Zondag worden in Italië lokale verkiezingen gehouden. Die kunnen uitwijzen welke richting het nieuwe politieke landschap in dat land uitgaat : naar links of naar rechts.
BEGIN DEZE MAAND hadden in het Noorditaliaanse Padua verkiezingen plaats om een opvolger aan te wijzen voor Emma Bonino, die van kamerlid promoveerde tot Europees kommissaris. De stembusgang gold als een test. Ten eerste omdat slechts twee lijsten voorlagen, gesteund door een samengaan van centrum-rechtse partijen enerzijds en centrum-linkse anderzijds helemaal in de geest van het vorig jaar ingevoerde meerderheidssysteem, dat een praktische toepassing zocht. Ten tweede kon het evenement een idee geven van het humeur van de kiezers, die volgende zondag (23 april) lokale besturen moeten vernieuwen. De Pool van de Vrijheid, rond leider Silvio Berlusconi van Forza Italia, droeg in Padua een radikaal voor uit de rangen van Europees parlementslid Marco Pannella ; het gematigd-linkse blok een figuur uit het katolieke verenigingsleven. Het opiniepeilingsbureau van Berlusconi voorspelde een krappe zege voor de Pool-kandidaat. Bijgevolg bekoelde de afgetekende overwinning van de tegenstander de zelfverzekerdheid van de Pool.
Centrum-rechts moest half maart al een tegenslag verwerken, toen de regering van Lamberto Dini haar korrektie op de begroting ’95 door de kamer kreeg via een vertrouwensmotie. De verdeelde stemming bij de afgevaardigden van de Rifondazione Comunista (RC) leidde toen tot een forse ruzie in hun partij, maar niet tot de voorspelde breuk. Er trad echter wel een scheuring op binnen de kristen-demokratische PPI. Een gevolg van de poging van voorzitter Rocco Buttiglione om zijn formatie in de Pool van de Vrijheid te loodsen. In de partijraad stemde de linkervleugel rond Rosy Bindi het projekt met een kleine meerderheid weg. Maar Buttiglione nam geen ontslag, hoewel zijn lijn het niet haalde. Toch koos een chaotische raad een nieuwe voorzitter, Gerardo Bianco. Statuten, deurwaarders en vrederechters konden niet beletten dat er in het partijgebouw van de popolari (volksdemokraten) momenteel twee voorzitters in gewapende vrede werken op verschillende verdiepingen. De scheiding van hun aanhang viel al te ontwaren in het centrum-rechtse en het centrum-linkse blok in Padua. De maar halfgeslaagde operatie van Buttiglione betekende nog een ontgoocheling voor Berlusconi en Pool-genoot Gianfranco Fini van de Alleanza Nazionale, die op een vlotte aanwas van hun konglomeraat hadden gerekend.
BLOKVORMING.
Centrum-links mag echter nog geen viktorie kraaien. Volgens voorzitter Massimo D’Alema van de sociaal-demokratische PDS leert Padua dat een verenigd gematigd-links rechts kan verslaan. In eigen rangen behoudt hij inmiddels moeizaam een consensus over zijn optreden in het gezicht van de komende lokale verkiezingen. Zijn rechtervleugel vindt hem eigengereid en weinig kollegiaal ; de linkervleugel wil hem graag een even grote pas naar de kommunisten (RC) toe zien zetten als naar de gematigde krachten. Fausto Bertinotti van RC waarschuwt dat het geval Padua waar zijn partij buitenspel bleef nog lang niet opgaat voor heel Italië. De RC-voorzitter wil nog altijd niet afwijken van de zuivere partijlijn, ten voordele van taktische samenwerking tegen rechts en tegen een verrechtsing van het politieke landschap. Daarom deed hij zijn formatie tegen de kapitalistische regering-Dini stemmen, tegen de begrotingsaanpassing, en gaat hij niet akkoord met het gezamenlijk voorstel tot pensioenshervorming van de drie nationale vakbonden dat de loontrekkenden hard zou treffen.
Bij de plaatselijke verkiezingen komt zijn partij met afzonderlijke lijsten op, liever dan zich te moeten schikken naar een centrum-gerichte kandidaat. Armando Cossutta, tweede man in de RC en gematigder, roept de partijleden op om zondag een “nuttige stem” uit te brengen en voor een centrum-linkse kandidaat te kiezen waar de eigen kameraad weinig kans maakt. Maar zelfs zonder de kommunisten had centrum-links het niet makkelijk om bovenaan zijn lokale lijsten een kandidaat te plaatsen die iedereen kon overtuigen. Er was ook weinig tijd overgebleven tussen de goedkeuring van de nieuwe kieswet voor de lokale besturen en de indiening van de lijsten.
Het ontbreekt centrum-links vooralsnog aan samenhang. Niet iedereen is tevreden met de keuze om blok te vormen rond hoogleraar Romano Prodi uit Bologna. De groenen, geschaard om voormalig Europees kommissaris Carlo Ripa Di Meana, zien liever een poll om de leider van het kartel aan de wijzen. Hoe dan ook, voor de plaatselijke verkiezingen was het nog veel te vroeg voor centrum-links om uit te pakken met Prodi. Die toert inmiddels nog door het land met een bus om publiek voor zich te winnen als toekomstig premier, tegen Berlusconi.
Geen lijstproblemen aan de overkant, bij de Pool, die met haar interne bindingen niet over koalities moest onderhandelen. Dat verklaart ook waarom Berlusconi de stemronde tot nationale test uitriep. Daarbij wordt vooral uitgekeken naar de uitslag voor de regionale raden. Op 3 april (dus ook voor de verkiezingen in Padua) mochten de laatste opiniepeilingen worden bekend gemaakt : vijf van de vijftien betrokken regio’s zouden zeker, en drie waarschijnlijk, in handen vallen van centrum-rechts. Aan centrum-links verzekerden de peilingen drie regionale besturen en mogelijk nog twee daar bovenop. De verkiezingen van zondag moeten ook de raden hernieuwen van 76 provincies en van meer dan 5.000 gemeenten en steden, waaronder Bari, Bologna en Firenze. Alles bij mekaar zijn er zowat 43 miljoen stemgerechtigden bij betrokken.
PAR CONDICIO.
Berlusconi hoopt na zondag zo sterk in zijn schoenen te staan, dat hij vervroegde parlementsverkiezingen kan afdwingen. Tevoren rekende hij al op de val van de regering-Dini om die obsessie waar te maken. Staatshoofd Oscar Luigi Scalfaro blijft evenwel geduldig herhalen dat zo’n beslissing van het parlement afhangt.
Een van de eerste daden die Fininvest-eigenaar Berlusconi als nieuwe premier wil stellen, is het afschaffen van de par condicio. Die Latijnse uitdrukking werd vorig jaar terloops gebruikt door president Scalfaro om de gelijke toegang van de politieke formaties tot de media te onderschrijven. De oppositie tegen voormalig premier Berlusconi klaagde al langer het misbruik aan dat de mediamagnaat maakte van zijn overwicht op het gebied van televisie en schrijvende pers. Na de val van Berlusconi in december vorig jaar eiste de nieuwe meerderheid dat de volgende regering een reglementering op gelijke media-behandeling zou uitvaardigen. Met Dini kwam die er snel, maar ze was zo beknottend dat niemand er zich in terugvond. Er blijft echter geen tijd om het dekreet in het parlement bij te sturen voor de huidige verkiezingscampagne.
Voor er nieuwe parlementsverkiezingen komen, willen de centrum-rechtse krachten die het kabinet-Dini steunen die par condicio alleszins bijgewerkt zien, via een reglementering op de media-koncentratie (antitrust). Ook de hervorming van het pensioenstelsel moet afgerond worden. De onderhandelingen tussen overheid en sociale partners hierover vorderen, zij het pijnlijk langzaam. Bovendien moet ook het konflikt tussen ekonomische en politieke belangen van een regeringslid opgelost worden. Bij onthouding van Forza Italia en Alleanza Nazionale heeft de senaat al een ontwerp goedgekeurd dat is geïnspireerd op de Amerikaanse blind trust-regel (afstand doen van commerciële belangen aan een onafhankelijk manager).
Indien mogelijk wil centrum-links eveneens in de kamers een akkoord bereiken over enkele referendums. Het gaat om de vragen of een privé-persoon meer dan één tv-kanaal mag bezitten, of reklame-onderbrekingen ingeperkt moeten worden tot op Europees niveau en of een reklame-agentschap voor meer dan twee kanalen aan werving mag doen. Het lag voor de hand dat de Pool, en vooral Berlusconi, niet willen weten van een reglementering die het imperium van de Forza-leider kan aantasten. Dat liet de hoofdbetrokkene ook weten via een vloedgolf antireferendum-spots op zijn tv-kanalen. Waarbij hij het bevel van de officiële media-garant negeerde om ook de andere klok te laten horen.
Nu naar een parlementaire oplossing van die kwesties wordt gezocht, wil de Pool ineens wel de referendums aan de burgers voorleggen. Volgens haar opiniepeilingen zou dat minder schaden dan een politiek akkoord. Het houden van die volksraadplegingen moet vooral verhinderen dat de huidige kamers blijven voortwerken en zo vervroegde parlementsverkiezingen op de lange baan schuiven. Dat zou Berlusconi zijn politieke kroon kunnen kosten. Want als Prodi erin slaagt centrum-links aan te voeren, zit het er (weer volgens peilingen) in dat hij Berlusconi verslaat. De kans op een overwinning van Prodi is heel wat geringer in een duel met Fini. Waarmee wordt bevestigd dat de voorzitter van de Alleanza Nazionale de feitelijke leider is van de Pool, hoewel Fini zijn trouw aan het leiderschap van Berlusconi blijft uitdragen.
En wat met Antonio Di Pietro ? Sinds de aanvoerder van de operatie Schone Handen ontslag nam als magistraat, sponsort ex-president Francesco Cossiga hem als toekomstige aanvoerder van centrum-rechts. Opiniepeilingen over zo’n rol wijzen op voordeel van Di Pietro, ten koste van Berlusconi. De voormalige onderzoeksrechter wil de politieke stap voorlopig echter nog niet zetten.
Indien de Pool zondag een meerderheid van besturen binnenrijft, heeft dat niet automatisch tot gevolg dat ze het ook in het parlement opnieuw voor het zeggen krijgt. In het tegenovergestelde geval kan het er wel eens slecht beginnen uitzien voor de aspiraties en de politieke toekomst in het algemeen van Berlusconi.
Een eerste effekt van de uitslag van 23 april kan twee dagen later al afgelezen worden uit de deelneming aan en de stemming tijdens de manifestaties die dan in Milaan en Napels plaats hebben ter herdenking van de verjaardag van de bevrijding. Een dergelijke betoging, vorig jaar in Milaan, groeide uit tot een oproep ter verdediging van de demokratische principes, na de overwinning van de Pool bij de parlementsverkiezingen van 27 maart.
Marcel Meeus
Gianfranco Fini : sterker dan Berlusconi in het rechtse blok.
Romano Prodi : in stelling als kandidaat-premier van links.
