Wie slaagt erin om een dag lang helemaal niets te kopen, vragen de organisatoren van de Niet-Winkeldag zich luidop af. Zo goed als niemand, blijkt uit de cijfers.
Op dezelfde dag waarop in de VS en Canada weer honderdduizenden consumenten zich verdringen voor de beruchte koopjesdag Black Friday, willen ngo’s in zo’n 60 landen mensen net overtuigen om eens één dag helemaal niets te kopen. Elke laatste vrijdag van november duwen actievoerders in supermarkten kolonnes lege winkelkarren voort, of imiteren ze met een zombie walk op de parking het hersenloze koopgedrag van de consumenten in de winkel. In België voert men in Leuven actie met biologisch appelsap, gemaakt uit restjes die anders zouden weggegooid worden. ‘We protesteren daarmee tegen de overconsumptie in onze maatschappij’, zegt Nick Meynen, die de actie in ons land coördineert voor het European Environmental Bureau. ‘We consumeren een veelvoud van wat onze wereld zowel ecologisch als socio-economisch aankan, terwijl we heel wat zaken niet nodig hebben. Zo werken velen een dag per week om hun auto te betalen. Door mijn eigen consumptiepatroon via zulke ingrepen aan te passen, kan ik zelf al jaren drie vijfde werken. En met mij steeds meer mensen. Kijk naar het succes van initiatieven als Freecycle op Facebook, waar mensen spullen gratis aanbieden. Of de Geefpleinen: rommelmarkten waar alles gratis is.’
Dat succes is relatief. De trend om bewuster of minder te consumeren, duikt amper op in de cijfers. De jaarlijkse kerstenquête van consultant Deloitte over het gezinsbudget voor eindejaarsuitgaven laat dan wel een lichte daling zien, maar geen die ook maar enig verband houdt met een voornemen om te ‘consuminderen’. En in Noord-Amerika neemt de koopgekte rond Black Friday allesbehalve af, ondanks het feit dat Niet-Winkeldag er al dik twintig jaar bestaat. Meer nog: voor het eerst wordt Zwarte Vrijdag ook in ons land georganiseerd, in het winkelcomplex Maasmechelen Village. ‘Ik besef maar al te goed dat de groep die minder of bewuster verbruikt een kleine minderheid is’, geeft Meynen toe. ‘Dat is net de reden waarom we zulke acties opzetten. Zo denken mensen toch eens na over hoeveel en wat ze consumeren.’
Punt is dat ze dat al doen, zeggen specialisten. Duurzaamheid is belangrijk, gaven de consumenten aan in het Deloitte-onderzoek – maar ook te duur. De kostprijs blijft het belangrijkste koopargument, en net daar spelen de seizoens- kortingen zoals op Black Friday op in. ‘Toch bestaat er een voortschrijdend inzicht dat ons consumptiepatroon een probleem vormt voor de schaarste van grondstoffen’, zegt Gino Van Ossel, retailspecialist van de Vlerick Business School. ‘Gebruik blijkt steeds vaker belangrijker dan bezit. Zo hebben autodelen en leenfietsen in de steden succes. Ook de tweedehandsmarkt boomt. Waarom dat dan niet leidt tot een lagere consumptie? Omdat gedrag moeilijker verandert dan bewustzijn. Jongeren zijn maatschappelijk erg bewust, maar willen vervolgens toch een iPhone of een kledingstuk van Primark, waarvan ze weten dat het niet in optimale omstandigheden is vervaardigd. Initiatieven als Niet-Winkeldag sijpelen maar langzaam door naar het grote publiek, maar er verandert wel degelijk iets.’
Jelle Henneman
Consumenten vinden duurzaamheid belangrijk, maar ook te duur.
