Dries Smits en Katelijne Verbeke spelen samen in ?Kat op een heet zinken dak”.
THEATER ANTIGONE heeft van ?Kat op een heet zinken dak” (1955) van Tennessee Williams (1911-1983) een ?Vlaamse” vertaling laten maken door Walter Van den Broeck. In de door regisseur Ignace Cornelissen samengestelde cast zit, naast een aantal nieuwkomers als Katelijne Verbeke, ook Dries Smits die bij Antigone al hoge ogen gooide. Smits speelde de hoofdrol in ?Nonkel” (?Oom Wanja” van Tsjechov), ?Mein Kampf” ( Tabori) en ?Bouwmeester Solness” ( Ibsen) die hem een nominatie opleverde voor de Louis d’Or-prijs. In ?Kat op een heet zinken dak” speelt hij Big Daddy. Het is voorlopig zijn laatste opdracht in Vlaanderen, want Smits keert terug naar Nederland. Als hij mag kiezen, wil hij wel een Handke, Beckett of Shakespeare doen. Smits werkte in Nederland voor film en televisie en begon na de toneelakademie in 1967 als akteur bij het Nieuw Rotterdams Toneel. Een deel van zijn verleden ligt echter bij Proloog en het ?politiek” teater van de jaren zeventig. Vanaf 1984 speelde hij onder meer bij het RO-Theater diverse grote rollen en in 1988 ging hij free-lance.
?Ik ben in 1989 bij toeval in Vlaanderen terechtgekomen,” zegt Smits, ?door een kollega die mij op een advertentie wees waarin Het Gevolg uit Turnhout een akteur vroeg. Ik had net ?Suiker” ( Hugo Claus) gedaan bij het Zuidelijk Toneel. Ik ging met Eric Antonis praten, die raadde mij aan om te solliciteren omdat hij veel vertrouwen had in Cornelissen als artistiek leider. Antonis zat in het bestuur van Het Gevolg, maar dat zei hij niet. Ik heb dan inderdaad met Cornelissen samengewerkt in ?De jongen van zee”. Jongerenteater was mij niet vreemd. Ik had het ook bij Proloog gedaan. Daarna werd Ignace Cornelissen mijn regisseur in het avondcircuit, eerst voor een rol in ?Oedipus” bij Theater Zuidpool en daarna in twee produkties bij Antigone.”
TRUUKJES.
Opvallend in Smits’ loopbaan zijn z’n kieskeurigheid en gevarieerde rolkeuze. Daaraan koppelt hij een afkeer om in een hokje te worden geduwd en verkiest hij free-lance werk boven een gezelschap, of het nu in Vlaanderen of Nederland is. ?Het is al meer bewezen dat je met allemaal free-lancers tot een homogeen samenspel komt.” Het maakt hem weinig uit of hij meerdere produkties met dezelfde mensen of regisseur moet maken : ?als voorwaarde stel ik dat de mensen met wie ik werk helpen zoeken waarover het gaat, dat ze met autenticiteit komen en zich niet gaan verschuilen achter allerlei truukjes.”
Katelijne Verbeke werkt ook free-lance, maar is jonger in het vak. Zij speelt in ?Kat op een heet zinken dak” Maggie, de onrustige, gekwelde vrouw op wie de titel van het stuk slaat. Vorig seizoen werd ze genomineerd voor de Theo d’Or-prijs voor haar vertolking van Agatha ( De Tijd) in het gelijknamige stuk van Marguerite Duras. Daarvóór speelde ze onder meer in de KVS, het NTG en in ?Hun !” van Peter De Graef dat binnenkort wordt hernomen. Andere vooruitzichten zijn een stuk van Pinter (in Nederland) en één van Vondel.
Over free-lancen zegt ze : ?Je werkt wel graag weer met mensen met wie je al goede ervaringen hebt opgedaan. De samenstelling van het klubje is zeer belangrijk. Als er geen chemie ontstaat tussen de spelers kan je er wel met professionalisme en techniek aan sleutelen, maar je lost er niet alles mee op.”
Voor een ouwe rot in ’t vak als Dries Smits speelt ervaring helemaal niet mee : ?Ik moet altijd opnieuw zoeken waarover het gaat. Het is ook niet interessant om op ervaring te spelen. Je moet telkens weer van voren af aan beginnen en, of het klikt met de regisseur of niet, je rol spelen”.
Van ?Kat op een heet zinken dak” zijn er drie versies. Op aandringen van regisseur Elia Kazan, die het stuk op Broadway creëerde, werd het derde bedrijf herschreven. Tennessee Williams was daar nooit gelukkig mee. Het ging onder meer om de rol van Big Daddy, de rijke planter die aan kanker lijdt en op het einde sterft. Kazan wou hem nog eens op de scène om hem zijn ?verjaardagsgeschenk” de ?leugen” van zijn schoondochter Maggie die zogezegd zwanger is in ontvangst te laten nemen. Ook stuurde Kazan aan op een happy end voor de relatieproblemen tussen Maggie en haar man Brick.
KATELIJNE VERBEKE : Wij spelen de oorspronkelijke versie die afwijkt van de Broadway-versie die Van den Broeck vertaalde. Big Daddy komt niet terug. We horen hem schreeuwen. Dat impliceert dat veel dingen bij het oude blijven. Ik vind dat einde mooier. Die versie is ook beter dan de filmversie (van Richard Brooks uit 1958, met Liz Taylor, Paul Newman, Burl Ives, nvdr). Uit de film is al het gevaar weggesneden. Homofilie bijvoorbeeld was in die tijd nog een taboe. Maar nu zijn we bijna 40 jaar verder. Ook Maggie’s leugen moeten we in die optiek onderzoeken. Het is gewoon een manier om iets te vertellen. Het maakt niet uit of ze het vertelt met of zonder leugen. Ze wil gewoon aan Brick zeggen : ik zie u graag en pak mij vast ! Dat is de waarheid. Maar hun leven zit vol leugens en opschepperij.
Hoe ziet Dries Smits Big Daddy ?
DRIES SMITS : Mijn visie op Big Daddy is in de loop van de repetities veranderd. Ik heb er mij niet te sterk op vastgepind omdat ik al met Solness tegen de lamp ben gelopen. Cornelissen repeteert graag met gekende tekst, met akteurs die hun tekst al in het hoofd hebben. Maar als je een tekst uit het hoofd leert, ga je die ook interpreteren. En hoe beter je die tekst van buiten kent, hoe sterker je de eigen interpretatie in je kop hebt. Daar wil de regisseur dan van weg. Dus wil ik nu zo weinig mogelijk zelf interpreteren, maar ik blijf de neiging hebben om Big Daddy vervelender te maken, niet al te aardig, maar het schrijnende, de pijn ervan, de kloterij, de ellende te spelen. Hoe verder je komt met die Big Daddy, hoe meer hij, tot mijn verbazing, overkomt als een tolerante man, een lieve man die veel humor krijgt en dat vind ik heel belangrijk.
VERBEKE : Big Daddy komt veel harder over omdat Ignace een lichte toon wil treffen. Big Daddy weet niet hoe erg het met hem is gesteld. Hij denkt dat het allemaal goed is. Dat maakt alles veel erger.
De film heeft een bepaald beeld van de personages de wereld ingestuurd. Ook daarvan moeten jullie los komen.
SMITS : Ik heb er geen last van. Ik heb vaak meer last om los te komen van mijn eigen fixaties.
VERBEKE : Wij spelen het ?stuk”. In de film wordt het ?scenario” gespeeld. Als uitgangspunt is dit totaal anders. In de film zijn het precies allemaal helden. Terwijl het gewoon gaat over Brick die misschien wel een homo is, en over Maggie die hebberig is, die wil hebben uit liefde. Het gaat gewoon over mensen die fouten maken uit liefde, die gewelddadig zouden worden uit liefde. Maggie zegt : ik heb mijn man bevrijd van een gast die niet goed kon voetballen, maar zij heeft haar man ?bevrijd” van een andere liefde waar ze niet aan kon, een zuivere liefde die misschien homofilie is, misschien ook niet.
Ignace situeert het stuk in een Vlaamse plantersfamilie, het wordt een Vlaams epos met oprechte maar driftige mensen die met de beste bedoelingen zijn bezield. Die driften zie ik niet in de film. Ik zie alleen nobele bedoelingen. Zo is ook de vertaling van Walter Van den Broeck een Vlaamse vertaling. Hij gebruikt bijvoorbeeld het woord ?schoon” en niet ?mooi”. Ik was een beetje bang toen ik de eerste keer de vertaling las. Dan zijn we beginnen werken en ik ben er verrukt over.
SMITS : Ik vond eerst dat het niet kon. Dat ik te veel zou klinken als een Hollander die Vlaams probeert te lezen. Dan heeft Ignace mij bepaalde dingen doen lezen en hij vond van niet. Maar daar zoeken wij niet naar.
VERBEKE : Waar we naar zoeken is voorbij te gaan aan de psychologie van de personages en het verhaaltje. Die mensen zijn vriendelijk tegen elkaar maar zeggen ondertussen de smerigste en vreselijkste dingen met de glimlach. En iedereen lacht erom. Maar als ze alleen zijn huilen ze.
De personages en de situatie zitten vol paradoksen die we moeten uitzoeken. Mijn rol van Maggie verschilt grondig van die van Agatha. Bij een eerste lezing van ?Agatha” begreep ik niets. Maar alles wat Duras schreef, klopte achteraf wel. ?Agatha” zit vol hiaten. Je begrijpt niet hoe iemand van de ene zin op de andere komt. Je moet het als vertolker zelf uitzoeken. Maar in ?Kat op en heet zinken dak” is het maar al te duidelijk dat de personages problemen hebben, het is dan ook duidelijk dat we in de vertolking naar een primaire aanpak moeten.
Wat is er eigenlijk tussen Maggie en Brick ?
VERBEKE : Ze hebben het over voorwaarden, afspraken, maar ik denk niet dat die afspraken ooit konkreet ?op papier zijn gezet”. Konkreet is Brick die zegt : gij gaat niet meer met mij naar bed. Maar die situatie is onhoudbaar. De konfrontatie met Maggie kan Brick nog aan, maar die met zijn vader niet. Dan breekt hij door de lijn die hij voor zichzelf had uitgestippeld.
Eigenlijk is er een enorme kameraadschap tussen Maggie en Brick, en tussen hen in staat Skipper die dood is. Het stuk gaat in feite over die jongen. Hij is het afwezige hoofdpersonage. Tussen Brick en Skipper was er een mooie relatie, iets onnoembaars. Met Maggie waren ze dus met z’n drieën, en zowel Maggie als Brick hebben de schoonheid en vooral de waarheid van die gestorven jongen geproefd, en dat kunnen ze niet opgeven. Het stuk gaat over zoeken naar leven nadat een leven kapot is gegaan. Brick doet het krampachtig door te vluchten in alkohol, Maggie door hun huwelijk te willen redden en een kind te willen, maar ik denk dat ze eigenlijk moeten leren leven met verlies. Zij denken daar niet over na, zij babbelen en doen maar.
Het stuk heeft ook mytische proporties. Wat ze met Skipper beleefden was zo mooi dat het moest bewaard worden, maar het is weg. Het had iets van die prachtige, ideale dingen waarover ze spreken in Griekse legenden.
Hoe ziet Big Daddy, Maggie, de kat ?
SMITS : Hij vindt Maggie gewoon een lekkere vrouw. Zoek er maar niets achter. Het is heel primair. Maggie mag Big Daddy graag. Ze bewondert hem, want ze heeft haar eigen vader nooit gekend. Big Daddy wil een nakomelingschap. Hij heeft een fortuin te verdelen. En hij gelooft dat de nerveuze kat Maggie ooit ?leven in zich draagt”. Maar tussen haar en Brick staat die Skipper en die vreselijke pijn van Brick omdat hij met zijn situatie niet naar buiten kan. Dat is de pijn in al de stukken van Williams. Natuurlijk brengt hij een aantal opportunisten bij elkaar, ook Maggie. Dat opportunisme hebben ze nodig om zich overeind te houden. Leren leven met je leven, heet dat. Voor de rest vind ik Maggie even beklagenswaardig als Brick.
VERBEKE : In dit stuk zijn ze allemaal beklagenswaardig, maar ze leven met de beste bedoelingen.
Roger Arteel
?Kat op een heet zinken dak”, première op 19/1 (20 u.15) in de Stadsschouwburg van Kortrijk.
Katelijne Verbeke en Dries Smits : zoeken naar leven nadat het leven kapot is gegaan.
