‘Bouw het aantal bedrijfswagens af en het fileleed zal drastisch verminderen’, meent Bruno De Borger, econoom aan de Universiteit Antwerpen. Hij stelt voor om de gunstige fiscaliteit voor firmawagens aan te pakken.
Fijn hè, zo’n bedrijfswagen? Geen zorgen over onderhoudskosten. Een tankkaart als het even meezit. Geen gedoe meer met carpoolen voor het profijt – die collega’s hadden toch een onuitstaanbaar ochtend- humeur -, dus je zit lekker alleen in je auto te ontbijten. Alleen: je staat wel stil op de snelweg, want 766.785 andere Belgen hadden op 31 juli 2010 óók een bedrijfswagen waarin ze wellicht alleen zaten te ontbijten.
Een verklaring voor dat grote aantal is de voordelige belastingregeling voor firmawagens. Samen met zijn doctoraatsstudent Bart Wuyts bekeek professor Bruno De Borger van de Universiteit Antwerpen de gevolgen van de gunstige fiscaliteit voor bedrijfswagens op de files. De conclusie is evident: minder bedrijfswagens betekent minder files. ‘Wat ik beweer, zal voor velen geen verrassing zijn’, aldus De Borger. ‘Toch blijft het systeem van bedrijfswagens overeind. Het toont aan hoe machtig de autolobby is.’
Uit uw studie blijkt dat het aantal gereden kilometers in ons land stijgt met het aantal bedrijfswagens.
Bruno De Borger: Het huidige systeem van bedrijfswagens in ons land heeft minimaal drie gevolgen voor het verkeer. Allereerst zorgt het voor meer wagens op de weg. Bedrijfswagens die bovendien meer kilometers afleggen dan andere wagens. Dat is een tweede effect. Onze studie toont aan dat werknemers met een bedrijfswagen gemiddeld verder van hun werk wonen. De richting van het oorzakelijk verband is daarbij niet duidelijk. Gaan ze ver van hun werk wonen omdat ze een auto krijgen, of bedingen ze tijdens de onderhandelingen een wagen omdat ze ver wonen? In elk geval stellen we een toename vast in het woon-werkverkeer uitgedrukt in kilometers. Dat geldt trouwens ook voor het niet woon-werkverkeer. Niet zelden hoort bij de bedrijfswagen ook een tankkaart. Rijden wordt voor de werknemer heel goedkoop gemaakt, dus neemt hij sneller de auto. Als derde gevolg verandert ook de samenstelling van het wagenpark door het systeem. Bedrijfswagens zijn typisch nieuwe wagens van meer dan gemiddelde kwaliteit.
Wagens die minder verbruiken ook.
De Borger: Daarmee schermen de voorstanders van het systeem. En dat argument verzacht enigszins de pijn. Nieuwe wagens zijn milieuvriendelijker, maar er zijn aanwijzingen dat de uiteindelijke balans van het energieverbruik negatief is. Voor België zijn er geen gedetailleerde analyses beschikbaar, maar op Europees niveau suggereert het Deense studiebureau Copenhagen Economics een toename van het energieverbruik met 4 tot 8 procent. Meer auto’s die meer rijden, dat zorgt ervoor dat het voordeel van energiezuinigere wagens zichzelf opheft. Bovendien blijven meer auto’s voor meer files zorgen.
De oplossing is dan: bouw het aantal bedrijfswagens af, en de files zullen sterk verminderen?
De Borger: Dat klopt. In het nieuws wordt het fileleed altijd uitgedrukt in aantal kilometers. Terwijl je de ernst van een file beter uitdrukt in de tijd die je erover doet om van punt a naar punt b te rijden. Anders gezegd: aan de hand van de gemiddelde snelheid. Als je de snelheid van een wagen in een file met 20 procent wilt laten toenemen, hoef je niet 20 procent van het verkeer weg te halen. Een veel kleiner percentage volstaat. Trek 10 procent van het totale verkeer weg en de files zullen drastisch verminderen. Omdat een groot deel van de verkeersdrukte rond grote steden veroorzaakt wordt door bedrijfswagen, lijkt het me logisch om daar in te grijpen.
U stelt dan ook voor om de gunstige fiscaliteit voor bedrijfswagens drastisch aan te pakken.
De Borger: Vandaag is het zo dat een bedrijfswagen zowel de werkgever als de werknemer bevoordeelt. Voor de werkgever is het een fiscale aftrekpost, en de werknemer wordt minder zwaar belast dan op een gelijkwaardige toename van het loon. Als je dat fiscale systeem aanhoudt, kun je eigenlijk niet anders dan het openbaar vervoer gratis maken. Door het gebruik van een bedrijfswagen te belonen, benadeel je namelijk de werknemers die de bus, trein of tram nemen naar het werk. Hoewel zij minder verantwoordelijk zijn voor de files en de vervuiling. Het toont aan hoe pervers het systeem is. Ook vanuit economisch standpunt is de fiscale regeling voor bedrijfswagens moeilijk te verantwoorden. De vele files zorgen namelijk voor een economisch verlies, wat het systeem in-efficiënt maakt. De dagelijkse stilstand op onze wegen kost geld. Time is money.
Ook een opvallende uitkomst is dat een bedrijfswagen geen vervangend maar een bijkomend loon is voor de grootverdieners.
De Borger: Nog zo’n eigenaardigheid aan het systeem. Het is inderdaad zo dat voor ‘lagere’ werknemers een bedrijfswagen ten koste gaat van een hoger loon. Maar bij de hogere kaders zien we dat de gunst van een wagen vaak nog gepaard gaat met een loonsverhoging. Het abnormale is dat zoiets vanuit een bedrijfsstandpunt niet eens zo gek is. Dat heeft te maken met een erg ingewikkeld belastingtechnisch systeem waar bedrijven handig op inspelen.
Het bureau SD Worx berekende dat de overheid 4,1 miljard aan belastingen misloopt door het fiscale systeem voor bedrijfswagens.
De Borger: Hier ben ik liever voorzichtig met exacte cijfers. Het afschaffen van het systeem heeft in elk geval een groot positief effect op de netto fiscale inkomsten. Maar je moet alles mee in rekening brengen. Minder bedrijfswagens betekent ook dat er minder wordt gereden, waardoor de inkomsten van brandstofbelastingen en verkeersbelastingen dalen. Er kan ook een effect zijn op de werkgelegenheid. In de autosector, bijvoorbeeld.
Trouwens, ik zeg niet dat het systeem moet worden afgeschaft, maar afgebouwd. Bedrijfswagens zouden alleen mogen worden toegekend aan werknemers van wie de productiviteit afhangt van een wagen – ik denk aan vertegenwoordigers. Maar de huidige fiscaliteit gaat ervan uit dat een bedrijfswagen bijdraagt tot de productiviteit van alle werknemers. Dat klopt natuurlijk niet. Veel werknemers hebben een wagen niet omdat hun job het vereist, maar louter als voordeel in natura. Dat is een extra bezoldiging, en hoort dan ook zo belast te worden. Vandaag halen werknemers en werkgevers voordeel uit het systeem, terwijl de overheid en de samenleving de prijs betalen. De fiscaliteit moet zodanig worden hervormd dat alleen werknemers die effectief een wagen nodig hebben, genieten van een gunstige regeling. Als dat gebeurt, zullen de files afnemen.
Wat verwacht u van het wegenvignet voor wagens en de kilometerheffing voor vrachtwagens vanaf 2013?
De Borger: Als het de bedoeling is om de staatskas te spekken, is het een goede maatregel. Maar de files los je er niet mee op. Slimme sturing van het verkeer is de beste oplossing. Technisch is het perfect mogelijk om automobilisten te laten betalen afhankelijk van de verkeersdrukte en de route. Wie op het drukste moment van de dag voor de auto kiest op een drukke route, betaalt meer. Helaas vrees ik dat ons land politiek en mentaal niet klaar is voor dat systeem.
Die slimme sturing benadeelt wel de werknemers die van 9 tot 5 werken. Zij zitten altijd op het drukste moment in het verkeer.
De Borger: Vandaag staan zij ook het vaakst in de file. In welk systeem ook, de werknemers die het minste flexibiliteit in tijd genieten, zullen altijd de meeste impact voelen. Maar de overheid kan compensatiemaatregelen nemen om dat te corrigeren. Er komt namelijk ook extra geld in het la-tje. Dat kan worden geïnvesteerd in beter en meer openbaar vervoer, in betere vervoersinformatiesystemen enzovoort.
Ook thuiswerken kan fiscaal worden gestimuleerd. Tenminste als er tegelijkertijd een systeem van rekeningrijden wordt ingevoerd. Stel dat je vandaag thuiswerken fiscaal bevoordeelt, dan haal je inderdaad wagens van de weg. Het fileleed zal tijdelijk verminderen. Maar de werknemers die vandaag het openbaar vervoer nemen om de files te vermijden, zullen dat snel doorhebben en opnieuw hun auto nemen. Binnen de kortste keren slibben de wegen opnieuw dicht. Dat is in het buitenland al genoeg aangetoond. Om diezelfde reden is extra wegen aanleggen geen duurzame oplossing voor de files. Willen we op korte termijn de files verminderen, dan is de aanpak van de fiscaliteit van bedrijfswagens het eenvoudigste systeem. Dat is mee de oorzaak van het probleem, maar in plaats van het in te dijken, wordt het beloond.
DOOR JOCHEN VANDENBERGH
