Faillissementen, massale ontslagen, doemcijfers: de reissector beleeft barre tijden. Deels door 11 september 2001 natuurlijk, maar er blijkt meer aan de hand te zijn.
‘De mensen willen weer op vakantie’, zegt Ingeborg Gillegot, kantoorhoofd van VTB-TUI Travel Center in Antwerpen. ‘De eerste drie weken na de aanslagen van 11 september waren heel rustig. Veel annulaties hebben we niet gehad, maar er kwamen ook geen nieuwe boekingen bij. Wie toch wilde vertrekken, bleef een beetje dichter bij huis, of meed alleszins de islamitische wereld.’ Ondertussen is de schok wel verwerkt. Voor de paasvakantie hebben alle grote touroperators zelfs bijkomende vluchten ingezet. Toch zindert 11 september nog altijd na in de reissector.
‘Het probleem is niet dat de Belgen niet meer durven te vliegen’, zegt Luc Glorieux, voorzitter van de Belgische Federatie voor de Toeristische Indu-strie (FTI). ‘Maar wel dat de Amerikanen niet meer naar Europa durven te komen.’ En hoe lang dat zal duren, is moeilijk in te schatten. Terroristen kunnen het herstellende vertrouwen met één gerichte actie opnieuw een flinke knauw geven. Met andere woorden: als het spook van Osama Bin Laden de komende maanden ergens opduikt, kan de malaise in de sector weer herbeginnen. Hoe snel de reisindustrie de brokken kan lijmen, valt dus moeilijk te voorspellen.
Al blijven er altijd een paar zekerheden over. ‘Gemiddeld om de drie tot vier jaar gebeurt er wel iets waardoor mensen bang worden om in het vliegtuig te stappen’, aldus Glorieux. Zeker als er geweld mee gepaard gaat en de gebeurtenissen uitgebreid in de media worden uitgesmeerd, krijgt het toerisme klappen. De vorige klap was de burgeroorlog in Bosnië. Want voor Amerikanen is Europa maar een zakdoek groot. En dus gaan ze niet naar het ene Europese land als er in het andere oorlog is. ‘Europeanen hebben dezelfde reactie’, zegt Glorieux. ‘Vandaag zien we bijvoorbeeld dat haast niemand nog naar Jordanië trekt omdat dat vlakbij Israël ligt.’
Nochtans hebben bange thuisblijvers soms ongelijk. Wie eind september vorig jaar toch de moed had om in het Midden-Oosten op adem te komen, werd meestal zelfs extra verwend. De hotels waren onderbezet en dus was er meer tijd om de weinige klanten uitgebreid te soigneren. Hoezo riskante bestemming?
DE VEROVERING VAN CHINA
Al voor 11 september was de Europese luchtvaartsector op de sukkel. De aanslagen in de Verenigde Staten hebben het proces alleen versneld, en de luchtvaartmaatschappijen een vrijgeleide gegeven om soms vergaande herstructureringen door te voeren. ‘We kunnen niet anders!’ ‘Het is allemaal de schuld van al-Qaeda!’ Maar eigenlijk was het ook de schuld van de liberalisering van het luchtvervoer, waardoor veel staatsmaatschappijen het de jongste jaren moeilijk hadden. Glorieux: ‘Ze hebben allemaal heel zware klappen gekregen. Dat kan ook niet anders. Want het is moeilijk concurreren met ontzettend goedkope maatschappijen, die hun prijzen alleen maar laag kunnen houden omdat ze populaire bestemmingen afromen. Dus vliegen ze altijd met volle toestellen en zien de andere maatschappijen de room van hun taart verdwijnen.’
Nieuw is dat niet. In de geschiedenis van het toerisme duikt er geregeld een nieuwe reisvorm op die andere uit de markt concurreert. Zo slonk het aantal touringcarpassagiers aanzienlijk door de opkomst van charters en worden korte en middellange afstandsvluchten vandaag door de snelle HST-verbindingen bedreigd.
‘Prijzenconcurrentie is geen probleem op een bloeiende markt’, zegt Glorieux. ‘Maar als de markt stagneert, ontstaat er een probleem.’ En dat is precies wat er vorig jaar is gebeurd, nog voor de wereld kennis had gemaakt met de harde hand van Osama Bin Laden. Jarenlang was het aantal passagiers in Europa toegenomen: de prijzen daalden en daardoor konden ook minder begoeden zich een vliegvakantie permitteren, zaten de vliegtuigen overvol en waren lage prijzen mogelijk. Dat was dan prachtig geregeld. Tot de economie begon te sputteren en de niet al te rijke passagiers afhaakten. Probleem: de prijzen waren op een maximum bezetting berekend.
Ook de dure dollar gooide al voor 11 september roet in het eten. Glorieux: ‘Wereldwijd zijn de prijzen van het toerisme in dollars vastgelegd. Als de dollar duur is, stijgen de prijzen. Weinig sectoren worden door financiële fluctuaties en monetaire politiek zo fel getroffen als het toerisme.’ Hoe kwetsbaar die industrie is, bleek begin november 2001 toen de nationale luchtvaartmaatschappij Sabena definitief over de kop ging.
Sindsdien is het op de luchthaven van Zaventem minder druk. Dat is geen goede zaak voor luchthavenexploitant BIAC. Die doet er alles aan om nieuwe carriers aan te trekken en de lokale initiatieven te ondersteunen.
Ondertussen kiezen steeds meer reizigers ervoor om vanuit andere luchthavens te vertrekken. Luchthavens die goedkoper werken, minder vertragingen op hun conto hebben en meer vliegtuigen uitwuiven en ontvangen. Oostende, Luik of Charleroi bijvoorbeeld, maar ook de buitenlandse concurrenten. Vandaag sta je met de HST vanuit Brussel op een uur en twintig minuten op de Charles de Gaulle-luchthaven van Parijs. Niet alleen kan dat passagiers ertoe bewegen om elders het vliegtuig te nemen, ze zullen de moeite misschien niet meer nemen om België nog aan te doen. Met alle gevolgen van dien voor het toerisme.
Nieuwe markten aanboren dan maar? Glorieux pleit alvast voor intense promotie van ons land in China, een gigantische groeimarkt. Als het daarvoor al niet te laat is. Japan bood voor de toeristische sector in België nog niet zo lang geleden een enorm potentieel. Alleen arriveren nu bijna alle Japanse toeristen op de luchthaven van Schiphol. De Nederlanders speelden destijds immers korter op de bal. Ze waren de Japanse markt al aan het verkennen toen die nog niet meer dan veelbelovend was.
VOOR 20 EURO NAAR LONDEN
Een sterke, nieuwe Belgische luchtvaartmaatschappij kan weer meer buitenlandse toeristen naar ons land lokken. Maar SN Brussels Airlines gaat niet in ideale omstandigheden van start. ‘Op het moment dat je met volle kracht omhoog moet gaan, mogen er niet te veel motoren stilvallen, want dan gebeuren er domme dingen’, zegt Glorieux. ‘Als SN Brussels Airlines de megalomanie van de luchtvaart achter zich kan laten, heeft het een kans.’ Te grote uitbreidingen van de vloot, te ambitieuze vluchtplannen, te veel standing nastreven: het is uiteindelijk ook Sabena fataal geworden.
Het is duidelijk dat de malaise in de luchtvaart nog zal aanhouden. ‘Als ze zo doorgaan, zullen de kleine maatschappijen uiteindelijk verdwijnen’, zegt Glorieux. ‘En dan volgt er een prijsstijging omdat de paar grote maatschappijen die overblijven overeenkomsten zullen afsluiten. Maar ook die overblijvers zullen aan bloedarmoede lijden. Want terwijl de zwakke verdwijnen, bloeden de sterke mee omdat ze een tijdlang zonder winst moeten werken.’
Ondertussen kelderen de prijzen van vliegtuigtickets. Touroperators slaan ons met schreeuwerige advertenties om de oren. ‘Voor 20 euroaar Londen!’ ‘Vijf dagen Spanje voor 100 euro!’ Glorieux: ‘Het is inderdaad ongelooflijk. Maar meestal gelden die laagste prijzen alleen op een specifieke dag en zijn de landingsrechten en de btw erogiet bijgeteld. Al blijft hetatuurlijk goedkoop.’
Ann Peuteman
