De ?auto-vervalsingen” van Malevitsj.

De belangstelling voor Kasimir Malevitsj (1878-1935) taant niet. Een grote hoeveelheid werken werd in 1927 in Berlijn achtergelaten en nooit aan de schilder teruggeven. Gedurende decennia was hij het belangrijkste bewijs van een Russische avantgarde. Deze voor ons unieke buitenkans was dramatisch voor hem, hij verloor de draad met een essentieel deel van zijn verleden.

Later, in materiële nood en onder ideologische druk om ?realistisch” te werken, ging hij zijn verloren oeuvre herschilderen : tussen kopie, zelfpastiche en auto-vervalsing. Maar ook om de afgelegde weg, zijn eigen zoektocht, ?in het net” over te schrijven, vermits hij nu pas ten volle besefte wat hij bewerkte. Kollega’s vonden het een teken van aftakeling, maar zijn leerlingen zagen de noodzaak die hij voelde om al herschilderend zijn eigen ontwikkeling te vatten en voor zijn leerlingen toegankelijk te maken.

Die episode lijkt op klassieke oplichterij : Malevitsj antidateerde het latere werk en kon het zo aan Russische musea verkopen die plots belangstelling kregen voor oud Russisch werk van impressionistische signatuur. Toch is de antidatering alleen maar bedrog ten aanzien van het feitelijke maken van het objekt, en veel minder ten aanzien van het koncept of de plaats die het had in zijn ontwikkeling als schilder. Die konceptuele plaats was belangrijker dan de strikte kronologie van het handwerk. De stijl van de later geschilderde werken was toch al eerder bedacht. Zo’n standpunt staat ver weg van onze obsessie voor kronologie en de daaraan verbonden rangorde. Het ?eerste” van een serie heeft voor ons doorslaggevende ekonomische en kulturele betekenis. Hoe konceptueel we ook zijn gaan denken over kunst, als het op kronologie aankomt willen we biezonder nauwlettende realisten zijn.

De opheffing van het origineel maakt het werk van de meester zeer merkwaardig. Wij zien moderniteit toch altijd als een proces dat zich vrij onvoorspelbaar, en dus blind, in de tijd ontvouwt. Malevitsj ziet schilderkunst die zich logisch, buiten de kronologie voltrekt. Hij ziet de ontwikkeling ervan niet dramatisch, maar systematisch. Desnoods herschikt hij dateringen om de logika van het beeld beter, didaktischer te maken. Geschiedenis is voor hem ondergeschikt aan systematiek. Dat is niet alleen een formalistische, maar ook een esoterische overtuiging.

De tentoonstelling is uniek door de aanwezigheid van zijn leerlingen die de ontwikkelingen van de meester nuanceren. Zowel zijn ijzingwekkende suprematie als zijn late herontmoeting met figuratie worden door zijn leerlingen zachter ingevuld.

Dirk Lauwaert

?Kasimir Malevitsj”, Museum Ludwig, Keulen, tot 28/1.

Kasimir Malevitsj, Figur mit ausgebreiteten Armen, 1933 : een eigen zoektocht.