Nu de vijand monumenten vernielt, moeten we kunst opnieuw als wapen inzetten. Het zou niet de eerste keer zijn.

Elk goed kunstwerk bevat een geheim, een raadsel dat zelfs voor de maker niet te ontrafelen valt. Je hoeft er geen geschoold oog voor te hebben, in één ogenblik zie je het verschil tussen top en middelmaat. Het zijn de werken waarbij je oog hapert, waarbij je hart een tel overslaat, je ademhaling stokt. De angel in de pupil – maar waar komt die aantrekkingskracht vandaan? Dat blijft, ondanks eindeloze studies door opeenvolgende generaties, een mysterie en een kenmerk van het genie. In ons romantische beeld van kunst wordt een meesterwerk meteen als dusdanig erkend, maar soms heeft ook het beste canvas een geheim duwtje in de rug nodig.

Die steun komt normaal van galeriehouders en rijke filantropen, maar wie had gedacht dat de CIA ooit in het geheim artiesten als Jackson Pollock en Mark Rothko promootte? Het verhaal is niet nieuw – al in 1995 kwam The Independent met de onthulling – maar hoe meer dossiers ontsloten worden, hoe meer details er vrijkomen over de nogal bizarre samenwerking. Hoewel doeken van Pollock en Rothko tegenwoordig voor duizelingwekkende bedragen van eigenaar wisselen, werd hun werk in hun beginjaren maar matig onthaald, en vanuit politieke hoek zelfs ronduit negatief bejegend. Tot groot jolijt van aartsvijand Rusland: Amerika roemt zichzelf als bastion van de vrije expressie, maar valt net die kunstenaars af die de grenzen van het picturale verleggen. Omdat de Koude Oorlog vooral een cultuuroorlog was, een slag der ideologieën, richtte de CIA stiekem een afdeling op die moderne kunst populair moest maken. Rondtrekkende tentoonstellingen met nieuwe Amerikaanse kunstenaars moesten een doorn in het oog van de Sovjets worden. Buiten het medeweten van de schilders om werd hun werk een politiek wapen.

Nieuw is het niet: van Graham Greene is bekend dat hij voor de MI6 spioneerde en de overleden thrillerauteur Tom Clancy werkte nauw samen met de CIA en het Pentagon om zijn pro-Amerikaanse technothrillers te schrijven. Zo nauw dat dolgedraaide complotdenkers suggereren dat Clancy’s dood geen toeval was; niemand minder dan Barack Obama zelf zou opdracht gegeven hebben om de rechtse auteur het zwijgen op te leggen. Vers thrillervoer alvast.

Kunst wordt vaak misbruikt ter promotie van een land of een ideologie. Tegenwoordig dient ze vooral de neoliberale pronkzucht: kunst als investering, als groot uitgevallen dollarbiljet. Toch besliste Italië vorig jaar om de terreur van de IS en anderen te counteren door voor elke euro die naar veiligheid gaat er ook een voor cultuur op tafel te leggen. België kan natuurlijk niet achterblijven: die 9 miljard voor defensie moet ook voor de kunsten begroot worden. Dat zal zo veel nieuwe meesterwerken opleveren dat we de barbaren met schoonheid op de knieën zullen dwingen. Nu nog de Staatsveiligheid meekrijgen.

Roderik Six

Die 9 miljard voor defensie moet ook voor de kunsten worden begroot.