Jörg Haider staat klaar om extreem-rechts in Wenen aan de macht te brengen. Hoe kon het zover komen?
In de hele westerse wereld reageerden democratische politici verbijsterd op de uitslag van de Oostenrijkse parlementsverkiezingen. Zondagavond 3 oktober bleek dat de extreem-rechtse Freiheitlichen (FPÖ) de christen-democraten (ÖVP) van de tweede plaats hebben verdrongen. Hun leider Jörg Haider kan dus kanselier worden, via een coalitie met de ÖVP. Het bruine, Germaanse spook is weer spinglevend.
De ÖVP aarzelt nu nog. Verlengt ze het contract met de socialisten, waarop het land na dertien jaar is uitgekeken? Of gaat ze samen met de FPÖ, zoals deBeierse minister-president Edmund Stoiber aanraadt? Diens christen-democratische CSU onderhoudt nauwe banden met de Oostenrijkse zusterpartij. Vandaar de ernst waarmee Duitse sociaal-democraten taboebreker Stoiber verwijten “de stijgbeugel vast te houden om vreemdelingenhater Haider in het zadel te hijsen”.
In afwachting van de telling, op 12 oktober, van een paar honderdduizend in het buitenland uitgebrachte stemmen, schermde ÖVP-voorzitter Wolfgang Schüssel met de derde mogelijkheid voor zijn partij: een oppositiekuur. In dat geval wordt het land onbestuurbaar (zie grafiek). Want de socialisten (SPÖ) gruwen van Haider, zodat hen niets anders rest dan een rood-groen minderheidskabinet of een zakenkabinet dat uiteindelijk nieuwe verkiezingen uitschrijft. Uitsluitsel begin december. Wellicht krijgt de voorzitter van de grootste partij, aftredend kanselier Viktor Klima, dan als eerste de opdracht een regering te vormen.
DE LEIDER IS DE PARTIJ
De meeste Oostenrijkers schatten Haider anders in dan het buitenland. Ze vinden hem een ongevaarlijke luis in de pels van een verstard establishment. “Hij komt tegemoet aan de zucht naar hervormingen; het moet nu maar eens afgelopen zijn met het politieke cliëntelisme, het profitariaat. Jörg zegt wat de gewone man denkt.”
Vreemdelingen buiten dus, geen uitbreiding van de Europese Unie, geen lidmaatschap van de NAVO. Isolement, terwijl Oostenrijk nooit zo welvarend is geweest als nu. Haider moest in 1991 aftreden als minister-president van Kärnten omdat hij “het ordentelijke tewerkstellingsbeleid van het Derde Rijk” had geroemd. Salonfähig geworden, heroverde hij in maart 1999 zijn ambt dankzij een eclatante zege in regionale verkiezingen. Voor deze parlementsverkiezingen toonde hij opnieuw zijn ware gelaat: “Stop der Überfremdung”. Geen wonder dat democraten hem als uiterst rechts taxeren. Het bloed kruipt waar het niet gaan kan. Zijn ouders waren lid van nazi-organisaties, het landgoed dat hij erfde was ooit eigendom van joden. Zijn geschiedenis en die van zijn partij wortelen in de humus van het Duitse nationalisme.
In de Habsburgse veelvolkerenstaat zochten Duitstaligen vorige eeuw heil in een nationaal-liberale partij die hun suprematie moest verdedigen en zich anti-klerikaal opstelde, tegen de roomse heerschappij. Toen het Oostenrijks-Hongaarse rijk aan het eind van de Eerste Wereldoorlog in mekaar klapte, ijverden de nationaal-liberalen voor aansluiting bij Duitsland. In de “Eerste Republiek” bekenden velen van hen zich tot de nazi-ideologie. Na de Tweede Wereldoorlog vonden “aangebranden” een onderkomen in hun Verbond van Onafhankelijken. Uit dat verbond ontstond in 1956 de FPÖ, die zich een keurig liberaal imago aanmat. De partij haalde in de jaren zeventig zo’n vijf procent van de stemmen.
De FPÖ zat zelfs een keer mee in de regering, onder de socialistische kanselier Fred Sinowatz (1983-’86). Die coalitie hield stand tot Haider in 1986 de partij ging leiden en het programma opnieuw nationalistisch en ultrarechts invulde. Socialistenleider Franz Vranitzky schakelde daarop prompt over op een regering met de zwarten (in Oostenrijk: christen-democraten). De Liberale Internationale sloeg de FPÖ in de ban en de partij verloor politiek personeel. Vijf dissidente parlementsleden richtten later, in 1993, het Liberales Forum op.
Maar Haider stuwde zijn Freiheitlichen in dertien jaar op van 5 procent naar 27,2 van de stemmen. Zijn kiespubliek bestaat vooral uit laaggeschoolden en mensen jonger dan dertig. Onderzoekers gingen na waarom het FPÖ stemt. Een: omdat Haider schandalen ontmaskert. Twee: om de inwijking een halt toe te roepen. Drie: omwille van de persoonlijkheid van Haider.
Is de Führer dan de hele partij? Jawel, zoveel als. Industrieel Thomas Prinzhorn, de FPÖ-lijsttrekker van 3 oktober, papegaait alleen maar de plattitudes van zijn chef. Zoals diens bewering dat de buitenlanders met hormonen behandeld zijn, waardoor ze een talrijkere kroost voortbrengen dan echte Oostenrijkers.
Prinzhorn heeft zelf zeven kinderen met vijf vrouwen.
Frans Vuga
