert het niet dat de overheid beslist dat de ene verpakking beter is dan een andere. Dat was een zaak voor de industrie zelf en, zogezegd, voor de konsument. U kent de verhalen wel van het oude dametje dat met haar zware flessen de trap moet opsukkelen. Enkele jaren geleden vertelde het VBO nog dat ten gevolge van de ekotaks, een tube tandpasta 35 frank duurder zou worden. De lonen zouden opslaan, de ekonomie plat liggen. Larie. Toch was er beweging bij de bedrijven. Anderhalf jaar geleden stonden we op het vlak van drankverpakkingen verder dan vandaag. De bedrijven waren klaar voor hergebruik. Ze hadden blijkbaar die trap onder hun kont nodig. Maar met al dat uitstel, investeren ze nu alweer in andere zaken. De hetze van het VBO heeft een funeste rol gespeeld. Maar ook, bijvoorbeeld, de Bond van Grote en Jonge Gezinnen fulmineerde tegen de ekotaksen, om voor ons onbegrijpelijke redenen.

– Bevatten de bezwaren van de administratie over de onuitvoerbaarheid van de een of andere taks dan geen grond van waarheid ?

– HENS : Natuurlijk is de wet niet perfekt in alle details. Maar de grote kritiek dat de wet nergens op slaat juridisch, fiskaal of anderszins blijft niet overeind. Het gaat om mineure zaken. Na elke diskussie binnen de ekotakskommissie blijkt dat ook. We komen altijd terug bij de wet.

– Is de ekotaks er nu ?

– STEENWEGEN : Ja, voor drankverpakkingen is die er. Alleen zijn er tijdelijke vrijstellingen voor wie kan aantonen dat hij investeert om de deadline te halen tegen, dit keer, 1 januari 1996. Maar in de praktijk is hij er dus niet en de juridische onzekerheid blijft.

– Wordt de wet ondermijnd ?

– HENS : Mijn houding is duaal. De redenering van we hebben de groenen eens goed te pakken gehad, zij hebben de staatshervorming er mee doorgehaald en zij krijgen niks terug, is niet hard te maken. De industrie was klaar voor de omschakeling, maar de kern van het verzet ligt bij de grootdistributie.

– STEENWEGEN : Er zijn enkele slagen verloren. Van de eerste dag af doet de opvolgingskommissie de diskussie over hergebruik en recyclage over. Waarop de voorzitter om uitstel vraagt en een nieuwe aanpak suggereert. Hij introduceert het begrip ekwivalentie tussen hergebruik en recyclage. Recyclage is in die redenering gelijkwaardig aan hergebruik als de produktie aan vaste afvalstoffen in de konsumptiefaze gelijk is. Dat is een enorme simplifikatie. Het gaat niet langer om de produktie maar alleen om het einde van de levensloop en alleen om het gewicht, niet om de aard van de vervuiling. De enige bedoeling was een percentage recyclage vast te leggen, dat ook van ekotaksen wordt vrijgesteld. Maar dat is de wet wijzigen ! Omdat dat percentage niet onmiddellijk wordt gehaald, wordt daar een tijdstabel aan gekoppeld. In 1996 recycleer je vijf procent van de plastic-flessen en je krijgt een vrijstelling voor alle plastic-flessen ! Wat is het gevolg ? Een enorme druk om recyclage op gang te brengen en niet, zoals in de wet was voorzien, voor een krimpend deel van de markt, maar voor een expanderend. Dit is geen ekologische maar een ekonomische kringloop.

Fost Plus, dat deze idee via Jean-Luc Dehaene (CVP) en zijn toenmalige medewerker Hans D’Hondt (nu kabinetschef bij Herman Van Rompuy, CVP) lanceerde, liet onmiddellijk een Franse studie over de ekwivalentie maken, want de kommissie heeft geen middelen om dat te doen. Die studie vertrekt niet van het vast afval van een lege fles bij de konsument, maar van het te storten afval van een fles die uit een verbrandingsoven komt. Ze vertrekt van marktgegevens van 1993, toen de hervulbare PET-fles niet op de markt was. Alleen met de ontwerp-samenwerkingsakkoorden tussen de gewesten over verpakkingen, houdt ze wel rekening en dat terwijl die akkoorden niet eens door de parlementen zijn goedgekeurd. Uit onze kontakten blijkt dat die samenwerkingsakkoorden ingang zullen vinden, de herbruikbare PET-fles niet, zo klinkt het dan.

– HENS : Uiteindelijk komen ze tot het resultaat dat herbruik even goed is als een recyclagesysteem waarbij de helft van de flessen gerecycleerd worden. Niemand begrijpt zoiets maar toch wordt dat als wetenschap opgedist.

– STEENWEGEN : Fost Plus stapt met die studie naar Dehaene, naar Van den Brande, naar Collignon. Het engageert zich dan om tegen 2000, 60 procent van die drankverpakking in te zamelen. Voor de politiek was dat in orde, want was één en ander niet wetenschappelijk bewezen ? Alleen is de studie vorige week bij de kommissie door de mand gevallen.

– HENS : De diskussie over de pesticiden is nog trivialer. Voorzien was dat de produkten op hun schadelijkheid voor het leefmilieu zouden worden beoordeeld. Omdat dat te veel werk zou zijn, werd dan beslist om alleen die produkten te bestuderen die de grootste milieuproblemen stellen. Eind vorig jaar wordt een lijst met pesticiden en een met houtbeschermingsmiddelen voorgelegd. In mijn naïviteit dacht ik dat er nog meer zouden volgen. Het tegendeel is waar. Uiteindelijk werden vorige week nog twee pesticiden weerhouden. De houtbeschermingsmiddelen zijn afgevoerd, onder druk van landbouw en industrie. Van de lijst van 25 produkten waar vorig jaar een brede consensus over bestond, omdat die van primair belang waren voor het leefmilieu, blijven er dus twee pesticiden over.

De Mina-raad merkt terecht op dat door ekotaks te heffen op zo weinig produkten, de mensen naar andere produkten overstappen die nog schadelijker zijn voor het milieu. Dat is een argument als een huis, maar er wordt overheen gerold. Er is geen aandacht voor het leefmilieu in die kommissie. Daardoor komen wij in een vieze situatie. Wij zitten met een ekotaks die een deel van de industrie niet wil. Hij wordt niet afgeschaft maar zo uitgevoerd dat hij contra-produktief is. Het milieubeleid gaat al zo traag en wordt nu, door het over te laten aan een kommissie waar de zorg voor het milieu zelfs kleiner is dan in de traditionele administraties, teruggedraaid.

– Waarom is de ekotaks zo veel negatiever benaderd dan Fost Plus ?

– STEENWEGEN : De ekotaks is er niet, maar Fost Plus ook niet, al zegt het sinds 1992 dat het er snel zal staan. In het verhaal van Fost Plus is een knik gekomen na de publikatie van die slechte studie. Het begint altijd meer op virtual reality te gelijken. Fost Plus zamelt vanaf 1 januari 1995 geld in van de bedrijven die het groene punt op hun verpakking voeren. Met dat geld wordt viktorie gekraaid, van wij hebben een akkoord met de overheid, wij hebben een globaal antwoord, wij beschikken over de nodige middelen en filières, de gemeenten steunen ons, en zo meer. Wat stellen wij vast ? Tot voor enkele weken kende Fost Plus zoveel politiek sukses dat er nog amper over hergebruik werd gesproken. Over de ekotaksen werd gezwegen. Maar die mensen die in Fost Plus zitten en eigenlijk voor hergebruik zijn, beginnen stilaan te mopperen. Bovendien vertelt Fost Plus aan iedereen dat wie aan Fost Plus betaalt, geen ekotaks moet betalen. Maar die ekotaks is niet weg, hoor. Bovendien is het samenwerkingsakkoord van de gewesten niet goedgekeurd. Er is dus geen dekretale basis voor Fost Plus. Er zijn ook enkele gemeenten die neen zegden tegen Fost Plus, ondanks het geld dat naar de gemeenten wordt gegooid. Nu worden de gemeenten en interkommunales overtuigd om in een zeer gunstig systeem te stappen maar de prijzen liggen slechts voor een paar jaar vast. Daarna zullen ze mogen betalen.

Voor ons is de strijd niet verloren. Integendeel, als wij nu de forcing voeren, kunnen we nu toch het hergebruik stimuleren. Dat kan bovenop Fost Plus, want wij hebben niets tegen vormen van recyclage. Maar de belangrijkste pijler moet preventie zijn. Dat betekent dat hergebruik ook financieel voordelig moet blijven en dat er bijgevolg geen vrijstelling van ekotaks mag zijn voor wegwerpflessen. Anders begrijpen de mensen niet dat het ene slechter voor het leefmilieu is dan het andere.

– HENS : We kunnen niet voortgaan zoals nu, met alles te verbranden en te storten. Er moet meer gebeuren om die trend te breken. Ekotaksen kunnen daarbij helpen, als ze maximaal sturen in de richting van hergebruik. Voorts is er natuurlijk plaats voor recyclage omdat die te verkiezen is boven verbranden en storten. Maar wat we bestrijden, is dat Fost Plus met al zijn middelen een dynamiek op gang brengt om recylage en niet om hergebruik te stimuleren.

– Waarom zou de politiek nu anders reageren dan de voorbije jaren ?

– STEENWEGEN : De inhoud van het debat over recyclage dan wel hergebruik is het duidelijkst in de diskussie over drankverpakkingen. Dat Fost Plus er nog niet is, wil zeggen dat ook de andere partijen terughoudend zijn om daar de klok terug te draaien. Politiek zou een woordbreuk van de regeringspartijen de houding van Agalev tegenover die partijen ook sterk beïnvloeden. Wij willen dat politiek akkoord gehonoreerd zien. Wij zullen niet aanvaarden dat de ekwivalentie wordt ingevoerd. Misschien is Fost Plus in haar overwinningsroes te ver gegaan, heeft ze met haar arrogant en waardeloos rapportje veel mensen tegen het hoofd gestoten. Bovendien hebben de bedrijven veel geïnvesteerd in de herbruikbare fles. Spa spendeerde twee miljard frank voor de Nederlandse markt, maar wil ook graag op de eigen markt en wordt daarin afgeremd door Fost Plus. We willen de ekotaks niet kwijt en helpen de Vlaamse overheid in feite met het uitvoeren van haar eigen beleid. In het Vlaamse afvalstoffenplan 1991-1996 staat dat er produktheffingen komen als het convenant niet wordt uitgevoerd.

De maatschappij moet kiezen voor een distributiesysteem waar de transportafstanden klein zijn. Water moet niet over de hele wereld worden vervoerd. Wij geloven in de moderne technologie. De herbruikbare PET-fles is daarvan een goed voorbeeld. Maar de overheid moet de markt enkele stimulansen geven. We kennen de limieten van recyclage, die van hergebruik liggen veel verder. Op lange termijn levert dat veel betere resultaten op. Laten we ons signaal naar de industrie aanhouden.

– HENS : Die wet moet worden uitgevoerd, want op alle terreinen waarop hij van toepassing is, moet er toch iets gebeuren. Als het niet de ekotaks is, dan komt er een ander instrument. Dan hebben we alleen weer veel tijd verloren. Het zou zeer jammer zijn om zo’n instrument voor jaren te verbranden. Dit is een oproep aan het gezond verstand : wie iets aan het milieu wil doen, moet deze ekotaks steunen. Het zijn cruciale dagen.

Peter Renard

Chris Steenwegen : “De industrie verteert het niet dat de overheid beslist dat de ene verpakking beter voor het milieu is dan de andere. “

Luc Hens (links naast Chris Steenwegen) : “Wie iets voor het milieu wil doen, moet de ekotaks steunen. “

“De opvolgingskommissie luistert naar alles en nog wat, behalve naar milieu-argumenten. “