Het sociaal-economisch overleg lukte niet. De regering gaat nu regeren. Althans, dat belooft premier Dehaene met zijn Plan.
DE REGERING– Dehaene II heeft tot nog toe alleen het Meerjarenplan voor de Werkgelegenheid op haar erelijst staan. Dat kwam er eind vorig jaar, nadat de vertegenwoordigers van de werkgevers en van de werknemers er onder mekaar niet in slaagden een pakket werkgelegenheidsmaatregelen gaar te koken. Indrukwekkend is dat meerjarenplan niet, het bouwt voort op het Globaal Plan van eind 1993, dat ook al ontstond uit mislukt sociaal overleg over een nieuw Sociaal Pact.
Intussen blijven de Grote Dossiers liggen : besparingen om de begrotingen van 1996 en 1997 in het keurslijf te wringen van de (Maastricht)norm voor toetreding tot de Europese muntunie, modernisering van de sociale zekerheid, wat ook al besparen betekent, en herstel van de concurrentiekracht van de ondernemingen en andere werkgelegenheidsmaatregelen. Ze wachtten op het sociaal overleg, maar dat mislukte voor de derde keer. Het Toekomstcontract voor de Werkgelegenheid, waarover de regering en de leiders van de werkgeversverenigingen en van de vakbonden een akkoord sloten, struikelde over het wantrouwen van de vakbondsbasis. Eerste minister Jean-Luc Dehaene (CVP) had het zich, naar het voorbeeld van de Duitse kanselier Helmut Kohl, anders gedroomd : een groot en plechtig moment, dat het land moed en de regering nieuw elan geeft.
Na die mislukking zat er voor Dehaene en de zijnen niets anders op dan de grote sprong voorwaarts. Voor de zomervakantie nog, zo kondigde de premier in het parlement aan, moet het nu tot Toekomstplan omgebouwde Toekomstcontract werkzaam zijn, de sociale zekerheid gemoderniseerd en het begrotingswerk afgerond. Een megakoppeling van dossiers die ruimte moet scheppen voor politieke compromissen.
Een nieuwe politieke viriliteit, de regering gaat regeren. De premier haalde de sociaal-economische besluitvorming uit het maatschappelijk middenveld weg, terug naar de politiek. Hij springt zelfs een stap verder, naar regeren met volmachten. In de Kamer keurde meerderheid tegen minderheid (81 tegen 66 stemmen) de vertrouwensmotie goed om het Toekomstplan uit te werken met opdrachtwetten. Deze week nog geeft de volksvertegenwoordiging toelating om die volmachttechniek ook te gebruiken voor het begrotingswerk en de modernisering van de sociale zekerheid.
TRAUMA.
De socialistische coalitiepartners blazen wat rook rond die opdrachtwetten. Volmachten kunnen zij niet aanvaarden, in de jaren tachtig bestreden ze heftig de bijzondere en andere machten van het rooms-blauwe kabinet- Martens. Maar opdrachtwetten blijken plotseling democratisch te zijn : de regering regeert niet naar eigen goeddunken, maar voert de algemene principes uit die het parlement goedkeurt. Volmachten versus opdrachten, dat is materie voor een fijnzinnig debat. Maar zoals het nu klaarligt, geeft het parlement de regering toelating de opdracht beslissingen te nemen die wettelijk alleen het parlement bij wet kan nemen. Bovendien ligt de timing goed. Het hete uitvoeringswerk valt uit te voeren tijdens de zomervakantie, op het ogenblik dat het land zich minder ernstige zorgen permitteert.
Commentatoren verkondigen dat de Parti Socialiste voor Dehaene de minst betrouwbare partner is. Eigenzinnig en andersdenkend, dat wel, maar de PS heeft er geen belang bij de regering in moeilijkheden te brengen. De partij hield een trauma over van het vakbondsverzet tegen het Globaal Plan eind 1993, maar is daar duidelijk van genezen. En nu liepen de 1-meimanifestaties in Wallonië uit de hand. Voorzitter Philippe Busquin moest in Charleroi gejouw, eieren en tomaten van het protesterend onderwijs trotseren. De nieuwe PS-boodschap luidt dat Vlaanderen er geen belang bij heeft dat Wallonië in moeilijkheden komt en best wat toeschietelijker kan zijn. Terwijl de PS’ers het slachtoffer werden van hun eigen 1 mei, zongen CVP-prominenten op de Gezinsdag van de partij in Brugge in koor ?’t Leven is mooi? (refrein : ’t leven is mooi, zolang er voetbal en werk in Vlaanderen zijn).
Intussen zitten de sociale partners met een kater. Lang, hard en zelfs met overtuiging werkten zij voor het Toekomstcontract. De typische Dehaene-stijl, discrete onderhandelingen achter gesloten deuren, speelde hen parten. Hun basis was niet mee.
De leden van het Verbond van Belgische Ondernemingen (VBO) reageerden minnetjes, maar durfden het risico van een afwijzing niet nemen. Voor het eerst in de VBO-geschiedenis bleef een belangrijk en groot lid als de bouwsector op de beslissende vergadering afwezig uit protest. Voorzitter Willy Peirens van de christelijke vakbond ACV moest vechten om een aarzelend ja in zijn verdeelde rangen los te weken en, tegen de gebruiken in, de vertegenwoordigers van de openbare diensten en het onderwijs laten meestemmen. Michel Nollet, die voor de eerste keer als voorzitter van het socialistische ABVV dergelijk overleg meemaakte, kon zijn basis niet overtuigen.
Veel van het vakbondsverzet steunt op het inkrimpen van de onderhandelingsvrijheid van de leiders in de bedrijfstakken. Maar niemand kan onder de vaststelling uit dat de werknemers niet geloven dat het Contract de werkloosheid binnen vijf tot zes jaar kan halveren. Dit ongeloof stimuleert de eis : waarborgen voor bijkomende jobs.
Het neen van het socialistisch vakverbond klonk niet al te kordaat, in de hoop dat een en ander nog eens kon worden doorgepraat. Zelfs de socialistische partijen drongen er nog op aan het Toekomstcontract een beetje bij te schaven. Dat was voor premier Dehaene het ondenkbare. Niets is gevaarlijker dan in een ontwerpakkoord ingebouwde politieke evenwichten bij te schaven. Bovendien stonden de onderhandelaars van de werkgevers met de rug tegen de muur en konden ze zich geen bijkomende toegevingen veroorloven.
FINANCIELE MARKTEN.
De sociale partners wisten best dat geen herkansing mogelijk was. De premier had hen, nog voor hun officieel antwoord binnen was, de kladjes voor zijn plan en opdrachtwetten laten zien. Een regeringsleider moet immers ook een beetje oog hebben voor de financiële markten. Een mislukking van het Toekomstcontract zonder direct politiek antwoord kan speculatie op de Belgische frank uitlokken. Ter verdediging gaat dan de rente omhoog, met verslechtering van de concurrentiekracht en verhoging van de intrestbetalingen op de staatsschuld voor gevolg. In dat geval zijn vele geleverde inspanningen voor niets geweest.
De vakbonden minimaliseren de mislukking van het sociaal overleg. Wij lieten de deur op een kier staan, heet het. Ook Dehaene zet de deur op een kier. Hij laat het overleg doorgaan, zij het in een andere vorm. Van de sociale partners verwacht hij een nieuw centraal akkoord. In de Nationale Arbeidsraad en de Centrale Raad voor het Bedrijfsleven krijgen zij adviesrecht voor zover ze eensgezind zijn over respectievelijk de werkgelegenheidsmaatregelen en de concurrentiekracht. De premier, met de adem van zijn socialistische partners in de nek, kan niet tegen de vakbonden regeren. Voor de nieuwe en ingewikkelde loonmatiging heeft de regering de medewerking van de sociale partners nodig. En de sociale zekerheid moderniseren met opdrachtwetten alleen betekent dat in België het ondenkbare werkelijkheid wordt.
Intussen keurde de ministerraad de ontwerpen van wet tot uitvoering van het Toekomstplan goed. De invoering van een loonnorm, na afloop van twee jaar loonstop, blijft de basis van het werkgelegenheidsbeleid. Als de Belgische lonen de evolutie volgen van het gemiddelde van Nederland, Duitsland en Frankrijk, is de concurrentiekracht van de ondernemingen en de werkgelegenheid beschermd, luidt de filosofie. Maar het geordende loonbeleid krijgt er een schokkende nieuwigheid bij : de ondernemingen mogen vrij en blij een deel van hun winst onder hun werknemers verdelen. Ook inzake werkgelegenheid en ondersteuning van het economisch draagvlak volgen de regeringsontwerpen nogal nauwgezet de lijnen van het gesneuvelde Toekomstcontract.
Dat de regering de begrotingscontrole op een half weekeindje afhaspelde, is meer een manifestatie van daadkracht dan van begrotingsernst. Die aanpassing van de lopende begroting was noodzakelijk omdat de economie blijft tegenvallen, en bijgevolg de fiscale inkomsten lager en de sociale uitgaven hoger aantikken dan geraamd. Maar de ministers hebben het zichzelf niet moeilijk gemaakt. Zo rekenen zij optimistisch met een economische groei van anderhalf procent dit jaar tegen 1,60 procent in vroegere ramingen. Geen economisch analist is er nog die dit optimisme deelt. Des te meer zijn er die verwachten dat dit jaar nog een tweede aanpassing van de lopende begroting moet volgen. Ter vergelijking, de Vlaamse regering werkt voorzichtig met een prognose van slechts één procent economische groei.
Vice-premier en minister van Begroting Herman Van Rompuy (CVP) heeft het dan ook over een zachte begrotingsaanpassing. Hij is tevreden met 25 miljard frank besparingen, waarvan 15 miljard in de sociale zekerheid om het tekort te dichten. Het gaat om eenmalige maatregelen, met ?nieuwe inkomsten die geen belastingen zijn? en besparingen vooral op de openbare werkingskosten. Naar verluidt, moeten de inspanningen niet kordater zijn, omdat, dankzij de (geplande) vervroegde begrotingsopmaak voor 1997, een aantal besparingen daarvan dit jaar al effect hebben.
Maar die begroting van volgend jaar wordt natuurlijk het moment van de waarheid, op de vooravond van het examen voor de muntunie. Met een tegenvallende economische groei (kost 50 tot 60 miljard voor de overheid), de verwerking van vroegere eenmalige besparingen (tenminste 46 miljard) en de aan de werkgevers beloofde verlaging van de sociale kosten op de lonen, komt de regering snel uit op een besparingspakket van 100 tot 140 miljard. En dat terwijl de CVP vasthoudt aan zijn fiscale stop geen nieuwe belastingen en de PS meer middelen voor de sociale zekerheid wil. Of opdrachtwetten de coalitiepartners dan nog kunnen lijmen, is zeer de vraag.
Guido Despiegelaere
De PS kreeg het zwaar te verduren op 1 mei.
Premier Jean-Luc Dehaene : slechts even in het parlement.
