Terwijl grondtelescopen momenteel een kalme zon waarnemen, blijkt ze bij nader toezien van de Europese Sterrenwacht in hevige beroering. De zon geeft volop gas.

ONOPHOUDENDKOLKT EN woelt de zonne-atmosfeer. Toch maakt de zon, gezien met telescopen, op dit ogenblik een uiterst kalme periode door. Zonnevlekken komen nu zelden voor. Het hoogtepunt van de zonneactiviteit, die volgens een cyclus van gemiddeld elf jaar verloopt, wordt verwacht omstreeks het jaar 2000. Dan zullen de zonnevlekken talrijker worden, kolossale uitbarstingen zullen zonnematerie in de ruimte slingeren en het magnetisch veld van de zon zal zich wijzigen. Welke geheimen zal de zon dan prijsgeven aan de nieuwe Sterrenwacht in de ruimte ?

De ruimtesterrenwacht Soho ( Solar and Heliospheric Observatory) is een samenwerkingsproject van de Amerikaanse en Europese ruimtevaartorganisaties Nasa en Esa. Nasa zorgde voor de lancering in december 1995 en controleert ook het onbemande observatorium vanop haar Goddard Space Flight Center in Maryland. Europese wetenschappers leverden acht instrumenten voor het zonne-observatorium, Amerikaanse wetenschappers drie.

De missie maakte deel uit van het internationale wetenschappelijke programma ?Zon-Aarde? ( Solar-Terrestrial Science Program). De volgende missie in de reeks, Cluster een vloot van vier ruimtetoestellen om de invloed van de zon op de aarde en omringende ruimte na te gaan , start einde mei met behulp van de nieuwe lanceerraket Ariane-5.

De Soho-ruimtesterrenwacht bestudeert de zon vanuit het Lagrangepunt-1, namelijk dat punt, anderhalf miljoen kilometer van de aarde, waar de zwaartekrachten van zon en aarde elkaar opheffen. Het toestel arriveerde in maart in deze zeer stabiele positie.

GASTROMEN.

Amper een goede maand verder bleek al dat de zon ook in haar kalme perioden, niet zo sereen is. Bij twee recente uitbarstingen stootte ze miljarden ton gas de ruimte in en in de atmosfeer onder haar zichtbare oppervlak lopen gasstromen.

Een van de Soho-instrumenten kijkt weg van de zon om de omringende ruimte te onderzoeken. Het neemt een ultraviolette gloed van waterstofatomen waar. Deze atomen komen uit de interstellaire ruimte als een bries die in het zonnestelsel doordringt. Maar hier ontmoet deze bries de zonnewind van geladen deeltjes, die de binnendringende atomen afremt, zodat ze niet langer hun typische golflengte uitzenden. Het resultaat hiervan ziet eruit als een gat in het patroon van de stralingen afkomstig van de zon.

?We zijn benieuwd wat er gaat gebeuren als straks de zon stormachtiger wordt,? zegt de Franse astronoom Jean-Loup Bertaux. ?De invloed van de zonnewind op het interstallaire gas zal dan ingrijpend veranderen.?

Intussen volgt Soho ook de komeet Hyakutake op de voet. Jean-Loup Bertaux : ?Als collega’s me vragen waarom een zonne-observatorium nu naar kometen moet kijken, herinner ik ze eraan dat de zonnewind werd ontdekt terwijl men kometenstaarten onderzocht.?

Soho kan ook onrechtstreeks peilen in het binnenste van de zon. Dat gebeurt met instrumenten die trillingen aan het oppervlak waarnemen. Die trillingen worden veroorzaakt door de weerkaatsing van geluidsgolven binnen in de zon. Deze methode is analoog met de seismologie op onze planeet en heet dan ook ?helioseismologie?.

Een bonus bij dit onderzoek is de recente vaststelling dat een bepaalde achtergrondruis, die astronomische waarneming verstoort en waarvoor de zon altijd verantwoordelijk werd geacht, in feite zijn oorzaak vindt in de aardse atmosfeer. Soho blijkt namelijk niet de minste hinder te ondervinden van dit soort ruis. Omdat Soho, in de ruimte, letterlijk beter geplaatst is.

De astronomen bij Esa en Nasa tellen nu de dagen af naar het jaar 2000 toe. Tegen die tijd moet er zich in nieuwe piek in de zonne-activiteit voordoen. De huidige waarnemingen, in een rustige fase van de elfjarige zonnecyclus, vormen uitstekend vergelijkingsmateriaal voor wanneer het straks echt gaat stormen op de zon.

Lode Willems