Kiezers in Europa zijn het vertrouwen in de traditionele centrumpolitiek kwijt. Politici, ook Charles Michel, weten niet hoe ze daarop moeten reageren.

Europa haalde opgelucht adem, toen in Oostenrijk duidelijk werd dat de onafhankelijke kandidaat Alexander Van der Bellen de presidentsverkiezingen nipt had gewonnen. Die overwinning neemt niet weg dat de uiterst rechtse FPÖ van de verslagen Norbert Hofer als de echte winnaar van die verkiezingen mag worden beschouwd. Als de FPÖ bij de volgende parlementsverkiezingen hetzelfde resultaat haalt, krijgt het land onvermijdelijk een regering die door uiterst rechts wordt geleid. Dan mag ook in Wenen worden gevreesd voor een aanval in Hongaarse stijl op de principes en de legitimiteit van de Europese integratie.

De FPÖ was ooit een partij van voormalige nazi’s. Sommige waarnemers merken op dat Oostenrijk zijn bruine verleden nooit goed heeft verwerkt. Dat verandert weinig aan de vaststelling dat het politieke centrum nu ook in het welvarende en veilige Oostenrijk het vertrouwen van de kiezer kwijt is. De kandidaten van de christen- en sociaaldemocraten werden al in de eerste ronde uitgeteld.

Europa mag zich daarover zorgen maken. Er staan de volgende maanden verkiezingen op de agenda in Spanje, Frankrijk, Nederland en Duitsland. Peilingen signaleren dat kiezers in al die landen de rand van het politieke spectrum opzoeken. Dat heeft bijlange niet alleen met de migratiecrisis te maken. Ook onder druk van sociale media vragen mensen radicale antwoorden op complexe problemen en die krijgen ze niet van de trage en ingewikkelde Europese compromismachine. Als gevolg daarvan nemen landen steeds vaker hun toevlucht tot referendums. Ook de Belgische premier Charles Michel (MR) wil ‘belangrijke maatschappelijke vragen’ bij referendum aan de bevolking voorleggen.

Als de bange politicus het niet meer weet, is het woord aan de boze burger. Het probleem is dat referendums de samenleving doorgaans nog meer verdelen, terwijl het resultaat niet noodzakelijk leidt tot meer samenhang in het beleid. In de Amerikaanse staat Californië, bijvoorbeeld, vragen kiezers bij referendums om steeds lagere belastingen, terwijl ze tegelijk eisen dat de overheid steeds meer doet met minder geld. Het Britse weekblad The Economist gelooft daarom dat referendums uitermate geschikt zijn om uit te maken wie het Eurovisiesongfestival wint, maar niet om serieus aan politiek te doen. Daarvoor is het toch beter om mensen niet voortdurend bang te maken en ze een fatsoenlijk perspectief te bieden.

Hubert van Humbeeck

Onder druk van de sociale media vragen mensen radicale antwoorden op complexe problemen.