Professor Khalili stalt zijn collectie islamitische kunst uit in een kerk.

Als ontmoetingsplaats van culturen is De Nieuwe Kerk in Amsterdam niet meer al te geschikt om in stilte tot god te bidden. De kerk heeft al voor van alles gediend – beurs, muziekzaal en universiteitsaula. De bouwers hadden allicht ook niet de expohal voor ogen die het godshuis nu is. Hoe dan ook, haar huidige bestemming gaat de kerk zo goed af dat ze almaar hoger mikt. Vandaag brengt ze het mooiste uit de wereldvermaarde collectie islamkunst van Nasser David Khalili (tot 17.4). De microbe kreeg de geboren Iraniër van Joodse origine te pakken, toen hem als knaap een pennendoosje in lakwerk cadeau werd gedaan. Inmiddels heeft hij wel 20.000 objecten bijeen, op het gebied van religie, sier- en gebruikskunst, boeken en manuscripten.

Laten we de korans uit zowat de hele Oriënt (en Spanje onder de Moren) de harde kern van de verzameling noemen. Hun vormelijke pracht is louter te danken aan de kalligrafie – bijna evenveel een vorm van versieren als van schrijven. Mensen noch dieren mochten worden afgebeeld, en dat is nog altijd zo. Tenminste als het gaat om objecten voor gebruik in een religieuze islamcontext, zoals de Koran dus. Niettemin, dit is topwerk van kalligrafen en kalligrafes, zonder discriminatie. De Iraanse prinses Umm Salamah was bepaald een kanjer, getuige het door haar verzorgde Sjiitische gebedenboek (1823) met zijn rijke kleurschakeringen.

Negentig procent van de islamkunst is voor seculier gebruik, schat Khalili. En het is waar dat sultans, prinsen en mogols aan hun hoven ateliers inrichtten voor de productie van boeken en verluchte handschriften. Reuzen en profeten, mensen en dieren, bloemen en planten krioelen in verhalen uit de sfeer van mythologie, godsdienst en geschiedenis, heldenepossen en gedichten. Die werden door anonieme miniaturisten en kalligrafen afgewerkt met de fijnste pigmenten, een onbedaarlijke decoratielust en een Passie voor perfectie (titel van de expo). Wel, de absolute perfectie bleef God voorbehouden, en daarom werd gezorgd voor kleine onvolmaaktheden. Een afwijking in de kleur, of een foutje in het weefpatroon als het om tapijten ging.

Professor – en financier, computerdeskundige, verzamelaar en mecenas – Khalili is begaan met de toenadering onder de godsdiensten. Daarom mocht een schitterende 15e-eeuwse miniatuur als De reus ‘Uj en de profeten Mozes, Jezus en Mohammed uit Iran of Irak niet ontbreken in zijn verzameling. De reus verstoort de prille verstandhouding en krijgt van Mozes een speer in zijn hiel geboord, waarna hij letterlijk uit de miniatuur stapt. Daar liet Khalili het niet bij. Hij zette de Maimonides Stichting op – zo vernoemd naar de Spaans-Joodse filosoof en lijfarts van sultan Saladin in de twaalfde eeuw – met als nobel doel de vrede onder de volkeren.

Jan Braet