Eind deze week proberen de Europese regeringsleiders uit te maken wie hun kandidaat is om voorzitter van de Europese Commissie te worden. De Luxemburgse veteraan Jean-Claude Juncker lijkt het te halen. Een portret van een geboren compromissluiter. ‘Ideologisch is hij een echte centrumpoliticus.’
‘Een nieuw, fris gezicht is nodig om de eurosceptici van antwoord te dienen. En een figuur uit de jaren tachtig kan de problemen van de komende vijf jaar niet oplossen.’ De Britse premier David Cameron haalde na de Europese verkiezingen het grof geschut boven om te vermijden dat Jean-Claude Juncker (59) de nieuwe voorzitter van de Europese Commissie zou worden. Volgens Der Spiegel dreigde hij zelfs met een Britse exit uit de EU. Tevergeefs, want de ‘Spitzenkandidaat’ die de Europese Volkspartij (EVP) na de verkiezingen voordroeg, lijkt nog steeds te kunnen rekenen op de steun van de meerderheid van de regeringsleiders en het parlement. Maar wie is de man die de afgelopen weken het middelpunt van de Europese politieke controverse was?
‘Je kunt moeilijk heen om de bakken ervaring van de grijze Luxemburgse ex-premier’, zegt Philippe Poirier, professor Europese politiek aan de Université du Luxembourg. ‘Juncker is al sinds zijn 20e lid van de christendemocratische partij CVS en heeft alle mogelijke functies vervuld in de Luxemburgse politiek. In 1982 werd hij op zijn 28e staatssecretaris van Arbeid. Hij zou 31 jaar lang onafgebroken lid blijven van de Luxemburgse regering: eerst als minister van Werk, later als minister van Financiën en ten slotte als premier. Juncker is dat achttien jaar gebleven, van 1995 tot 2013, en heeft daarmee nog steeds het record van langst zetelende premier in de Europese Raad. Daarnaast was hij van 2005 tot 2013 voorzitter van de Eurogroep, de informele bijeenkomst van de ministers van Financiën van de eurolanden. Hij heeft echt alle lagen van de politiek doorgelopen en kent alle instellingen in Europa vanbinnen en vanbuiten.’
Het geheim van Junckers succes?
Junckers palmares leest als een krachttoer die weinig politici hem voordeden. Wat is zijn geheim? Het Luxemburgse Europarlementslid Robert Goebbels, een jarenlange socialistische tegenstander van Juncker, twijfelt er niet aan: ‘Juncker cultiveert de kunst van de centrumpolitiek en de consensus. Hij is socialist onder de socialisten, liberaal onder de liberalen en conservatief onder de conservatieven. Hij staat ervoor open om met iedereen allianties aan te gaan en is altijd op zoek naar nieuwe bondgenoten. Ik herinner me dat de toen vrij onbekende socialist François Hollande zijn presidentskandidatuur voorbereidde in Frankrijk en mij vroeg om contact te leggen met Juncker. Dat zag Juncker meteen zitten, ook al werden Hollande niet veel kansen toegedicht. Juncker ontving Hollande in Luxemburg met veel egards. Van zulke arrangementen plukt Juncker later de vruchten. Zoals nu.’
Marc Schlammes, politiek journalist van de krant Luxemburger Wort, bevestigt dat beeld: ‘Consensus zoeken om te evolueren, daar is Juncker een meester in. Zo zorgde hij al die jaren voor continuïteit. Revoluties hebben we in de achttien jaar onder Juncker nooit gekend. Bovendien is hij een van de beste redenaars die de Luxemburgse politiek heeft gekend.’
Professor Poirier ziet drie belangrijke karaktertrekken. ‘Ten eerste is Juncker erg autoritair. In de Luxemburgse politiek hield hij de touwtjes altijd strak in handen. Bovendien kan hij erg eigenzinnig zijn. Hij durft in te gaan tegen zijn partij en medestanders om zijn eigen ideeën op te leggen. Dat deed hij in Luxemburg bijvoorbeeld om de dubbele nationaliteit mogelijk te maken. En bij het begin van de eurocrisis, toen Griekenland in de problemen kwam, is hij ook vaak ingegaan tegen de Franse president en de Duitse bondskanselier. Ten slotte is hij een harde werker. Zo mogelijk is hij 24 uur op 24 bezig. Op een haast manische manier wil hij alle aspecten van zijn dossiers beheersen. Noem het een boulimie om alle informatie te verwerken. Ergens is dat zelfs een zwakte.’
Europese ziel
In 2013 maakte een spionageschandaal bij de Luxemburgse veiligheidsdienst SERL uiteindelijk toch een einde aan Junckers jarenlange heerschappij. ‘Hij stapte op omdat hij politiek verantwoordelijk was’, zegt Poirier. ‘Een parlementaire onderzoekscommissie legde de normvervaging bij de veiligheidsdienst bloot, maar kon Juncker op geen fouten betrappen.’
Als premier was Juncker tweemaal kandidaat voor een Europese topfunctie, maar telkens pakte hij ernaast. In 2004 probeerde hij al eens vergeefs Commissievoorzitter te worden, in 2009 was hij in de running om de eerste voorzitter van de Europese Raad te worden, een functie die uiteindelijk naar Herman Van Rompuy ging. Nu hij premier af is, lijkt hij klaar om op zijn 59e alsnog zijn slag te slaan. Op 7 maart werd hij op het congres van de Europese Volkspartij in Dublin met ruime meerderheid verkozen tot kandidaat-Commissievoorzitter van de christendemocraten. Mede dankzij de openlijke steun van de Duitse kanselier Angela Merkel. Omdat de EVP na de verkiezingen de grootste fractie bleef, eiste het Europees Parlement het Commissievoorzitterschap op voor Juncker. Veel regeringsleiders pruttelden aanvankelijk tegen, omdat zij als vanouds zelf willen bepalen wie voorzitter wordt. Maar Merkel bleef Juncker steunen en een werkbaar alternatief bleef uit.
Toch blijft er ook kritiek op zijn figuur. Voor Groot-Brittannië, Hongarije en Zweden staat Juncker te veel voor (nog meer) Europese integratie, hoewel hij geen bepleiter is van een Europese superstaat. Voor veel andere lidstaten is die ‘Europese ziel’ net een pluspunt. Juncker is een van de architecten van het Verdrag van Maastricht en de euro, en ziet zichzelf ook als een van de authentieke verdedigers van die constructie. ‘Een man van de achterkamertjes, van de coulissen’, klinkt het ook vaak. ‘Natuurlijk is hij dat’, zegt Poirier. ‘Juncker is een typische Beneluxpremier die gewoon is om een consensus te zoeken tussen coalitiepartners of sociale partners. Zoals dat ook in België het geval is, en in veel andere Europese landen. Daarvoor is discretie nodig. In Groot-Brittannië en Frankrijk kennen ze die manier van werken niet, maar in Europa gaat het er zo aan toe. En Juncker is daar verduiveld goed in.’ In 2011 was Juncker daar trouwens zelf duidelijk over: ‘Monetaire politiek is een ernstige zaak. We moeten dat in het geheim bespreken, in de Eurogroep. Ik ben voor geheime debatten in het donker.’
Onplooibare bruggenbouwer
Sommigen hadden graag een nieuw gezicht gezien aan het hoofd van de Europese Commissie. Dus lieten spin doctors niet na te onderstrepen dat Juncker moe lijkt, afgeleefd zelfs. Eind vorig jaar verloor hij de Luxemburgse verkiezingen en werd hij bij de formatie buitenspel gezet. Daarbovenop kwam de gehekelde campagne in Amerikaanse stijl: als ‘Spitzenkandidaat’ van de EVP reisde hij de EU rond in een bus met daarop ‘Juncker for president‘. Kan hij nog de energie opbrengen om de Commissie te leiden op dit cruciale moment? ‘Natuurlijk laat het sporen na als je meer dan dertig jaar toppolitiek bedrijft’, zegt Poirier. ‘Maar zijn strijdlust is intact. Dat zag je tijdens de Europese campagne en dat bleek ook uit de verbetenheid waarmee hij nadien het voorzitterschap van de Europese Commissie opeiste. Nee, hij zou een actieve voorzitter zijn, met meer persoonlijkheid dan zijn drie voorgangers. Hoewel het andere tijden zijn, kan hij een type Jacques Delors worden.’
Juncker moest ook in het verweer tegen de giftige opmerking van de Nederlandse minister van Financiën Jeroen Dijsselbloem dat hij een nogal stevige roker en drinker is. ‘De Luxemburgse media pikten dat verhaal niet op’, zegt politiek journalist Schlammes daarover. ‘Wij hebben de afspraak gemaakt dat we ons niet bezighouden met het privéleven van politici. Maar ik kan me echt niet voorstellen dat een alcoholverslaving compatibel zou zijn met het jarenlange harde werken van Juncker. En verder weten we hoe we de smeuïge verhalen van de Britse tabloids moeten plaatsen.’ Robert Goebbels ziet Juncker alleszins niet plooien onder de kritiek: ‘Hij weet intussen dat hij niet anders kan dan zich neer te leggen bij zulke gratuite beschuldigingen. Maar zoiets vergeet hij niet snel. Hij is erg rancuneus.’
Ook Junckers ideologie krijgt nu heel wat aandacht. ‘Eerder dan een vertegenwoordiger van centrumrechts is hij ideologisch een echte centrumpoliticus’, zegt professor Poirier. ‘Hij behoort tot de linkervleugel van zijn partij, die dicht bij de christelijke vakbond aanleunt.’ Juncker is opgegroeid in het industriële zuiden van Luxemburg en daar ligt ook de basis van zijn sociaal engagement. ‘Geestgenoten zijn bijvoorbeeld François Bayrou uit Frankrijk of de Italiaan Romano Prodi’, zegt Poirier. ‘Zijn strijd voor een gradueel minimumloon in de EU tekent die sociale inslag, al beseft hij dat hij daarmee bij de Duitsers nu niet moet afkomen. Verder is hij een verdediger van de christelijke familiewaarden, maar zijn partij CVS is al sterk geseculariseerd. Ook in het euthanasiedebat is hij bijvoorbeeld erg gematigd.’
‘Als hij erin slaagt om de derde Luxemburgse Commissievoorzitter in de geschiedenis te worden, zal hij zichzelf niet meer heruitvinden’, besluit Goebbels. ‘En de functie ook niet. Ze past perfect bij de bruggenbouwer die hij is. Hij zal de kerk in het midden houden en het vertrouwen van de Raad en het Parlement proberen te behouden.’
DOOR THOMAS VERBEKE
‘Juncker cultiveert de kunst van de centrumpolitiek. Hij is socialist onder de socialisten, liberaal onder de liberalen en conservatief onder de conservatieven.’
