Agentschap – opgericht in 1992 door Kobe Matthys – kaapt de Ultima Beeldende Kunst 2021 weg. De reden? ‘Kunst leeft en groeit dankzij vernieuwing. Agentschap speelt daarin een voortrekkersrol’, vindt de jury.
Wat hebben Twin Peaks van David Lynch en Pretty Woman van Roy Orbinson met elkaar gemeen? Ze behoren tot de 2390 items op de ‘Lijst van grensgevallen’ van Agentschap. Elk grensgeval was het onderwerp van een juridisch geschil dat tijdens een samenkomst van Agentschap wordt toegelicht. En dát maakt het oeuvre uit.
Wat ís Agentschap eigenlijk?
Kobe Matthys: Ken je het boek Les trois écologies van Félix Guattari? Daarin vertelt Guattari dat niet alleen het milieu, maar ook sociale verhoudingen en je mentale gezondheid ecologieën zijn. Dat boek plus het feit dat sinds de jaren negentig elk van je creaties meteen door een auteursrechtelijk systeem beschermd wordt – willen of niet – liggen aan de basis van Agentschap. Onze kunst is onderzoek. We bekijken hoe een ecologie van kunst- en andere praktijken in stand kan blijven zonder economisch te presteren.
Uw oeuvre bestaat uit zogenaamde grensgevallen. Geeft u eens een voorbeeld.
Matthys: De Monkey’s Selfie is grensgeval 001652. De Britse natuurfotograaf David Slater fotografeert een twaalftal jaar geleden zwarte makaken in Sulawesi. Een van die apen, Naruto, pakt Slaters camera af en neemt foto’s van zichzelf. Later recupereert Slater zijn toestel, zet Naruto’s beelden op het internet en vraagt auteursrechtelijke bescherming. Dat gaf aanleiding tot controverse. Heeft hij recht op die beelden? Kan een niet-mens ook een auteur zijn?
U stelt zo’n grensgeval niet ‘tentoon’, u organiseert een samenkomst. Waarom?
Matthys: Die samenkomsten zijn live science-fiction. We nodigen mensen uit die bij de praktijk betrokken zijn of er iets van afweten. In dit geval waren dat onder meer een natuurfotograaf en mensen die onderzoek doen naar kunstzinnigheid bij dieren. Voorafgaand aan zo’n samenkomst doen we onderzoek: artikels over de controverse verzamelen, de hele juridische discussie opnieuw lezen. We organiseren geen heropvoering. We spelen wat er gebeurd zou zijn als de juridische beslissing anders was geweest en, in die zaak, Naruto als auteur van de beelden was erkend. Het onderzoeksobject – hier: de selfie van Naruto – staat altijd centraal.
Worden de grensgevallen bewaard?
Matthys: Ja. Elk grensgeval – object plus documenten – zit in een box die wordt bewaard in een ‘praktikotheek’. Dat is een bibliotheek waar grensgevallen ontleend kunnen worden. Maar de grensgevallen zijn de kapstokken van de verhalen die we vertellen tijdens de samenkomsten. Het publiek discussieert mee. We moeten af van het idee dat het publiek kunst enkel passief kan consumeren.
