In Israël kwamen de afgelopen weken alle lagen van de bevolking in het geweer tegen de rechtse groepen die de demokratie bedreigen. Of toch : bijna alle lagen. Een gesprek met David Susskind.
GOED twee weken geleden werd Yitzhak Rabin doodgeschoten door een rechtse extrmist, Yigal Amir, die lid was van de uiterst rechtse organizatie Eyal. De moord schokte de wereld, maar het meest van al schokte ze Israël zelf, waar het publiek iets dergelijks jood vermoordt jood traditioneel voor onmogelijk hield. Na de plechtige uitvaart van premier Rabin waar, in het teken van het vredesproces, tal van Arabische staatshoofden aanwezig waren, zij het niet de Palestijn Yasser Arafat, omdat dàt nu weer net iets te veel praktische, en misschien ook politieke, komplikaties met zich mee zou gebracht hebben, was voor de Israëli’s het moment gekomen om een beetje tot rust te komen en lessen te trekken uit het gebeurde.
Een zeer grote manifestatie werd gehouden voor de vrede. Arafat ging op rouwbezoek bij Leah, de weduwe Rabin, zonder uniform en zonder hoofddoek, ineens een oude man na een leven vol strijd. En regeringsleider Shimon Peres liet het vredesproces op volle snelheid doorgaan. Vorige week ontruimde het Israëlische leger de Palestijnse stad Jenin op de Westbank, en begon aan de ontruiming van Tulkarm. Bethlehem, zegt men, zal vóór de voorziene datum ontruimd zijn, kerstmis in Bethlehem wordt iets nieuws. Yasser Arafat kwam aan in Jenin, de eerste van zes steden die aan de Palestijnse Autonomie overgedragen worden met andere woorden, ook al blijft ze beperkt en onvolledig en traag vooruitgaan, de vrede en de autonomie beginnen ook voor de Palestijnen op de grond konkrete vormen aan te nemen. Verkiezingen zijn gepland voor 20 januari. Er zijn zelf onderhandelingen gemeld tussen de PLO en de islamistische Hamas.
In Israël nochtans, viel de ene schok na de andere. Vertrekkende van de simpele vraag hoe een gewapende moordenaar zo dicht bij de eerste-minister had kunnen geraken, was men op een hele reeks verrassende feiten gestoten. Dat de moordenaar, Yigal Amir, met zijn plan om Rabin en Peres te vermoorden, bekend was bij de politie, omdat hij het toch al een keer of twee geprobeerd had. Dat het begon met één arrestant, maar dat het voortging met twee, drie, een hele reeks. Dat de moordenaar met een pasje van de geheime dienst door de rangen van de veiligheidsdienst gekomen was, en dat hij zo’n pasje had omdat hij zélf voor de dienst gewerkt had. Dat de Shin Beth, die veiligheidsdienst, eigenlijk óók op de hoogte was, of dat ze dat had moeten zijn.
Vandaar naar de meest sinistere verdenkingen was maar een stap : was de Shin Beth zélf betrokken bij het komplot ? Of had de dienst zich alleen maar laten gebruiken ? Het hoofd van de dienst nam ontslag, vier van zijn naaste medewerkers eveneens. Waar ging dit naartoe ?
Een paar vragen die men kan stellen, enkele verbanden die men kan leggen : hoe sterk zijn die uiterst-rechtse groepen in Israël ? In welke mate worden zij gefinancierd vanuit de VS, en in welke mate worden zij van daaruit gestuurd ? Wat is het verband tussen die groepen en de fanatieke, tot de tanden gewapende settlers, bijvoorbeeld in Kiriat Arba en Hebron ? Is het waar dat zij het leger infiltreren en, vanuit het leger, de geheime diensten ? Dreigt er, tenzij Israël even snel en driftig in de eigen maatschappij kan wieden als bij de Palestijnen, een begin van burgeroorlog in Israël ? Met het verstrijken van de dagen nam de katastrofe-sfeer stilaan af. De komplot-teorie rond de Shin Beth werd allengs verlaten. Een onderzoekskommissie beloofde haar werk serieus te doen. En de jeugd ontmoette de politieke linkerzijde in een gezamenlijke reaktie op de moord.
Ook David Susskind, voorzitter van het overkoepelend komitee van joodse organizaties in Brussel en al lang een groot voorvechter van het vredesproces, toonde zich verdrietig, geschokt, maar, wat de direkte toekomst voor Israël aangaat, optimist.
– DAVID SUSSKIND : Of de moord op Rabin echt schade gaat aanrichten aan het vredesproces, dat weet ik nog niet. Wat zij wilden doen en wat ze bereikt hebben, is niet hetzelfde. Hun plan bestond erin de leiders te vermoorden dat is altijd een primitief plan, die denken, we doden één of twee mensen, en daarmee is de kous af. Maar zo gaat het gelukkig niet in de politiek. Anders zou het te gemakkelijk zijn. Misschien is het resultaat wel omgekeerd. Zie de weduwe, Leah Rabin, die vroeg aan de bezoekers die hun medeleven kwamen betuigen, “Waar waren jullie toen Rabin steun nodig had ? ” Goeie vraag, ik vraag het me ook af. Ik voel me persoonlijk niet zo schuldig, maar misschien heb ik toch niet genoeg gemobilizeerd, misschien heeft het joodse volk te lang gezwegen, en heeft het de straat overgelaten aan de extremisten. Zo gaat het altijd : je laat de straat aan de extremisten omdat je je, in gewone tijden, verlaat op de regering, op overheden die wel zullen ingrijpen… Ik heb het natuurlijk over de mensen die het vredesproces steunen.
Rabin was zo’n gevoelig man, dat weet je niet, de mensen kenden hem niet. Een heel week hart onder dat strenge gezicht. En elke affiche waar “Rabin verrader” op stond, “Rabin verkoopt ons”, “Rabin dood ! “, was voor hem een messteek. Eigenlijk, ze hebben hem nu vermoord met een revolver, maar ze waren al lang bezig met messen. Hij leed daaronder, daarom ook was hij zo blij op die manifestatie, heeft hij gezegd dat het de beste dag van zijn leven was : rond de 120.000 tot 150.000 mensen die samenkwamen zonder dat er iets speciaals gebeurd was… Het was geen begrafenis, het was een feest voor vrede, en er was geen enkele haat-roep. Men heeft over die manifestatie zelf niet genoeg gesproken, door het tragische feit dat hij vlak daarna vermoord was. Daarom was hij zo gelukkig, de man die maar nauwelijks glimlachte, dat hij is gaan meezingen toen ze hem dat vroegen. Rabin zingen ?
Daarom was het ook zo’n schok, voor het Israëlische volk, maar ook voor het joodse volk. Nu moeten we oppassen, dat het niet gebanalizeerd wordt, waarna ze iemand anders vermoorden. De rechterzijde zit vandaag de dag een beetje gewrongen, maar die bereidt haar toekomst al voor, dat zie ik ook in België al bezig. Nu gaan ze “de eenheid van het volk” promoten, dat wil zeggen, we gaan niet vooruit met het vredesproces, we wachten nu een beetje, en we gaan eerst eens bespreken wat we samen kunnen doen. Dat is een probleem. Dus vandaag moeten wij wakker worden, en strijden om de straat niet aan de rechts-extremisten te laten.
Tijdens een plechtigheid tot nagedachtenis van Rabin in de synagoge aan de Van de Nestlei in Antwerpen, zei een van de sprekers : “Iemand die doodt in naam van God, die gelooft niet in God. ” Want men mag in naam van God niet doden. En toch zie je overal “Gott mit uns ! ” in de oorlog is het zo, bij de Hezbollah is het zo, en hier ook. In naam van God kan iedereen spreken en tot het uiterste gaan. Wat zei de moordenaar, wie had hem bevel gegeven om te doden ? God. Tja, dat is wat gemakkelijk.
Een zot, zou je zeggen, daar let je niet op. Maar als die tot op anderhalve meter kan komen bij iemand die zo bewaakt is als Rabin… Dan zou je toch denken dat die staat niet in oorlog is, dat alles er rustig is. Zoals hier, hiér kan je tot op vijftig centimeter gaan. Maar zou dat dan wel een zot zijn, met zo’n argument ? Stilaan begint het nu een komplot te worden. Maar zie de “demokratische rechterzijde”, met hun affiches waar Rabin in nazi-uniform op stond erger kan toch niet, in dit land zou dat niet kunnen , en Likoed-leider Bibi Netanyahu die erbij stond op de meeting, en niet weggegaan is (hij moest er spreken !) Hij heeft het dan niet gedaan, nee. Hij gaat geen affiches meedragen. Maar hij is er ook niet weggegaan. Als je de extremisten in je eigen rangen laat doen, waar ligt dan de grens ? De grens zal zijn dat je zelf ook een verrader genoemd wordt, want je gaat niet tot het uiterste.
– Ziet u verband tussen de affiches en de demagogie van de rechterzijde, en de kleine groep extremisten die het komplot gebrouwen heeft ?
– SUSSKIND : Het gaat altijd zo : door je propaganda op die manier te brengen, geef je aan kleine groepen de argumenten in handen om verder te gaan. Als je je limiet in de oppositie niet meer kan kontroleren, en je gaat verrader roepen in de Knesset mag ik een verrader dan niet doden ? In de oorlog mocht dat toch ? Okee, in joodse kringen doodt men niet. Toch : in 1982, bij een betoging van Peace Now is een granaat geworpen, en Emil Grünzweig werd gedood. Op een vreedzame mars. Waar zo’n kreten niet te horen waren. Daarom : je bent verantwoordelijk. Er zijn altijd extremistische groepen die eruit springen. Neem Algerije. Het Fis dat de staat wil overnemen. In naam van God natuurlijk. Zo erg is het in Israël niet. Alhoewel : er is nu een eerste-minister vermoord. En in Algerije werd een president gedood in de rug, nietwaar ? Net als Rabin maar toch : ineens is daar de gewapende groep Gia, en het Fis zegt, dat zijn wij niet ! Wij willen alleen alles veranderen ! Wapens gebruiken wij niet ! En toch hebben we wapens gevonden… Ik zeg niet dat de rechterzijde in Israël wapens verzamelt of zoiets maar hun argumentatie gaat te ver.
Wat ik heel interessant vind, is dat er in bepaalde nationalistisch-religieuze kringen vorige week al vergaderingen plaatsvonden waar gezegd werd, we dragen verantwoordelijkheid. We moeten onze argumentatie veranderen. We kunnen niet een demokratische regering destabilizeren met ze onwettig te noemen. Dat is nog een ander probleem : de rechterzijde heeft gezegd dat de regering niet legitiem was. Dan heb ik het nog niet over het argument dat ze met Arabische stemmen aan een meerderheid komt : dat zijn toch burgers ? Beeldt u in dat in België de joodse stemmen niet meetellen, of de joden uit het parlement moeten ? Of de protestanten, waarom niet, we zijn hier toch in een katoliek land ?
Als dan de leider van een grote Talmoed-school, meneer Lichtenfeld, die in de buurt van Hebron zit en er een grote jeshiva heeft, verklaart, opgepast, er zijn geen heilige plaatsen !, dan is dat heel belangrijk. Er zijn geen heilige beelden. Er zijn geen heilige begrafenisplaatsen. Dat mag niet. Er zijn hooguit plaatsen waar men komt bidden. Maar het heiligste is bloed. Het heiligste is de mens. Om een mens te redden mag je alles doen, ook op de heiligste dag van de joden, Jom Kippoer. En mensen die zogenaamd voor een gewezen synagoge een bezetting wil laten voortduren, die doet niet aan godsdienst, maar aan afgoderij. Maar dàt heeft men vergeten.
Maar misschien komt er een moment waarop het joodse volk zal zeggen, teveel is teveel. In Israël heeft de jeugd dat nu gezegd, en er komen nu van alle kanten verklaringen, dat we de straat niet meer aan de extremisten zullen laten. En we zullen terugkomen tot een demokratisch debat.
– Kan zoiets ook een politieke uitdrukking krijgen ?
– SUSSKIND : Wel, de raadgevers van Shimon Peres zeggen hem dat hij nù verkiezingen moet houden, omdat hij die kan winnen. Dat recht heeft hij. Maar hij wil tot het uiterste gaan in het vredesproces : liever verkiezingen verliezen en de vrede winnen, zegt hij. En daar zit een zekere logika in, want aan vrede zit nog een ander aspekt : de vrede draagt al vruchten. Met Jordanië, met Egypte, Oman, Qatar is er toch iets gebeurd ? Israël is voor de Arabische landen geen duivel meer, behalve voor Irak, maar niet eens meer voor Syrië. Ik spreek niet van Iran en Libië, bloedige diktaturen, en in naam van God natuurlijk. Wie spreekt niet in de naam van God ? Ik geloof dat er een nieuwe tijd komt.
– Toch : een komplot dat ontrafeld wordt, de fanatieke groep Eyal, met daarachter religieuze fanatieke groepen in het leger, in de geheime dienst…
– SUSSKIND : Maar wat in Israël nu óók gebeurt, is dat de veiligheidsdiensten opgeschrikt zijn. Het is niet alleen de jeugd die reageert. Ook het ministerie is ontzet. Dat er in een synagoge in de Bezette Gebieden een pamflet werd uitgedeeld, dat de minister van Politie in handen is gespeeld door leden van de Knessset, waarin stond dat het een goede daad was Rabin te doden, en dat men dat niet onderzocht heeft… Dat is een zwakheid van de demokratie. Maar ik geloof dat die dingen nu ook worden aangepakt. En als er medeplichtigheid is bij de Shin Beth of waar dan ook, dat zal onderzocht worden, het gerecht zal zijn werk doen, en de kommissie die nu aangesteld is, zal tot op de bodem gaan. Zo’n dingen zijn ten slotte overal mogelijk. Denk maar aan de Bende van Nijvel.
– Desalniettemin, afgezien van komplotten, kan men de veiligheidsdiensten in Israël niet verwijten dat ze op een speciale manier bijziend waren ? Helderziend als het erop aankwam Arabieren met messen te klissen, maar joden met kanonnen zag men als mensen in staat van wettige zelfverdediging ?
– SUSSKIND : Het kwam onverwacht, ja. Misschien hadden ze dat een beetje verwaarloosd, zeggende ach, dat zal tussen ons niet gebeuren…
Sus van Elzen
De nagedachtenis van Yitzak Rabin lijkt de vredelievende Israëli’s dichter bijeen te brengen.
David Susskind : beter vrede winnen en verkiezingen verliezen.
