Socioloog Paul Claeys relativeert de PS-staat. Hij vindt dat Vlaanderen over de schreef gaat door het stigmatiseren van het zuiden.
DEDIRECTEUR VAN het Institut de Sociologie bekijkt de wereld afstandelijk. Paul Claeys houdt namelijk kantoor op de twaalfde verdieping van dat ULB-pand. Op zijn bureau, tussen mappen en andere documenten, ligt een knipsel uit De Standaard. De krant heeft de dader van de moord op André Cools, de bende die de Securitas-overvallen beraamde en tegelijk ook de lui achter Marc Dutroux ontmaskerd : allemaal de Parti Socialiste. Het kan toch geen toeval meer zijn, voert het dagblad in alle ernst aan, dat de PS overal waar iets abjects gebeurt, meer dan vijftig procent van de stemmen haalt ? Claeys schudt meewarig zijn hoofd. De Waalse minister-president Robert Collignon (PS) heeft op dat ogenblik zijn frustratie tegen het Vlaams gestook nog niet geventileerd, zijn collega Luc Van den Brande (CVP) zijn oekaze gericht tegen Collignon nog niet neergepend. Maar Claeys had het al langer in de smiezen, de PS-staat zal en moet hangen. De operatie is al een tijdje aan de gang, maar bestaat die PS-staat in feite wel ?
PAUL CLAEYS : In Franstalig België bestaat er niet méér PS-staat dan een CVP-staat in Vlaanderen. Natuurlijk is er een diepe penetratie van de PS in de raderwerken van de overheid. Een uitgesproken tendens in alle landen waar het socialisme aan de macht komt of kwam. Het draait om het monopoliseren van een aantal functies binnen een staat, een systeem van geïnstitutionaliseerde coöptatie, van cliëntelisme, zodat zo’n partij overal pionnen heeft zitten, die haar schatplichtig zijn.
Is dat verschijnsel typisch socialistisch ? Cliëntelisme is minstens even groot in Italië waar decennia lang christen-democraten aan de macht waren.
PAUL CLAEYS : Misschien hebben socialisten daar geen monopolie op, maar het doet zich bijna overal voor waar zij aan de macht geraken. Het is hun vorm van macht bestendigen en dat valt zelfs rationeel te verklaren. In het begin van de politieke strijd konden de zogenaamde bourgeois-partijen terugvallen op bepaalde faciliteiten om hun macht te bestendigen. Ze hadden, bijvoorbeeld, hun eigen netwerken, hun relaties met de adel, met industriëlen, met iedereen die geld had. Socialisten konden daar alleen maar naar kijken en zochten naar andere middelen om de macht te veroveren en eens ze die hadden blijvend te verzekeren. Eén van die middelen is dat cliëntelisme met het hele ritueel tot en met de nieuwe chauffeurs, nieuwe boden,…
Daar is dus niks nieuws aan. Alleen Vlaanderen lijkt dat nu te ontdekken, die PS-staat. De Waalse liberalen klagen de uitwassen al dertig jaar lang aan. De socialisten weten zelf heel goed wat er mis loopt. Maar is het, bijvoorbeeld, nieuws dat de Luikse socialisten verscheurd zijn ? Nee toch, dat weet ook iedereen. Is het nieuws dat sommige socialisten niet eerlijk zijn ? Kom…
Ik zie, hoor en lees dat men vanuit een bepaalde Vlaamse hoek gebruik maakt van al die zogenaamde ontdekkingen. De bedoelingen daarbij zijn mij aan de ene kant onduidelijk en aan andere gewoon onaanvaardbaar.
Er zijn een aantal objectieve gegevens die u moeilijk kan ontkennen, zoals…
CLAEYS : Ogenblikje. Er zijn abcessen, daar twijfelt niemand aan, maar je krijgt nu een onwaarschijnlijk amalgaam : de zaak-Cools, de overvallen op geldtransporten, de affaire-Dutroux en noem maar op. Maar de hormonenmaffia, zit die in Wallonië ? De pedofilienetten rond Spartacus, was dat Vlaanderen niet ? Waar moeten we de afvalmaffia situeren ? Of kan je dat allemaal toeschrijven aan de PS ? Hebben de Vlaamse socialisten kun kas niet gespekt met Agusta-geld ? Is er in Vlaanderen niet geknoeid met bouwvergunningen en met gewestplannen ? Eén klein voorbeeld : de Boerenbond wil geen mestactieplan ondanks de manifeste aanslagen op volksgezondheid en leefmilieu en dat komt er dan niet. Is dat soms geen CVP-staat ?
Anderhalf, misschien twee jaar al, is om het even welk voorwendsel goed voor een handvol Vlaamse commentatoren en politici om het imago van Wallonië te besmeuren. Ik ben er mij perfect van bewust dat wij geen mooi imago uitdragen, maar je kan je wel vragen stellen bij de federale loyauteit wanneer de Vlaamse minister van Economie de vennootschapsbelasting wil verlagen om de economie alleen in Vlaanderen nieuwe impulsen te geven. Hadden wij de jongste decennia uitsluitend Waalse ministers van Financiën, die de hele zaak lieten scheefgroeien ?
Moet een politieke partij, zoals de PS deed, holdings oprichten of bankier willen spelen ?
CLAEYS : Dat zit als het ware ingebakken in de socialistische ideologie. Het socialisme gaat er vanuit dat het wilde kapitalisme aan banden gelegd moet worden. Dat principe kan je moeilijk verderfelijk noemen. De politieke wereld moet zich zo organiseren, dat het privé-kapitaal niet alles kan domineren en een maatschappij dus ook sociaal naar haar hand kan zetten. Hoe zet je dat idee in praktijk om ? Onder andere via een politieke penetratie in de economie. Zelfs de daaropvolgende fase vertoont in wezen geen kwalijke kantjes, want politici of de partij gaan dan intercommunales uitbouwen, instellingen creëren om economische macht te verwerven. Pas dan begint de zaak uit de hand te lopen en krijg je bijna zonder dat iemand er erg in heeft , een politieke kolonisatie van stukken van de economie. Het cliëntelisme duikt dan weer op, er worden mensen in die structuren geparachuteerd die daar niks te maken hebben en finaal schiet de hele operatie het doel voorbij want de machine werkt niet, er is niet eens een tegenwicht gevormd voor het zuivere kapitalisme. Je krijgt uitwassen, kankers zelfs. Dat is zeer duideljk het geval in Noord-Frankrijk, maar dus ook in Italië, en het Franstalige landsgedeelte lijdt daar ontegensprekelijk onder.
Met socialisten is met andere woorden niets meer aan de hand dan met andere politici ?
CLAEYS : Dat zou je zeer concreet moeten onderzoeken, geval per geval. Met socialisten is sociologisch wel iets vreemds aan de hand. Eens ze aan de macht zijn, blijken ze zelden of nooit voorzichtig. Wat cynisch zou je kunnen zegen : als ze dan te eten hebben, eten ze te veel. Het zijn in zekere zin groentjes wat machtsuitoefening betreft. Met alle gevolgen van dien : ze nemen het, bijvoorbeeld, niet te nauw met wat privé en wat openbaar goed is. Dat verschijnsel is van alle tijden. Je had vroeger een aristocratie of een bourgeoisie die een hoogstaande moraal uitdroeg, maar in werkelijkheid door en door decadent bleek. Zolang dat binnenskamers bleef, was er niks aan de hand, maar o wee de ongelukkige die openlijk over de schreef ging…
Dat zijn dus nu de socialisten. Hoe komt zoiets ? Geen ervaring ? Misschien niet naar de juiste scholen geweest ?
Is volgens u de macht van de PS in alle maatschappelijke geledingen even groot als die van de CVP in Vlaanderen ?
CLAEYS : De bevoogding in de culturele sector is in elk geval erg groot. De betutteling van radio en tv kan je zelfs schrikbarend noemen. Je krijgt daar verschrikkelijke dilemma’s. Iedereen die voor de RTBf werkt, klaagt steen en been over de PS, maar tegelijk weten die mensen dat dit de enige partij is, die ervoor zorgt dat zij daar kunnen blijven, dat zij er zelfs misschien nog op vooruit zullen gaan.
Ook in gesubsidieerde sectoren als theater is er een overweldigende bevoogding. Aan de andere kant : de Rode Valken bestaan niet meer, terwijl de scoutsgroepen floreren. En we kennen in de sociale sector géén Caritas Catholica. Het zijn niet enkele grote socialistische ziekenhuizen die de doorslag geven. Ik heb de indruk dat de concurrentie behoorlijk speelt in de ziekteverzekering, ondanks de dominante positie van de socialistische mutualiteit.
Vooral de ontsporingen in de sociale sector vormen de steen des aanstoots voor veel Vlamingen. Wallonië heeft méér werklozen, allerhande sociale wetgevingen lijken er soepeler toegepast te worden. Men springt ruimer om met vervangingsinkomens.
CLAEYS : Maar daar kan je de PS moeilijk verantwoordelijk voor stellen. Hebben de Waalse socialisten voor zoveel duizenden arbeidsongevallen gezorgd ? Heeft de PS een hand in de wereldwijde staalcrisis ? De Walen zowel industriëlen als kleinere zakenlui, de vakbonden en politici kan je één ding zeker verwijten : ze vertonen niet snel genoeg de wil om het roer om te gooien als iets fout loopt. Wallonië heeft veel te lang in de illusie geleefd dat alles wel in orde zou komen. Je zou zelfs de thesis kunnen onderbouwen dat de langdurige dominantie van één partij, de sclerose die daaruit voortvloeit, nog versterkt. Want je zegt dan : KMO’s opkrikken staat voor een gedeelte van het PS-electoraat verliezen.
Ik weet het, aan Vlaamse kant zit meer zin voor initiatief, maar dat brengt tegelijk een grotere capaciteit mee om te frauderen, om via geld alles te forceren. Kijk naar het afvalprobleem ; met geld raak je elders je smeerlapperij wel kwijt. Een politicus omkopen, is een schande, waar wie koopt er om ? Ik vraag me ook af of in Vlaanderen de dynamiek van de politieke klasse komt. Persoonlijk geloof ik daar niets van. Het verschil tussen Vlaanderen en Wallonië kan je op honderd manieren uitleggen. Vlaanderen heeft, bijvoorbeeld, heel lang een Belgische, Franssprekende bourgeoisie gekend, die de economie beheerste ook al waren die mensen vaak Vlaams van origine wat erop neerkomt dat Vlamingen Vlamingen uitbuitten. Maar daarnaast groeide een tweede elite, een echt Vlaamse, die vocht voor een plaatsje onder de zon. Dat soort concurrentie tussen politieke en economische elites hebben wij nooit gekend.
Mag er niet op de verschillen tussen Vlaanderen en Wallonië gewezen worden ?
CLAEYS : Wat we nu meemaken, is niet meer wijzen op fouten. Het op één hoop smijten van allerhande gebeurtenissen (Dutroux, de overvallen, Cools,…), het misbruik van verschrikkelijke gebeurtenissen, de altijd terugkerende en ronduit honende uitspraken van Vlaamse politici, dat zijn zuivere provocaties. Wat er onder meer in de pedofilie-affaire gebeurde, is gewoon traumatiserend voor het ganse land en dus ook voor de Walen, die er zich door geraakt voelen tot in hun diepste vezels. We hebben het over mensen die zich al niet bijster goed op hun gemak voelen, maar kijk : die gruwelijke feiten zijn nog geen veertien dagen oud of daar krijgen ze weer een paar meppen op hun kop vanuit Vlaanderen. Sla de Franstalige kranten eens open, neem de lezersbrieven, dan zie je hoe Walen geen onderscheid maken tussen de Waalse Julie en Mélissa, de Vlaamse An en Eefje. Maar Vlaamse politici en media staan onmiddellijk weer klaar om Walen te stigmatiseren. Dat is niet meer decent. Je raakt mensen in hun fierheid, je treft hen op momenten dat hun imago er in gruzelementen bij ligt. Dat kan niet blijven duren, op een bepaald ogenblik loopt het verkeerd af.
U bedoelt dan de finale en volledige splitsing ?
CLAEYS : Ik ben veeleer Belg dan Franstalige, maar ik vrees en zie dat we daar stilaan naar toegroeien dat mensen, ook al zitten ze in een duidelijk inferieure positie, finaal zullen zeggen : bon, als het toch zo zit, gaan we onze eigen weg maar. Een laatste stukje fierheid wil iedereen bewaren.
Ik weet niet wat sommige Vlaamse politici drijft. Willen ze zich een eigen, sterk imago opbouwen of het Vlaams Blok nalopen ? En dan de Vlaamse media, die spelen een onvoorstelbare rol. De Standaard lijkt me geen slechte maar wel een gevaarlijke krant. Andere, zoals het Het Belang van Limburg, kunnen er door… Misschien is het louter wishfull thinking, maar ik vermoed dat er nog altijd een Vlaamse meerderheid bestaat met genoeg gezond verstand, die niet blind is voor onze tekorten. Die mag er gerust op aandringen dat daar iets aan gebeurt, maar dan hebben we het over iets heel anders dan constante vernederingen. Als ik met Vlamingen praat, zeggen die me onveranderlijk : ja maar, tegen Wallonië en zo, dat ben ik niet… Het zijn altijd de anderen. Wat we ook enigszins bevreemdt, is dat er zich geen zelfverzekerde, Vlaamse intelligentia manifesteert en zegt : dit gaat niet meer, zo is het genoeg.
Toen Willy Claes moest opstappen als Navo-secretaris, heb ik in geen enkele Franstalige krant gelezen : fijn, een Vlaming die eruit vliegt. Nee, er bestond begrip, zelfs een zekere sympathie voor die man. Toen de Kredietbank in Luxemburg betrapt werd, is er in Franssprekend België niemand rechtgesprongen om te roepen : kijk nu die Vlaamse bankiers eens. De misstappen werden collectief op de rug van alle banken geschoven, niet op die van Vlamingen of Vlaanderen.
Ook al is er sprake van getreiter, is het dan de goede reactie om te dreigen met een aansluiting bij Frankrijk ?
CLAEYS : Een minderheid van een minderheid is daar voorstander van. Geen zinnige Waal gelooft daarin en ermee dreigen brengt niks bij. Ik begrijp wel hoe zo’n reacties ontstaan. Ik vrees echt dat de boel springt wanneer dit blijft duren, we krijgen dan een onherroepelijke breuk. En dan ? Wallonië alleen heeft geen toekomst, is onleefbaar. Sommigen dromen ervan met Luxemburg in zee te gaan. Vergeet dat ook maar. Blijft over : Brussel als pasmunt. Tussen Walen en Brusselaars is het niet meteen de grote liefde, maar dat lijkt de enige haalbare oplossing. Misschien wel met een luchtcorridor tussen de twee. Wil Vlaanderen Brussel echt opgeven ? Ik geloof dat niet. Het is tenslotte voor niemand een prettig vooruitzicht. Vlaanderen met Antwerpen als hoofdstad ? Zelfs de CVP zou er bekaaid vanaf komen. Die partij kan niet alleen regeren en zou haar dominantie in zeg maar federale financiële of economische kringen verliezen.
U zegt in feite : schop niet naar zwakkeren, wij schoppen ook niet naar u ?
CLAEYS : Wallonië is getraumatiseerd door affaires als Dutroux en krijgt vlak daarop weer slaag. Dat zijn feiten. Ik wil toch even wijzen op een zekere gradatie in wat er nu allemaal gebeurt. Het is een indruk, een interpretatie die niet steunt op wetenschappelijk onderzoek. Een Waal wordt zeer diep geraakt door een zaak als Dutroux, maar ook door banken die superwinsten boeken terwijl iedereen de buikriem nog maar eens moet aanhalen. Diezelfde Waal ligt er al veel minder wakker van, dat er bij een uit de hand gelopen ruzie zo zou je de zaak-Cools extreem kunnen voorstellen een Waals politicus wordt neergekogeld. Walen zijn al langer dan vandaag politiek gedesillusioneerd, ze staan zeer sceptisch tegenover politici. Ze beschouwen daarom een moord op een politicus niet onmiddellijk als een gevaarlijke bedreiging voor de samenleving.
Een ander verwijt is dat de PS doorheen deze malaise kiezers in de armen van extreem rechts drijft.
CLAEYS : Uitgerekend in een krant als Le Monde moet ik lezen dat wij een sterke man nodig hebben. Niet te geloven. Walen willen dat nooit, maar ondanks hun cynisme, hun misprijzen voor de politiek stappen ze inderdaad niet over naar extreem rechts. Zo’n partij gedijt alleen goed in bepaalde Vlaamse regio’s en ik denk niet dat de PS daar aansprakelijk voor kan gesteld worden. Het heeft wellicht te maken met het ontbreken van een geloofwaardig programma bij extreem rechts in Wallonië, van geloofwaardige mensen. Of met het ontbreken van een echt alternatief. Geen enkele andere partij buiten de PS, pretendeert ook maar een zekere sociale rechtvaardigheid na te streven. Er leven massa’s ontgoochelde, verbitterde, cynische mensen in Wallonië, maar als het op kiezen aankomt, keren ze dikwijls noodgedwongen terug naar de vertrouwde stal. Je zou in zekere zin dus kunnen zeggen dat de politiek aangetast is door een soort gangreen, maar dat de bevolking nog altijd relatief gezond blijft.
Jos Grobben
Paul Claeys : Wallonië heeft veel te lang in de illusie geleefd dat alles wel in orde zou komen.
De PS als kop van jut : Hebben de socialisten gebrek aan ervaring ? Gingen ze niet naar de juiste scholen ?
Pensen op de Waalse Feesten : De Walen krijgen weer een paar meppen op hun kop.
