Regisseur Guy Cassiers en Carly Wijs over het vervreemde ik. Tweemaal in het NTG.
BINNENKORT gaan bij het Nederlands Toneel Gent (NTG) twee producties in première. Op 6 maart start in NTG-2 het project ?Gruis” door Het Salon en Toneelgroep Ceremonia onder leiding van Eric de Volder die Sam Bogaerts heeft opgevolgd als animator van die ?vrijplaats voor artiesten”. In de Gentse stadsschouwburg aan het St.-Baafsplein vindt enkele dagen later de première plaats van ?De Amerikaanse droom” ( Edward Albee) en ?Vanachter” ( Sam Shepard) in een regie van Guy Cassiers. Samen met De Volder een nieuwe naam bij het NTG. Ook hij vertrekt vanuit een sterk individualistisch standpunt.
Cassiers was een tijdlang artistiek leider van het jongerentheater Oud Huis Stekelbees (Gent). Sinds 1992 is hij als onafhankelijk regisseur actief bij het Kaaitheater en Ro-Theater (Rotterdam). Hij is ook acteur en was onlangs te zien in ?Dona Rosita” bij het Antwerpse collectief Maten. Cassiers heeft niet de gewoonte om met dezelfde mensen te werken en het is ook de eerste keer dat hij in Vlaanderen een repertoiregezelschap regisseert.
Hij wil projectmatig blijven werken maar daarnaast ook aansluiting vinden bij een aantal plekken waar hij op langere termijn een ontwikkeling kan doormaken. Bij het NTG, dat aan herbronning toe is, zit dat er zeker in. Voor het tweeluik ?De Amerikaanse droom” en ?Vanachter” kan hij met mensen werken die hij nog niet kent. De uitzondering is Carly Wijs met wie hij al drie producties deed, onder meer ?Angels in America” (Ro-Theater) dat vorig jaar in Nederland tot beste productie werd uitgeroepen.
Wijs was gastactrice in de vorige NTG-productie ?Het wijde land” ( Arthur Schnitzler) in een regie van Guy van Sande. Ze studeerde in 1990 af aan de Toneelacademie van Maastricht en speelde sindsdien bij Mickery, Fact, Toneelschuur, De Kist en Ro-Theater. Behalve met Van Sande en Cassiers werkte ze ook nog met Jan Lauwers als invalster in ?Snakesong/Le Voyeur” ( Needcompany).
Carly Wijs is free-lance actrice en kiest dus zelf wat ze doet. Er zit niet onmiddelijk een duidelijke lijn in wat ze tot nu toe heeft gespeeld, al weet ze van zichzelf dat ze vrij intuïtief reageert op een aanbod.
Wat zegt u de uitspraak ?Acteren is privé durven zijn in het openbaar” ?
CARLY WIJS : Volgens mij is het ?Acteren is privé durven zijn in het openbaar met behoud van je privacy.” Je moet je demonen onder ogen zien, maar het wordt een beetje gênant als de toeschouwers de vinger letterlijk op je privé-ervaringen kunnen leggen. Wat ik heel spannend vind is op de scène zelf momenten zoeken die eigenlijk heel reëel verwijzen naar een privé-situatie en die samenvallen met wat je op dat moment aan het spelen bent. Daar heb ik enorme binnenpretjes van.
GUY CASSIERS : Ik denk dat theater op zijn spannendst is als op de scène, hier en nu, iets echts en unieks gebeurt en iedereen dat als uniek ervaart. Om dat te bekomen moet er bij de mensen op de scène een grote dosis know how zijn, maar ook het geloof en het vertrouwen om die achterwege te laten op het ogenblik dat het publiek in de zaal zit, om alles als nieuw te kunnen laten ontstaan.
In hoeverre is een regisseur daarbij noodzakelijk ?
CASSIERS : Ik vind een regisseur niet een noodzakelijk iemand. Alles vertrekt en eindigt bij de acteur. De regisseur is een uitvinding die nog niet zo oud is. Maar binnen de situatie van een gevestigd gezelschap als het NTG is de regisseur nodig omdat je met zoveel mensen werkt, de tijd beperkt is en er ook veel voorbereidend werk aan vooraf moet gaan. Je vertrekt om te beginnen van een situatie waar niet iedereen iedereen kent. Je moet dus genoeg tijd hebben om de dialoog artistiek te laten verlopen en al de persoonlijke interesses tot een geheel te vormen waar je tenslotte ook als regisseur kan achterstaan.
WIJS : Er vormt zich een driehoek tussen de acteurs op de scène en diegene die er vóór zit. Als ik samen met een acteur op de scène sta en we begrijpen elkaar, dan voel ik me zeer eenzaam als diegene die er vóór zit dat niet ziet en daar niet in meegaat. De acteur die op de scène naar mij kijkt, staat in een heel belangrijke positie, maar ook diegene die in de zaal zit. Een goeie regisseur vraagt zich af wat die acteur aan het doen is en wat hij daarmee kan aanvangen.
CASSIERS : Voor mij zijn de beste regies die waarbij ik als regisseur niet meer aanwezig ben, waar ik puur gebiologeerd zit te kijken en vergeet dat er een regieconcept aan vastzit. Maar daarvoor moeten in de eerste plaats de acteurs geloven in wat ze te vertellen hebben. Ik kan hen materiaal aanreiken om een weg te vinden, maar ik mag mij niet opdringen, anders blijf ik aanwezig op de scène en dat is verkeerd.
WIJS : Het leukste is als je niet langer meer moeite aan het doen bent voor een regisseur en er ook niet meer aan denkt dat je acteert. Het ergste voor de toeschouwer is dat hij je ziet acteren.
De kwaliteit van haar vertolkingen schrijft Carly Wijs toe aan de samenwerking met de ?leuke mensen” die ze mocht ontmoeten. Dat zijn dan regisseurs die haar ?via haarzelf” op de plek krijgen waar ze haar willen hebben.
WIJS : Met een regisseur die wil dat ik zijn kunstje doe, heb ik het moeilijk. Een regisseur die via jezelf gaat, duwt je ook in gebieden waar je nog nooit geweest bent.
Aanvankelijk was enkel ?De Amerikaanse droom” aangekondigd, maar al gauw is er ?Vanachter” aan toegevoegd. Het zijn twee korte stukken van Amerikaanse auteurs die het ?vervreemde ik” centraal stellen. Het zijn stukken waarin iemand weer thuis komt, terug op de plek waar hij ooit verdween, om de confrontatie aan te gaan met de familie en het gezin ?dat ons wezen bepaalt en ons bestaan ontkent”, aldus Sam Shepard.
In ?De Amerikaanse droom” schetst Albee (vooral bekend van ?Wie is bang voor Virginia Woolf ?”) een gezin dat bestaat uit een vader, een moeder en een oma. Mams lijkt erg gesteld op paps, maar in feite minacht ze hem en houdt ze hem in haar macht. Paps vindt zijn vrouw een fijne mams, maar haat haar. Beiden zijn ze dol op oma die ze echter even graag kwijt willen. Geen kinderen. Er was wel een geadopteerd zoontje dat ze hebben laten omkomen. Maar op een mooie dag komt ?de droom van Amerika” binnen in de gestalte van een beeldschone boy die wonderwel lijkt op de adoptiezoon van vroeger.
In ?Vanachter” (?Buried child”) van Sam Shepard is er ook sprake van een ?verdwenen” zoon. Die zou op het achtererf van de farm begraven zijn en had in de ogen van de moeder de gedroomde ?held” moeten worden. Ook hier wordt een verband gezocht tussen een binnenkomende jonge man en het dode kind.
CASSIERS : Die twee korte stukken vertellen verschillende dingen vanuit eenzelfde familiale anekdotiek. Ze zijn ook interessant omdat de acteurs binnen de twee stukken bijna tegenovergestelde rollen moeten spelen.
In beide stukken zijn de personages vergroeid met hun omgeving, met een ruimte die ze beschouwen als van zichzelf. Ze komen niet buiten, ze zijn niet geïnteresseerd in wat er buiten gebeurt. Maar als toeschouwer krijg je wel videobeelden ( Walter Verdin, R.A.) van buiten die constant veranderen en die heel sterk het scènebeeld en de atmosfeer van het scènebeeld gaan bepalen. Ze staan bijna rechtlijnig tegenover de aktie en de inhoud waarover de acteurs het hebben.
?De Amerikaanse droom” wordt vaak in verband gebracht met ?De kale zangeres” van Eugène Ionesco. In hoeverre gaat een vergelijking op ?
CASSIERS : Albee heeft heel veel trekjes van het absurdisme overgenomen, maar hij stelt ze wel in dienst van wat hij wil zeggen en van wat hij wil aanklagen. In dat opzicht is Ionesco abstracter, algemener en filosofischer, terwijl Albee heel concreet is. Elk afzonderlijk zijn de zinnen in de tekst zeer realistisch, maar het is de opeenvolging van de zinnetjes die het zo absurd maakt omdat de reacties ten opzichte van elkaar op het eerste gezicht niet kloppen.
WIJS : Neem als voorbeeld het boekje van Karl Kraus ?De laatste dagen van de mensheid”. Alles wat Kraus schrijft, heeft hij letterlijk op straat gehoord. Dat resulteert echter in de meest absurde en wanstaltige discussies. Dat vind ik ook op ?De Amerikaanse droom” van toepassing. Er is in de absurditeit een hoge mate van realisme en herkenbaarheid.
CASSIERS : Terwijl je als toeschouwer denkt : ?hoe is het mogelijk dat die mensen zo te werk gaan,” moet je je er toch in herkennen. Pas dan kunnen ook deuitersten tussen Shepard en Albee naar elkaar toe groeien. In feite zouden we de twee stukken onder de gemeenschappelijke titel ?De Amerikaanse droom” kunnen spelen. Ook Shepard heeft het in zijn werken voortdurend over die Amerikaanse mythe van ouders die hun kind vermoorden. Niet letterlijk, maar zodra dat kind emoties vertoont of een eigen identiteit probeert te verwerven, wordt het beknot. Uiteindelijk gaat dat kind daaraan kapot.
Een kind wordt enkel aanvaard als duidelijk wordt dat zijn binnenste niet leeft. Door enkel het uiterlijke over te houden, functioneert zo’n kind perfect in die familie en in die context van uiterlijkheden. In beide stukken wordt op een symbolische manier getoond hoe de toekomst wordt kapotgemaakt. Er is ook een overeenkomst met ?Angels in America”, in de zin dat je geconfronteerd wordt met mensen die leven volgens codes en ideeën die totaal niet stroken met de realiteit. Ze trachten de illusie hoog te houden dat alles nog wel klopt.
Bij Shepard ?vermoorden” de ouders hun kind of ze herkennen en erkennen het niet. En van zodra het kind toch erkend wordt, neemt het die houding over en vermoordt het zijn ouders. Dat is het straffe van beide stukken : willen de ouders overleven, dan moeten ze hun kinderen kapotmaken om te kunnen leven met de illusie waarmee ze zijn grootgebracht. Belangrijk in dit alles is dat de toeschouwer ondanks al dat negatieve toch een amusante avond beleeft. Dat klinkt contradictorisch, maar het is de sterkte van beide stukken. De situatie op zichzelf is in beide gevallen komisch, maar op de duur wordt ze zeer schrijnend.
Roger Arteel
?De Amerikaanse droom” en ?Vanachter”, KNS, St.-Baafsplein, van 9/3 tot 6/4 op woensdag, donderdag, vrijdag en zaterdag om 19 u30, zondag om 15 u. Reserveren : 09/225.32.08.
Guy Cassiers : Theater is spannend als er op de scène iets echts en unieks gebeurt.
(Vlnr) Herman Coessens, Walter Moeremans, Magda Cnudde, Carly Wijs, Kris Van Trier : alles vertrekt en eindigt bij de acteur.
