Tijdens een driedaagse rondreis ontdekte premier Guy Verhofstadt waarom Polen en de Baltische staten naar Europa lonken.
Het gaat niet goed met Nicolaus Copernicus. Dankzij minister van Ambtenarenzaken Luc Van den Bossche (SP) mag hij in België dan even in de belangstelling staan, in Warschau kijkt niemand naar hem om. Deze geleerde van Poolse afkomst lichtte het denken over het zonnestelsel uit zijn hengsels en deed daarmee aardig wat pausen een geloofscrisis aan de hand, maar zijn standbeeld in hartje Warschau is een voorbeeld van grijs conformisme. Het was de beeldhouwer er kennelijk vooral om te doen niemand te mishagen – zeker de opdrachtgever niet. Een paar honderd meter verderop bevindt zich het ambtsgebouw van de Poolse eerste minister. Daar wordt aan een revolutie gewerkt, die de naam copernicaans ten volle verdient.
Zowat zeventigduizend pagina’s van het Europese staatsblad worden er momenteel vertaald en vervolgens in Poolse wetteksten omgezet. Het is het fameuze acquis communautaire, het erfgoed van de Unie, dat alle kandidaat-lidstaten moeten slikken en toepassen voor ze lid kunnen worden. In totaal heeft Polen zowat honderd nieuwe wetten nodig voor Brussel het licht op groen zal zetten. De subsidies aan de staalbedrijven moeten verdwijnen, de tractoren horen voor- en achterlichten en richtingwijzers te krijgen, de strategische oliestocks moeten aanzienlijk verhoogd en de landbouw moet totaal hervormd worden. In een niet zo ver verleden is er in Gdansk en omstreken voor minder grootschalige herrie uitgebroken. Brussel mag dan al een veel grotere regelneef zijn dan Moskou ooit is geweest, toch hoopt de Poolse regering zo vlug mogelijk bij de Europese club te komen. Tijdens een blitzbezoek van premier Guy Verhofstadt (VLD) aan Warschau werd de Belgische regeringsleider voortdurend op het hart gedrukt de Poolse onderhandelingen toch nog onder Belgisch voorzitterschap af te ronden.
Sinds Nice, waar hij voor Litouwen en Roemenië extra stemmen in de Europese Raad afdwong, is Verhofstadt ook in Oost-Europa een BV. Zo’n statuut schept verplichtingen. Als toekomstige voorzitter van de Europese Raad doet Verhofstadt de volgende maanden alletwaalf kandidaat-lidstaten aan. Alleen in Turkije, dat nog niet aan onderhandelingen toe is, wordt niet gestopt. Het is een primeur en een nieuw bewijs dat België tijdens het voorzitterschap wil schitteren. In minder dan drie dagen bezocht Verhofstadt vier landen – naast Polen kwamen ook de Baltische staten aan de beurt – en onderhield hij zich met evenveel regeringsleiders, presidenten en ministers van Buitenlandse Zaken.
GEEN FEDERAAL EUROPA
Onmiddellijk na de val van de Berlijnse muur leek het erop dat heel Centraal- en Oost-Europa aan de poorten van de Unie stonden te dringen. Vandaag blijft van deze euforie weinig over en volgens een recente opiniepeiling is in geen enkel land een meerderheid van de bevolking voor de uitbreiding. Met 44 procent bevindt Polen zich in het koppeloton, terwijl Estland en Letland met moeite 36 procent halen en Litouwen 34 procent. Ook Verhofstadt vindt dat klaarblijkelijk een smalle basis. In alle Baltische landen gaf hij zijn gesprekspartners de goede raad mee om de publieke opinie voor de Europese zaak te winnen. Niemand stoorde er zich blijkbaar aan dat een buitenlandse regeringsleider zich zo nadrukkelijk met de interne winkel van hun land inliet. Allemaal beloofden ze beterschap en waren ze zo vriendelijk Verhofstadt niet te confronteren met de al even zorgwekkende cijfers over het geringe verruimingsenthousiasme binnen de Unie. Volgens dezelfde eurobarometer staat momenteel slechts 38 procent van de bevolking achter de uitbreiding. In Frankrijk is het slechts 26 procent, terwijl Duitsland en het Verenigd Koninkrijk op 34 en 35 procent werden afgevlagd. België bevindt zich met 38 procent keurig op het EU-gemiddelde, maar wel in de tweede helft van het Europese peloton.
Verhofstadt kwam niet met lege handen naar Oost-Europa. De nieuwe lidstaten, zo beloofde hij, zouden volop bij de ‘Verklaring van Laken’ worden betrokken. Zoals bekend hoopt België in december een tekst op papier te krijgen waarin de agenda, de timing en de werkmethode van de nieuwe Intergouvernementele Conferentie worden vastgelegd. Een en ander moet in 2004 in een verdragswijziging uitmonden, waarin de definitieve bevoegdheden van de Unie worden vastgelegd. Volgens sommigen is het de allerlaatste kans om de even ondoorzichtige als complexe besluitvorming die in Nice werd beslist, ongedaan te maken. In het Europese jargon heet dat ‘de verdieping doorvoeren’.
Na de vele praatjes met het politieke establishment van Polen en het Balticum is de drang van de Wetstraat 16 om de nieuwkomers bij de Verklaring van Laken te betrekken, bekoeld. De meesten onder hen zijn geen voorstander van een doorgedreven politieke integratie, maar zijn vooral uit op de economische baten van de Unie. Na drie vragen gaf de Letse premier Andris Berzins, een voormalige onderwijzer, tegenover de Belgische pers al toe waar het volgens hem op aankwam: geen federaal Europa. ‘We willen een Europa van de naties, want we hebben onderhand genoeg van federale systemen waar je alleen mag uitvoeren wat elders werd beslist.’ Toen de Belgische delegatie om een reactie werd gevraagd, reageerde ze oprecht verbaasd. Tijdens het urenlange gesprek met Berzins, die overigens lid van de Liberale Internationale is, kwam dat thema niet aan bod…
Als de Baltische landen gedwongen werden een keuze te maken tussen het NAVO- en het EU-lidmaatschap, zouden ze ongetwijfeld voor het eerste kiezen. Soms leek het er haast op of ze het bezoek van Verhofstadt vooral gebruikten om de deur van de NAVO veeleer dan die van de EU te openen. Op dat punt had de Belgische premier weinig te bieden. Europa is er nog lang niet uit of het Balticum voor de volgende NAVO-uitbreiding – de beslissing valt in december – in aanmerking komt, en ook de Belgische regering heeft terzake nog geen standpunt. Noodgedwongen maakte Verhofstadt er zich met een handigheidje van af. ‘Elke EU-lidstaat die dat wil, moet tot de NAVO kunnen toetreden.’ De toevoeging dat het om een persoonlijke mening ging, hoefde niet echt. Over zulke zaken wordt nog altijd in Washington beslist en daar werken ze met andere prioriteiten.
Paul Goossens
